Kirisiw II. Tiykarǵı bólim

2. 3. Studentlerlerdiń ózlestirgen bilim, kónlikpe hám
ilmiy tájriybelerin baqlaw hám bahalawda test tapsırmalarınan
paydalanıw jolları
Studentler tárepinen qıyınshılıq dárejesi hám mazmunan birdey test tapsırmalardı orınlaw arqalı alınǵan nátiyjelerine muwapıq siyasiy gruppalastırıw kriteryası olardı kúshli, orta hám kúshsiz gruppalarǵa ajıratıw múmkin.
Muzkur siyasiy gruppalastırıw arqalı studentler tárepinen ózlestirgen bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerindegi tipik kemshilikler hám boslıqlardı anıqlaw, olarǵa toqtatıw beriw jolların tabıw imkaniyatın beredi.
Pedagogikalıq testler-bul qıyınshılıq dárejesi boyınsha ósip baratuǵın, ayriqsha formaǵa iye, studentlerdiń arnawlı bir mazmun maydanınan tayarlıq dárejesin sapalı hám nátiyjeli baqlaw hám bahalawǵa múmkinshilik beretuǵın tapsırmalar sisteması esaplanadi.
Tapsırmalar sisteması delingende, arnawlı bir tema, bap, bólim yamasa kurs mazmunın ózinde sáwlelengenlestirgen hám sistema payda etiwshi ózgeshelikke iye bolǵan oqıtıwshı tárepinen saylanǵan tapsırmalar kompleksi túsiniledi.
Test tapsırmalarınıń ayriqsha forması ápiwayı soraw -juwaptan parq etip, test tapsırig'i sorawları hám juwapları jay hám qısqasha bolıwı menen anıqlama bernedi.
Test tapsırmalarınıń arnawlı bir mazmunı delingende kurs temaları hám olardıń mazmunı daǵı qadaǵalaw etiliwi kerek bolǵan oqıw materialları túsiniledi.
Test tapsırmalarınıń ósip baratuǵın qıyınlıq dárejeleri sistema formasında sáwlelengenlestirilgen tapsırmada dáslepki testler reproduktivlik, produktiv, keyingileri bóleka-izertlewli hám dóretiwshilik (kreativ) bolıwı názerde tutıladı. Test tapsırmalarınıń qıyınlıq dárejesi kórsetkishleri sistema payda etiwshi, usınıń menen bir qatarda tapsırmalar strukturasın anıqlawshı faktor esaplanadi.
Test tapsırmalarınıń logikalıq tárepten tiykarlanǵanlıǵı kriteryası ózinde soraw hám tapsırmalardıń logikalıq izbe-izlilikde hákis ettiriliwi túsiniledi.
Test tapsırmaları logikalıq dúzilisine kóre: induktiv yamasa deduktiv bolıwı múmkin.
Test tapsırmalarınıń juwapları mazmunga uyqas, qısqa pikirli, anıq, qısqasha, tuwrı hám nadurıs gáplerden ibarat boladı. Test tapsırmalarındaǵı tuwrı hám nadurıs juwaplardıń quramındaǵı sózler birikpesi hám sanı birdey bolıwı talap etiledi.
Studentlerdiń bilim dárejesi test tapsırmaları arqalı qadaǵalaw etilgen hám alınǵan nátiyjelerdi analiz etiw arqalı olardıń usı kurs boyınsha DTS menen normalanǵan bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi iyelegenlik dárejesi anıqlanadı.
Sonı atap kórsetiw zárúr, test tapsırmalarında bilimler strukturasınıń izbe-izligi tuwrı hám nadurıs juwaplardıń logikalıq jóneliste talap dárejesinde beriliwi kerek.
Talap dárejesinde dúzilgen test tapsırmalarınıń nátiyjeleri, yaǵnıy studentlerdiń toplaǵan balları hám kórsetkishleri usı kurs boyınsha oqıw procesiniń maqsetke muwapıq islengenligi, tálimdiń individuallashtirilganligi, siyasiy gruppalastırılgan jantasıwdıń bar ekenligi, pedagogdıń pedagogikalıq uqıpı, qadaǵalawdıń shınlıǵına tikkeley baylanıslı boladı.
Oqıtıwshı arnawlı bir kurs boyınsha studentlerdiń sol kurs boyınsha DTS menen normalanǵan bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi baqlaw hám bahalaw Reyting sistemasınıń ámeldegi, aralıq hám juwmaqlawshı qadaǵalaw ushın test tapsırmaların dúziwde áwele tiykarǵı itibardı, DTS mazmunın qamtıp alınıwı, yaǵnıy mazmunı hám formasına, test tapsırmaları ortasında ajıralmaslıq hám izbe-izlikke qaratıwı kerek.
