Konferensiyasi

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G„OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 37-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublication.
uz
168 
OG„ZAKI TARJIMA JARAYONIDA SEMANTOGRAFIYANING O„RNI 
 
Toshpo‟latova Nilufar 
Alisher Navoiy nomidagi Toshekent davlat 
o‘zbek tili va adabiyoti universiteti magistranti 
 
Annotatsiya. Ushbu maqolada og‗zaki tarjima jarayonida semantografiyadan 
foydalanish va uning asosiy usullari haqida yoritiladi. 
Kalit so‟zlar: og‘zaki tarjima, semantografiya, harfli belgilar, birlashtiruvchi 
belgilar, transformtsiya, semantik tahlil. 
Abstract. This article discusses the use of semantography in translation and its main 
methods. 
Key words: interpretation, semantography, letter symbols, unifying symbols, 
transformation, semantic analysis. 
 
Og'zaki tarjima faoliyatini o'rgatish metodikasining bir qismi sifatida,tarjimaning 
ayrim turlari bo'yicha o'qitish usullarini ishlab chiqish ularning o'ziga xosligini 
belgilaydigan va professional tarjima kompetensiyasining integral shakllanishini 
ta'minlaydigan dominantlarni aniqlashni o'z ichiga oladi. 
Rus tiliga asoslangan kursiv tizimining muallifi Minyar-Beloruchevning soʻzlariga 
koʻra, tarjimada semantografiyaning asosiy afzalligi shundaki, tarjimon bayonning asosiy 
gʻoyasini qisqacha tuzatishi va keyin uni iloji boricha qogʻoz nuqtalarida asl nusxaga 
koʻchirishi mumkin. 
Tahlil qilinayotgan ob'ektning asosiy xususiyati sifatida dominant tushunchasi turli 
ilmiy fanlarda keng qoʻllaniladi. Tarjimashunoslik ham bundan mustasno emas. 
R.O.Yakobsonning funktsional ekvivalentlik kontseptsiyasi doirasidagi g'oyalari asosida 
A.D. Shvaytser tarjima matnining funktsional dominanti tushunchasini kiritdi. I.S. 
Alekseeva esa tarjimaning dominantini tarjima qilingan matnning asosiy xususiyati sifatida 
belgilaydi, tarjimonning diqqatini unga qaratish kerak deb hisoblaydi. Tarjimon 
faoliyatining professional turi sifatida ketma-ket tarjimonlik maqomi tasdiqlangan kundan 
boshlab, kiruvchi ma'lumotlar hajmini qayta ishlash muammosining asosiy yechimi tarjimon 
tomonidan yozma fiksatsiyadan foydalanish bo'ldi. 
"Tarjima semantografiyasi‖ deb yuritilayotgan termin turli olimlar tomonidan turlicha 
ta‘riflanadi. Masalan, ―Qisqacha yozuv‖ (V.N.Komissarov), ―tarjimonning eslatmalari‖ 
(R.K. Minyar-Beloruchev, G.E. Miram), "tarjima eslatmasi" (S.A. Burlyai, O.I. 
Popova,E.N. Sladkovskaya), "yozuv tizimi" (R.K. Minyar-Beloruchev, N.A. Kraev-Skye), 
"yuqori tezlikda yozish tizimi" (E.A. Chervinko, L.M. Chernovaty),―semantik, ideografik 
yozuv‖ (T.V.Voevodina), ―(tarjima)kursiv yozuv‖ (M.Yu.Brodskiy, E.I.Dmitrieva, 
O.S.Jarkova, I.V.Zubanova,O.I. Popova, A.V. Rebriy, V.V. Sdobnikov, D. Tolmacheva-
Dragomanova,E.A. Chervinko, E.V. Tsygankov va boshqalar) va hokazo. 
Semantografiya tizimini oʻrganishga kirishdan oldin, vositalarni toʻplash va vaziyatni 
tahlil qilish orqali unga ehtiyotkorlik bilan tayyorgarlik koʻrish kerak. Tadqiqotchilar 

---