Kommunikatsilarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nimidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti samarqand filiali

Mantiqiy bog’lanish o’rnatishli uzatish seanslarga bo’linadi. Ishlov berish 
prosedurasi alohida paket uchun mos bitta bog’lanishning barcha paketlari uchun 
aniqlanadi. Bog’lanishni o’rnatish uchun malumotlarni jo’natuvchi bog’lama maxsus 
formatdagi xizmat kadrini oluvchi bog’lamaga (almashtirishga so’rov) jo’natiladi. 
Tayyor bo’lganda oluvchi bog’lama xatoliksiz almashish sharti uchun zarur 
malumotlarni taklif etadigan va almashishga tayyorlikni tasdiqlaydigan boshqa 
xizmat kadrini javob tariqasida yuboradi. Bular: bog’lanish indentifikatori, kadrlar 
malumotlar maydonining chegaraviy uzunligi, kadrlar soni (12-rasm). Agar shartlar 
qoniqarli bo’lsa jo’natuvchi bog’lama uchunchi xizmat kadrini yuboradi, so’ng 
birdaniga bir necha paketlarda malumotlarning uzatilishi boshlanadi. Malumotlar 
olinganidan keyin jo’natuvchi bog’lamaga kvitansiya yuboriladi. Uzatish tugaganidan 
keyin jo’natuvchi bog’lama mantiqiy bog’lanishni uzilishiga so’rov xizmat kodini 
yuboradi, u tasdiqlanganidan keyin almashish seansining tugaganligi qayd etiladi. 

---

21 
Mantiqiy bog’lanish kadrlarining harakatlanish marshrutini qayd etmaydi, bir 
bog’lanish seansining paketlari, hatto o’sha jo’natish bog’lama manzili va qabul 
qilish bog’lamasining manzili bir bo’lsa ham, turli marshrutlar bo’ylab harakatlanishi 
mumkin. Faqat axborot xabarlarni uzatiladigan deytagrammalarini uzatishdan farqli 
ravishda mantiqiy bog’lanish o’rnatilishli uzatish ham axborot malumotlarini, ham 
bog’lanishni o’rnatish yoki uni uzish uchun to’plangan xizmat axborotining 
uzatilishini quvvatlashga imkon beradi. Paketlarni bunday turda uzatishi shonchliroq, 
lekin uzatish uchun ko’p vaqtni talab qiladi. 
4.Virtual kanal. 
Paketlar kommutasiyali tarmoqda oxiri bog’lamalarni bog’laydigan yagona, 
oldindan o’rnatilib qayd etilgan marshrut virtual kanal deyiladi. Virtual kanallar 
texnologiyasi umumiy trafikdan malumotlar oqimini ajratadi, uning har bir paketi 
belgi bilan belgilanadi. 
№1 
№2 
№3 
№4 
№5 
№6 
К1 
К2 
К3 
К4 
К5 
К6 
11-rasm. Paketlarni deytagrammali uzatish 
К7 

---

22 
Virtual kanalning o’rnatilishida jo’natuvchi bog’lamadan so’rov jo’natiladi 
(bog’lanishni o’rnatish paketi). So’rovga jo’natish manzili va oqimining belgisi 
ko’rsatiladi, buning uchun jo’natish manziliga mos ravishda so’rov 
kommutatorlarining har birida harakatlanish yo’nalishi bo’ylab uning kommutasiya 
jadvalida yangi yozuvni shakllantiradi (13-rasm). Bu kommutasiya jadvali 
deytagrammali uzatishdagi jadvaldan farqli ravishda barcha bo’lishi mumkin bo’lgan 
jo’natish manzillari haqida emas, faqat shu kommutator orqali o’tadigan virtual 
kanallardan iborat bo’ladi. Yirik tarmoqlarda kommutasiya bog’lamalari orqali 
qo’yiladigan virtual kanallar soni umumiy bog’lamalar sonidan sezilarli kam, shuning 
uchun bog’lamalar kommutasiya jadvallari ancha qisqa, bunday jadvalni tahlil qilish 
kam vaqtni oladi. Virtual kanalli tarmoqlarda oxirgi bog’lama belgisi va paket 
sarlavhasini yuborish bog’lamaning uzun manzili o’rniga oqimning qisqa 
identifikatoriga ega. 14-rasmda virtual kanal tashkil etishli uzatish texnologiyasining 
misoli keltirilgan. Birinchi kanal №1 manzilli oxirgi bog’lamadan №2 manzilli oxirgi 
bog’lamagacha K1, K2, K4 kommutatorlari orqali o’tadi. Ikkinchi virtual kanal №3-
K5-K3-K1-№1 marshrut bo’yicha malumotlarning harakatlanishini ta’minlaydi. 
1-bog’lama 
2-bog’lama
Ulanishga 
so’rov 
So’rovni qabul qilish va 
tasdiqlash 
Ma’lumotlar 
Ma’lumotlarni qabul qilish 
va tasdiqlash 
Uzilishga 
so’rov 
Qabul qilish va 
tasdiqlash
Seansning 
tugashi 
12-rasm. Bog’lasnish o’rnatiladigan uzatish 