Standart testler. Test tapsırmalarına qoyılatuǵın tiykarǵı talap, hár bir test arnawlı bir mazmun, quram, pútinlik hám strukturaǵa ıyelewi kerek. Sonı názerde tutqan halda, ol tapsırma mazmunı, orınlaw tártibi, qaǵıydası, sol tapsırmanı orınlaw nátiyjesinde studenttiń iyelewi múmkin bolǵan balı hám test nátiyjelerin ulıwmalastırıw boyınsha kórsetpelerden ibarat bolıwı zárúr.
Test tapsırmalarınıń pútinligi ol bir tema, bap, bólim yamasa kurs mazmunın qamtıp, olardı baqlaw múmkinshiligine iye ekenliginde kózge taslanadı.
Hár bir test tapsırig'i pútin tapsırmanıń bir bólegi retinde arnawlı bir mazmunni óz ishine aladı hám málim bir wazıypanı atqaradı, sol sebepli olardıń qandayda-birın alıp taslaw bilimlerdi anıqlaw procesi hám sapasına tikkeley tásir kórsetedi.
Test tapsırmalarınıń strukturasına tapsırmanıń óz-ara baylanıslılıǵın ámelge asırıw arqalı eriwiladi. Tiykarınan, hár bir test tapsırig'i bir-biri menen ulıwma mazmun hám eriwiliwi názerde tutılǵan nátiyjelerdiń ulıwma variatsiyasi arqalı baylanıslılıǵın kóriw múmkin.
Standart pedagogikalıq testler mazmunı hám mánisine kóre: gomogen hám geterogen testlerge ajratıladı. Gomogen testler bul qıyınshılıq dárejesi boyınsha ósip baratuǵın, ózine tán formaǵa iye bolıp, studentlerdiń arnawlı bir mazmun maydanınan tayarlıq dárejesi, bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerin sapalı hám nátiyjeli qadaǵalaw qılıw hám bahalawǵa mólsherlengen bir oqıw kurs boyınsha dúzilgen tapsırmalar sisteması esaplanadi.
Geterogen testler bul qıyınshılıq dárejesi boyınsha ósip baratuǵın, ayriqsha formaǵa iye bolıp, studentlerdiń arnawlı bir mazmun maydanınan tayarlıq dárejesi, bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerin sapalı hám nátiyjeli baqlaw hám bahalawǵa mólsherlengen bir neshe oqıw kurs boyınsha dúzilgen tapsırmalar sisteması esaplanadi.
Standart bolmaǵan testler Standart testler mazmunı boyınsha reproduktivlik hám produktiv dárejede, quramı tárepinen test tapsırig'i sorawı hám tuwrı hám nadurıs juwaplardan ibarat bolsa, standart bolmaǵan testler óziniń mazmunı, dúzilisi hám qollanıw maqsetine kóre arnawlı bir dárejede parıq etedi.
Standart bolmaǵan testler mazmunı hám mánisine kóre tómendegi gruppalarǵa ajratıladı :
1. Integrativ testler;
2. Adaptiv testler;
3. Kriteryalı -móljel alıw testleri.
Integrativ testler integral mazmun, forma, qıyınshılıq dárejesi boyınsha ósip baratuǵın, tálim shólkeminiń pitkeriwshisiniń tayarlıq dárejesi haqqında ulıwmalasqan juwmaqlawshı juwmaq shıǵarıwǵa múmkinshilik beretuǵın test tapsırmaları esaplanadi.
Adaptiv testler avtomatlastırılgan, studentlerge salıstırǵanda individual jaqınlaw imkaniyatın beretuǵın, tapsırma mazmunı, orınlaw tártibi, qaǵıydası, sol tapsırmanı orınlaw nátiyjesinde studenttiń iyelewi múmkin bolǵan balı hám test nátiyjelerin ulıwmalastırıw boyınsha kórsetpelerden ibarat boladı.
Adaptiv testlerdiń tiykarǵı toparın piramidalı adaptiv testler tashkil etip, qollanıw maqsetine kóre: ortasha salmaqlıqtaǵı, studenttiń tańlawına kóre aralas, tapsırmalar bankinen tek qıyın dárejeli bolıwı múmkin.
Adaptiv testler tálim-tárbiya procesin shólkemlestiriwdiń modulkredit paradigmasında tabıslı qollanıwı múmkin. Onıń ushın pedagog bir tema, bap, bólim, kurs mazmunı boyınsha túrli qıyınshılıq dárejedegi bir neshe variantlı test tapsırmaların dúziw hám ámelde qóllaw uqıpına ıyelewi kerek.
Kriteryalı -móljel alıw testleri studentlerdiń ulıwma tayarlıq
dárejesi, usı kurstıń oqıtilish sapası, pedagogdıń pedagogikalıq
uqıpı, tálim-tárbiya procesi natiyjeliligin anıqlaw maqsetinde
ótkeriledi.
