KiRisiw FilosofiYA, onin’ mashqalalari ha’m funktsiyalari adamnin’ aldmda tek g’ana o’mir, o’ndiris h t. b menen baylarusli ma’seleler turmaydi. «01 qorshag’an du’nya ne?»

§2. Sotsialliq filosofiya prcdmeti ha’m onin’ funktsiyalari
Sotsialliq filosofiyamn’ obekti sipatinda sotsialliq turmis lia’in sotsialliq protsesler alip qaraladi. Biraq «sotsialliq» termininin’ o’zi a’debiyatlarda ha’r qiyli ma’nide qollamladi. Sol sebepli sotsialliq filosofiya haqqinda ga’p etkenimizde, bul termin neni an’latatug’imn amqiap ahwimiz kerek. Birinshi gezekte sotsialliq degen tu’sinikten bir ta’repten, ta’biyathq degen, ekinshi ta'repten individualliq, insiinliq qubihslar shig’anp taslanadi. Basqasha aytqanda, sotsialliq qubihslar ha’mme waqitta ja’miyetlik qubihslar degendi an’latadi. Biraq «ja’miyetlik qubihslar» tu’sinigine ekonomikahq ta, siyasiy de, milliy de ha’m basqa ko’plegen qubihslar kirgiziledi. Belgili sotsiolog P.Sorokin sotsialliq qubihsqa to’mendegishe aniqlama beredi: «Sotsialliq qubilis adam individ- lerinin’ o’z ara ta’sir etisiw (ja’ma’a’tlik ta’jiriybe) protsesindegi tu’sinikler du’nyasi, logikahq (qatan’ ma’nide ilimiy) bolmis du’nyasi bolip tabiladi»¹.
Bul amqlamamn’, bizin’ pikirimizshe, nadunshg’i sotsialliq tarawdan «tu’sinikler du’nyasimn’» sirtinda jaylasqan ja’miyettin’ barliq obektivlik, materialliq realhg’inm’ tu’sip qahwinda. Haqiyqathg’ina keletug’in bolsaq ja’miyetlik turmis, sotsialliq bolmis o’z ishine tek g’ana ruwxiy qubilislardi ha’m «logikahq du’nyani» emes, al obektivlik, materialliq qubilislardi ha’m «seziwlik du’nyani da» qamtiydi.
Bizlerdin’ pikirimizshe, sotsialliq realhqqa ja’miyetlik turmistm’ barliq tarawlann qamliwshi ko’zqaras duns. Qisqasha aytqanda, ja’miyettin’ sotsialliq turmisi—adamlardin’ birgelkili bolmisi, olardin’ birgeliktegi bolmisi. 01 o’z ishine ja’miyetlik turmistm’ ha’r qiyli tarawlann, ekonomikahq, siyasiy, ruwxiy h.b. o’z ara ko’p ta’replcmelik ta’sir etisiwin de qamtiydi. Al sotsialliq ha’reket bolsa, ol barliq waqitta bir qatar ja’miyetlik faktorlardin’ o’z ara ta’sirinin’ na’tiyjesin an’Iatadi.
Sol sebepli sotsialliq ha’rekettin’ ha’m sotsialliq qatnasiqlardin’ tiykarg’i subekti sipatinda ja’miyetlik topar (sotsialliq birlik) yaki bir pu’tin ja’miyet ahp qaraladi. Sotsialliq turmistm’ xarakterli momenti sipatinda onin’ belgili sotsialliq sistemanin’ shegarasindag’i sho’lkemlesiwshiligi ha’m strukturahhg’i ahp qaraladi. Sotsialliq sistemanin’ elementleri arasindag’i ha’r qiyli o’z ara ta’sir etisiwler onin’ strukturasin beredi. Bul sistemanin’ elementleri bolsa ha’r qiyli xarakterge iye boladi. Ol o’z ishine sistemanin’ o’mir su’riwinin’ ha’r qiyli usillann, ja’miyetlik qatnasiqlardin’ iske asiwin ta’miyinleytug’in ko’p tu’rli sotsialliq institutlardi qamtiydi. Ha’m a’lbette bunday elementler, sotsialliq turmistm’ tiykarg’i subektleri retinde sotsialliq toparlarg’a birikken sotsialliq birlikler ha’m individler ahp qaraladi.
Usi aytilg’anlarg’a tiykarlang’an halda, sotsialliq filosofiyag’a to’mendegishc aniqlaniam beriwge boladi: sotsialliq filosofiya sotsialliq qubilislardin’ o’z ara
ta’sir etisiwinin’, ja’miyettin’ o’mir su’riwi ha’m rawajlaniwinm’, sotsialhq turmistm’ bir pu’tin protsesinin’ en' uliwma nizamlari ha’m tcndentsiyalari haqqindag’i ilimiy bilim sistemasin an’latadi.