---

23 
Virtual kanallar X,25, Frame Relay, ATM texnologiyalarning asosiy 
konsepsiyasi hisoblanadi. 
Paketlar kommutasiyasi texnologiyasi kanallar kommutasiya texnologiyalaridan 
farqli ravishda abonentlar kompyuterlari orasidagi ko’plab bog’lanishlarni bir vaqtda 
shakllanishini 
ta’minlaydi. 
Trafikni 
ishlatishda 
faol 
kommutasiyalashda 
qatnashadigan bog’lamalar bo’lgan bunday texnologiya uzatiladigan ma’lumotlarda 
xatoliklarni topish va tuzatishga, monitoring olib borish va tarmoqni boshqarish 
imkonini beradi. 
Jo’natish 
manzili 
Keyingi kommutator 
manzili 
С1 
С2 
К1 
К2 
13-rasm. К1 bog’lamaning kommutatsiya 
jadvali 
С1 
С2 
№1 
№2 
№3 
№4 
№5 
№6 
К1 
К2 
К3 
К4 
К5 
К6 
К7 
14-расм. Virtual kanalni tashkil etish 

---

24 
Xulosa 
Fan va texnologiyaning rivojlanishi bilan hisoblashni avtomatlashtirish 
vositalari uzluksiz ravishda mukammallashib bordi. Kompyuter texnikasining 
zamonaviy holati ko’p yillik rivojlanishning natijasi hisoblanadi. Mutaxassislarning 
fikricha, 
hozirda 
kompyuterlarning 
oltinchi 
avlodidan 
foydalanilmoqda. 
Kompyuterlarning oltinchi avlodida masalani umumiy parallel yechish usullari, ko’p 
prosessorli kompyuterlardan ko’p yadroli kompyuterlarga o’tish, masofadan o’zaro 
muloqot 
orqali 
tarmoqda 
murakkab 
masalalarni 
yechish 
kabi 
axborot 
texnologiyalarning mahsulotidan foydalaniladi. Kompyuter avtonom, mustaqil ishlov 
beruvchi qurilma sifatida avtomatlashtirilgan tarmoqlar va tizimlarning elementi 
hisoblanadi.
Agar alohida kompyuter – bu alohida foydalanuvchi masalalarini 
avtomatlashtirish va yechish uchun apparat va dasturiy majmua bo’lsa, u holda 
kompyuter tizimi yoki tarmog’i – bu individual va kollektiv foydalanuvchilarning 
masallarini yechish uchun kompyuterlar, tashqi va kommunikasion qurilmalar 
majmuasi hisoblanadi. Kompyuter tizimlari va tarmoqlari ikkita muhim ilmiy-texnik 
yo’nalishlar jarayonining rivojlanishi natijasi bo’lib, bu yo’nalishlar: kompyuter va 
telekommunikasion texnologiyalardir. Kompyuter tizimlari va tarmoqlari o’zining 
dasturiy ta’minoti bilan zamonaviy axborot kommunikasion tizimlarning asosini 
tashkil etadi.