Usı test tapsırmaların dúziw ushın áwele oqıw stul mazmunı
DTS tiykarında analiz etiledi, bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybeler anıqlanadı,
olardı anıqlaw ushın tapsırmalar kompleksi dúziledi, usı
tapsırmalar test tapsırmalarına aylantırıladı hám sınaq ótkeriledi,
pirovar nátiyjede studentlerdiń sol kurstı ózlestiriw dárejesi
maydanınan juwmaq tayarlanadı.
Kriteryalı -móljel alıw test sınaqları arqalı studentlerdiń
bilimlerindegi boslıqlar anıqlanadı hám olardı saplastırıw jolları
anıqlanadı.
Joqarıda belgilengen standart bolmaǵan test tapsırmaların tálimtarbiya processinde maqsetke muwapıq paydalanıw procesi studentlerdiń
ózlestirgen bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerin shın hám odilona
baqlaw hám bahalaw imkaniyatın beredi.
Standart bolmaǵan test tapsırmaların tayarlawda mazmun hám forma tiykarǵı
orındı iyeleydi.
Usınıń sebepinen, test tapsırmaları mazmunın tańlaw principleri
haqqında oylaw kerek.
1-princip. Test tapsırmaları mazmunı sınaq maqsetine
sáykesligi principi. Usı princip studentlerdiń ózlestirgen bilim,
kónlikpe hám ilmiy tájriybelerin baqlaw hám bahalaw Reyting sistemasınıń
qadaǵalaw túrlerinde test tapsırmalarınıń mazmunı maqsetke muwapıq
tańlanıwın talap etedi.
Sonı atap kórsetiw zárúr, Reyting sistemasınıń qadaǵalaw túrleri
ámeldegi, aralıq hám juwmaqlawshı qadaǵalaw tapsırmaları bir-birinen tekǵana
didaktik maqseti, bálki mazmunı hám mazmunning yoritilish dárejesi
menen parıq etiwin názerde tutıw kerek.
2-princip. Qadaǵalaw hám bahalanıp atırǵan bilimlerdiń zárúrligi
principi.
Kereklilik principi test tapsırig'i sorawlarına oqıw programması daǵı
eń zárúrli nızam, teoriya, túsinik hám kónlikpelerdi kirgiziwdi talap
etedi. Bul processda ekinshi dárejeli maǵlıwmatlar, nomerler hám faktik
materiallar test tapsırmalarına kirgiziw usınıs etilmeydi.
55
3-princip. Mazmun hám forma birligi principi. Usı princip
test tapsırmalarınıń mazmunı hám forması bir-birine uyqas, pútinlikti
shólkemlestiriwin talap etedi.
Test tapsırmalarınıń mazmunın tańlawda bilimlerdiń túrleri
hám olardıń ayriqshalıǵın itibarǵa alıw hám uyqas túrde formanı
tańlaw kerek.
4-princip. Test tapsırmalarınıń mazmunan tuwrılıǵı
principi.
Test tapsırmalarına oqıw stul mazmunı daǵı ob'ektiv hám haqıyqıy
bilimler kiritiliwi maqsetke muwapıq. Mazmundagi tartıs hám tartısqa
alıp keletuǵın máseleler test tapsırmalarına kiritilmasligi kerek. Bul
jaǵday studentlerdiń ózlestirgen bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerin
shın hám odilona baqlaw hám bahalaw imkaniyatın bermeydi.
5-princip. Test tapsırmaları mazmunında oqıw stul
mazmunınıń qayta usınıs etiliwi principi.
Usı princip test tapsırmaların tayarlawda oqıw stul
mazmunın tolıq hám jetkilikli dárejede qamtıp alınıwın názerde tutadı.
Oqıw stul boyınsha shólkemlestirilediǵan tálim-tárbiya processinde
temalararo, baplararo, bólimler aralıq hám pánleraro baylanısıwlarǵa jetkilikli
dárejede itibar qaratılǵan, mazmunan bul process oqıw materialında óz
hákisin túsinikler ortasındaǵı baylanısıwlar formasında tapqan bolsa, bunda
hámme temalar boyınsha emes, bálki saylanǵan tiykarǵı temalar hám baplar
boyınsha test tapsırmaları tayarlanadı.
6 -princip. Test tapsırmaları mazmunınıń pánniń házirgi
zaman jaǵdayına sáykesligi principi.
Usı princip test tapsırmaları mazmunın jámiyetimizde júz
bolıp atırǵan sociallıq-ekonomikalıq, ruwxıy -bilimlendiriw qarawlar, huqıqıy
normalar, pánniń oqıw stul tálim mazmunına kiritilgen pán
jańalıqlarına maslawdı talap etedi.
