Кишлок хужалик лаборатория 2018

TUPROQNĐNG HAJM OG`ĐRLĐGĐ 
Ma`lum hajmdagi tabiiy xolati saqlangan tuproq og`irligini shu xajmdagi suvning 
og`irligiga bwlgan nisbatiga uning xajm og`irligi deyiladi. 
Tuproqning xajm og`irligi uning solishtirma og`irligidan kichik bwladi. Buning sababi 
solishtirma og`irlikda fakat tuproq mineral qismi og`irligi hisobga olinadi, xajm og`irlik esa 
ma`lum xajmdagi tuproq tarkibida bwlgan barcha organik aralashmalar, havo va suv bilan 
birgalikdagi og`irligidan iborat bwladi. Tuproqning xajmo g`irligi uning mexanik tarkibiga, 
chirindi miqdoriga, donadorlik xolatiga va qovushqoklik xolatiga bog`liq holda wzgaruvchandir.
.Donador, engil mexanik tarkibli, serchirindi va g`ovak tuzilishga ega bwlgan tuproqlarning
xajm og`irligi kichik bwladi.Tuproq ustki qatlamining xajm og`irligi pastki qatlamlarga nisbatan 
kichikroq bwladi. Turli tuproqlarda va ular qatlamlarida xajm og`irlik 1,1 dan 1,8 gr/sm.
kubgacha bwlishi mumkin.Tuproqning xajm og`irligi kattaliklari bwyicha tuproqdagi suv, havo 
va ozuqa moddalari zaxiralarini hisoblab topiladi. Shuning uchun ham xajm og`irlikni aniqlash 
muxim agronomik ahamiyatga ega. Tuproq xajm og`irligini aniqlashda bir qator usullardan 
foydalaniladi. Ular orasida xajm og`irlikni dala sharoitida tabiiy xolati buzilmagan tuproqlardan 
aniqlash va laboratoriyada sochiluvchan namunalardan aniqlash usullari keng qwllaniladi. Bunda 
N.A.Kachinskiy tsilindrlaridan foydalaniladi. 
XAJM OG`ĐRLĐKNĐ TABĐĐY XOLATĐ BUZĐLMAGAN TUPROQLARDAN
ANĐQLASh 
Bu usulda xajm og`irlik dalada urganilayotgan tuproq kesmalari katlamlaridan aniqlanadi. 
1. Balandligi 5-10sm diametri 5sm atrofida bwlgan ikki tomoni qopqoqli tsilindr
olinadi. Tsilindrni qopqoqlari bilan og`irligi aniqlanadi va qopqoqsiz tsilindrni xajmi hisoblab
topiladi. 
2. Qopqoqlari olingan tsilindr maxsus moslama yordamida wrganilayotgan qatlamga 
botiriladi. Moslama bwlmagan takdirda tsilindrni qalinligi 3-4sm bwlgan taxtacha va yog`och 
bolga yordamida qatlamga qoqiladi. Tsilindr tuldirilgan tuprog`i bilan qatlamdan belkurak 

---

yordamida kuchirib olinadi va tsilindrdagi tuproqni ortiqcha qismi tsilindr yuzasi bilan bir tekis 
qilib kesib tashlanadi. Swngra tsilindrni qopqoqlari yopilib og`irligi aniqlanadi va og`irliklar 
ayrimasidan olingan tuproq og`irligi topiladi.
3. Bir vaqtni wzida wrganilayotgan qatlamdan alyumin byukslarga tuproqni dala
namligini aniqlash uchun namuna olinadi va undan namlik aniqlanadi. 
Tuproqning xajm og`irligi quyidagicha topiladi: 
V
P
d
=
1
; 
Bu erda: d
1
–Tuproq xajm og`irligi, gr/sm
3
; 
P - tuproq og`irligi, gr; 
V- tsilindrning xajmi, sm
3
; 
V=PR
2
· h 
V- tsilindrning xajmi, sm
3
;
P- 3,14; 
R- tsilindrning radiusi, sm. 
h- tsilindrning balandligi, sm.