Sotsialhq filosofiya ja’miyetti ha’m sotsialhq turmisti tek g’ana strukturaliq- funktsionalhq bag’darda u’yrenip qoymay,al onin’ tariyxiy rawajlaniwin da u’yrenedi. A’lbette, onm' predmeti retinde adam alip qaraladi. Biraq, ol bizlerdi jekke individ sipatinda qiziqtirmay, al sotsialhq topardin’ yaki birliktin’ ag’zasi sipatinda, yag’niy onin’ sotsialhq baylamslar sistemasinda qiziqtiradi.
«Sotsialhq filosofiya ja’miyette adamlardin’ turaqli u’lken toparlarm, bul toparlar arasindag’i qatnaslardi, olardin’ ja’miyettegi baylamslarin ha’m rolin qa’li plestiriwshi nizamlardi u’yrenedi»¹. Bul jerde ja’miyet u’yreniwi lazim bolg’an mzamlar duris atap o’tilgen. Biz o’zimizdin’ bergen amqlamamizg’a tiykarlamp sotsialhq fllosofiya ja’miyetlik qatnasiqlardin’ barliq sistemasin, ja’miyetlik turmistm’ barliq tarawlanmn’ o’z ara ta’sirin, ja’miyettin’ rawajlaniw nizamliqlann ha’m tcndentsiyalann u’yretetug’inhg’in diqqattan shig’arma- wimiz tiyis. Bug’an qosimsha ol uhwmalastiriwdin’ sotsialhq filosofiyaliq da’rejesindegi ja’miyetlik qubihslardi biliw o’zgesheliklerin u’yretedi. Basqasha aytqanda, sotsialhq filosofiya sotsialhq turmistm’ o’zgeriwinin’ ha’m sotsialhq sistemalardin’ rawajlaniwinm’ bir pu’tin sistemasin analizleydi.
Sotsialhq filosofiyanin’ predmetin ha’m ilim sipatindag’i spetsifikasm onm’ funktsiyalari haqqmdag’i ma’seleni qozg’amay tolig’i menen aship bere almaymiz.Olardin’ tiykarg’ilann bo’lip ko’rseteyik.
Sotsialhq filosofiyanin’ gnoseologiyahq funktsiyasi onin’ toliq ja’miyettin’ rawajlaniwinm’ en’ uliwma mzamlann, tendentsiyalann ha’m u’lken ja’miyctlik toparlar da’rejesindegi sotsialhq protseslerdi u’yreniw menen baylanisii.
Sotsialhq filosofiyanin’ metodologiyahq funktsiyasi onin’ja’miyetlik qubi- lislardi biliw metodlan, olardi u’yreniwdin’ en’ uhwmahq usillan haqqmda uliwma ta’limat sipatinda ahp qarahwi menen baylanisii.
Haqiyqalinda da sotsialhq filosofiyaliq da’rejede anaw yaki minaw sotsialhq problemamn’ uliwma qoyihwi ha’m onin’ tiykarg’i sheshiliw jollari payda boladi. Metodologiya shegarasinda haqiyqatliqti a’meliy o’zlestiriwdin’ belgili usili islep shig’iladi. Bular menen bir qatarda sotsialhq filosofiya o’zinin’ izertlew kategoriyalarma, mzamlanna ha’m printsi plerine iye o’zgeshc teoriya sipatinda ahp qaraladi. Sotsialhq filosofiyaliq teoriya o’zinin' nizamlarmin’, qag’iydalarinin’ ha’m printsi plerinin’ joqan da’rejede uhwmalasiwma baylanisii basqa ja’miyetlik ilimler ushin metodologiya xizmetin de atqaradi.
Bulardin’ qatannda sotsialhq bilimdi sintezlew ha’m intcgratsiyalaw, ja’miyetlik bolmistin’ en’ uhwmahq baylamslarin aniqlaw siyaqli funktsiyasi da bar. Bul jerde sotsialhq filosofiyanin’ prognozhq funktsiyasin, onin’
shegarasinda sotsialhq turmistin’ ha’m adamnin’ rawajlamwinm’ en’ uliwma tendentsiyalan haqqinda boljawlardi formulirovkalawg’a boladi. Egerde sotsialhq filosofiya ilimge tiykarlansa, onda boljawdin’ itimalhliq da’rejesi ju’da’ joqari boladi.
Sotsialhq filosofiyamn’ du’nyag’a ko’zqarashq funktsiyasin da aytip o’tiwi- miz za'ru’r. Du’nyag’a ko’zqarastin’ basqa formalarina sahstirg’anda sotsialhq filosofiya sotsialhq du’nyani tu’siniklik, abstraktlik-teoriyahq tu’sindiriwi menen panqlanadi.