Sonı atap kórsetiw zárúr, oqıw stul mazmunı studentler tárepinen
sol kursqa tiyisli ilimiy bilimlerdi ózlestiriw processinde ayriqsha hám uyqas
proektsiyani payda etedi.
Joqarıda belgilengen pikirlerden kórinip turıptı, olda, test
tapsırmalarınıń mazmunı da zamanagóy, da studentler tárepinen
ilimiy bilimlerdi ózlestiriw basqıshlarına uyqas bolıwı kerek.
7-princip. Test tapsırmaları mazmunınıń kompleksli hám
teń salmaqlılıqlasqan bolıwı principi.
Usı princip test tapsırmaları mazmunın tańlawda maqsetke
muwapıqlıqtı keltirip shıǵaradı, yaǵnıy Reyting sistemasınıń aralıq hám
56
juwmaqlawshı qadaǵalaw ushın tuzilayotgan test tapsırmalarınıń mazmunı onıń
túri hám qollanıwın itibarǵa alınǵan halda bap, bólim yamasa kurs
mazmunın tolıq qamtıp alıwın taqoza etedi.
Sonıń menen birge, juwmaqlawshı qadaǵalaw ushın tuzilayotgan test tapsırmaları
ózinde kurstıń teoriyalıq máseleleri, túsinikler, nızamlar hám
nizamlıqlar, gipotezalar, faktik materiallar, másele hám shınıǵıwlardı
sáwlelengenlashtirishi kerek.
8-princip. Test tapsırmaları mazmunınıń sistemalılıǵı
principi.
Usı principke tiykarınan, test tapsırmalarınıń mazmunın
tańlawda, mazmun studentlerdiń ózlestirgen bilim, kónlikpe hám
ilmiy tájriybelerin baqlawda sistemalılıq talaplarına juwap beriwi
kerek. Odan tısqarı test tapsırmalarınıń sistemalı mazmunı, birbiri menen ajıralmas baylanısqan bilimlerdiń ulıwma strukturasın hákis
ettiriwi zárúr.
Sonday eken, hár bir test tapsırig'i ulıwma bilimler sistemasınan onıń
arnawlı bir bólegin baqlawına itibar qaratıw kerek.
9 -princip. Test tapsırig'i mazmunınıń variativligi
principi.
Test tapsırig'i birinshi ret ámeliyatqa engizilgende, olardıń
mazmunı studentlerge málim bolıp qaladı hám test juwapları haqqındaǵı
informaciyanıń shetke shıǵıp ketiw hallarınıń aldın alıw ushın, usı
princip test sorawları hám juwapların kóp variantlı qılıw, olardı
almastırıp, jańalap turıwdı taqoza etedi. Bul jaǵdayda test
tapsırmalarınıń mazmunı jáne onı orınlaw qıyınshılıq dárejesin
saqlaw talap etiledi.
Test tapsırmalarına qoyılatuǵın talaplar.
Test tapsırmalarına tómendegi talaplar qóyıladı :
 Test tapsırig'i mazmunınıń tuwrılıǵı ;
 Sorawdıń logikalıq tárepten tuwrı tańlanıwı ;
 Test tapsırig'i formasınıń tuwrılıǵı ;
 Test tapsırig'ining soraw hám juwaptıń qısqalıǵı ;
 Test tapsırig'i elementleriniń tuwrı jaylasqanlıǵı ;
 Test tapsırig'ining tuwrı juwapları birdey bahalanishi;
 Studentlerge test tapsırig'ining orınlaw boyınsha birdey kórsetpe
beriliwi;
 Kórsetpelerdiń test tapsırig'i hám mazmunına sáykesligi.
57
Bunnan tısqarı test tapsırmaları Mámleket test orayı tárepinen
belgilengen talaplarǵa juwap beriwi kerek.
Test tapsırmaların dúziwde mazmun tiykarǵı orındı iyeleydi, sol
sebepli oqıw stul mazmunı daǵı bilimlerdi anıqlaw hám olarǵa uyqas oqıw
maqsetlerine erisiw dárejesin belgileytuǵın test tapsırmaların
dúziw maqsetke muwapıq.
Professor -oqıtıwshılar uyreniletuǵın temanıń mazmunınan kelip
shıqqan halda Blum taksonomiyasiga tiykarınan oqıw maqsetlerin anıqlawı hám
sol tiykarda shınıǵıwlardı shólkemlestiriwi kerek. Oqıw maqsetlerin
shınıǵıwdıń didaktik maqsetlerine muwapıq belgileniwi tálim
natiyjeliligin anıqlaw hám kemshiliklerge toqtatıw beriliwine jay
tayarlaydı.
Oqıw maqsetleri taksonomiyasi Benjamin Blum - tárepinen islep
shıǵılǵan bolıp, ol óz ishine biliw, túsiniw, ámeliyat