Книга узб испр! gjck!indd

FOYDALANILGAN ADABIYOT RO’YXATI
...................................................................
144
 

---

10
KIRISH
Axborot – bu olamni o’rganish, yangi bilimlarga ega bo’lish, tahlil o’tkazishning 
asosiy elementi. Aslida, aynan axborotni atrofdagi olamdan olib hamda 
“o’zlashtirib”, keyinchalik uni bohqarish, tizimlashtirish, yig’ish va yetkazish 
ko’nikmasi tarixiy o’tmishdagi jahon tsivilizatsiyalashgan jarayonlarining 
shakllanishida ahamiyatli o’ringa ega bo’ldi.
Axborot va inson tarixidagi yangi bosqich bo’lib, bizga hozirgi ko’rinishda 
tanish bo’lgan medianing “kashf etilishi” bo’ldi. Medianing ahamiyatli jihati 
insonlarga xodisalar, voqealar, tendensiyalar haqida axborot berishdan iborat.
Shubhasiz, nihoyatda katta rivojlanish bosqichlarini bosib o’tdi – Senatning 
qarorlari haqida xabardor qilgan jarchilardan boshlab, gazeta va radiogacha, 
bugungi kunda esa – o’z ichiga ham internet, ham televideniye, ham 
boshqa kommunikatsiya kanallarini oluvchi, global axborot tizimigacha. 
Radio, telekanallar, internet-media, telegram-kanallar, ijtimoiy tarmoqlar, 
messenjerlar – ushbu resurslarning barchasi biz bilan sizga axborot yetkazib 
berishsh jarayoniga kiritilgan. Hozirgi paytda u yoki bu ma’lumotlarga, 
yangiliklarga ega bo’lish uchun chegaralar deyarli mavjud emas: raqamli 
dunyo bu chegaralarni o’chirib tashladi, jahon axborot ummoniga sho’ng’ish 
imkoniyatini oddiy, qulay va foydalansa bo’ladigan qilib qo’ydi.
Shu bilan bir paytda, axborotning globallashuvi, unga ega bo’lish imkoniyati 
tarqatilayotgan ma’lumotlarni nazorat qilish omillarini, to’g’rilik standartlarini, 
foydalanuvchilarga soxta axborot yetkazilgan holda, dastlabki manbalarning 
mas’uliyat chegarasini tenglashtirib qo’ydi yoki ahamiyatli darajada pasaytirdi. 
Jahon tendentsiyalari texnik imkoniyatlar bilan birgalikda axborotni bitta 
klik yordamida katta masofalarga o’tkazish, u yoki bu axborotni tarqatish 
yoki ommalashtirish uchun sun’iy ta’sir ko’rsatish guruhlarini shakllantirish 
imkoniyatini taqdim etdi. Aynan shu sababdan, biz bugun information 
urushlar, “nafrat nutqi”, targ’ibot, dezinformatsiya, manipulyatsiya, feyk – 
zamonaviy globallashtirilgan axborot muhitining “ahlat” elementlari kabi 
holatlar haqida gapirmoqdamiz, ularning asosiy vazifasi axborotninh bosh 
funktsiyasi qarama-qarshi: yo’ldan og’dirish, yolg’onga yetaklash emas, balki 
axborot bilan ta’minlash.
Shu bilan bir qatorda, bugun biz siz bilan fuqarolik jamiyatida …ga qarshi 
ta’sir ko’rsatish maqsadida qabul qilingan choralar haqida gaplashamiz, 
shu jumladan: mediasavodxonlik, media va axborot savodxonligi, tanqidiy 
fi krlashni rivojlantirish, hamda nihoyatda oddiy verifi katsiya ko’nikmalari.
So’nggi o’n yillik davomida dezinformatsiyaning turli shakllariga qarshi 

---

11
ta’sir ko’rsatish va axborot va media savodxonligini oshirish bilan bog’liq 
muammo shu darajada dolzarb masalaga aylandiki, ushbu tendensiyani 
rivojlantirishga nihoyatda kuchli xalqaro tuzilmalar, ijtimoiy tarmoqlarning 
rahbarlari, media, ilmiy va ta’lim-tadqiqot institutlari ham qo’shildilar. Buning 
natijasida, bir qator tashabbuslar joriy etildi: BMT dalillarni tekshirish bo’yicha 
Verified platformasini ishga tushirib, uni Facebook, Twitter, YouTube, TikTok, 
Al Jazeera, Deutsche Welle va Euronews qo’llab-quvvatladi; Facebook, 
Twitter, YouTube, Telegram kontentni, shubhali xabarlar markirovkasini, soxta 
xabarlarni bloklash va o’chirib tashlashni qat’iy nazorat ostiga oldi; xalqaro 
donorlik qo’llab-quvvatlash dasturi tufayli, Yevropa va Osiyo mamlakatlarida 
matkablar, oliy o’quv yurtlari miqyosida mediasavodxonlik bo’yicha yuzlab 
dasturlar amal qilmoqda, fuqarolik jamiyatining vakillari faoliyat ko’rsatmoqda, 
o’yin shaklidagi o’nlab o’rgatuvchi platformalar yaratilgan.
YUNESKO so’nggi bir necha yil ichida media va axborot savodxonligi bo’yicha 
bir qator loyihalarni amalga oshirdi. Bunday loyihalardan biri – “Media va 
axborot savodxonligi: o’qituvchilarni malakasini oshirish dasturi” o’quv 
qo’llanmasi. Materiallarni ishlab chiqishda ishtirok etgan xalqaro ekspertlar 
quyidagini ta’kidlab o’tdilar: