Konfliktning ijtimoiy hodisa sifatida tavsifi Mundarija: Kirish i-bob. 1 «Konflikt»

1.2 Konfliktning strukturaviy va dinamik xususiyatlari
Konfliktlarni tavsiflash uchun mutaxassislar tomonidan taklif qilingan tushunchalarni, shuningdek, kundalik ongda mavjud bo'lgan "tabiiy" kategoriyalarni umumiy tahlil qilish quyidagi xulosalarga kelish imkonini beradi.

Agar qarama-qarshiliklarning umumiy muammolarini tavsiflash bilan ko'proq bog'liq bo'lgan tushunchalarni ko'rib chiqsak (masalan, nizolarni o'rganish usullari, konfliktdagi shaxs va boshqalar), qolgan toifalarga tarkibiy yoki dinamik xususiyatlarni kiritish mumkin. mojarodan. Konfliktning strukturaviy xarakteristikalari konfliktning "kesimi"da topilishi mumkin bo'lgan statik elementlar bo'lib, uning dinamik xususiyatlari ham shu bilan bog'liq. mojaroda "qanday voqealar sodir bo'lmoqda".

Strukturaviy xususiyatlar mavjud tarkibiy elementlar ziddiyat. Ular uning mavjud bo'lishi mumkin bo'lmagan tarkibiy qismlarni aks ettiradi: har qanday bunday tarkibiy qismning konflikt makonidan "cheklanishi" yoki konfliktni bekor qiladi yoki uning xarakterini sezilarli darajada o'zgartiradi. Konfliktning tarkibiy qismlariga quyidagilar kiradi:

) nizo tomonlari (ishtirokchilari).

) ziddiyatli vaziyatlar

) konflikt mavzusi

) konflikt ishtirokchilarining harakatlari

) konfliktning natijasi (natijasi).

Konfliktning tomonlari (ishtirokchilari).

Konfliktologik adabiyotlarda ular ko'pincha qarama-qarshi tomonlar, kamroq - raqobatchilar yoki raqiblar deb ataladi. Ba'zan ularni raqiblar deb atashadi, bu odatda o'tkir shaklda sodir bo'ladigan to'qnashuvlarni anglatadi, bu erda ishtirokchilarning o'zaro ta'siri haqiqatan ham urushayotgan raqiblarning kurashiga o'xshaydi.

Konflikt ishtirokchilari odatda ma'lum bir vaziyatda o'zaro munosabatda bo'ladigan rol pozitsiyalari bo'yicha belgilanadi ("xo'jayin-bo'ysunuvchi", "er-xotin", "otalar va bolalar"). Muhim - konfliktning paydo bo'lishi va rivojlanishi nuqtai nazaridan - konflikt ishtirokchilarining manfaatlari, ular tomonidan ko'zda tutilgan maqsadlar, ularning ijtimoiy-madaniy va individual psixologik xususiyatlari.

Vaziyat ishtirokchilarining konfliktli o'zaro ta'sirga o'tishi ulardan birining harakatlaridan boshlanadi, tashabbusni o'z zimmasiga olgan (nizo predmeti uchun kurashning boshida, narsalarni tartibga solishga urinishda) va, hech bo'lmaganda, on dastlabki bosqich ziddiyat uning tashabbuskori sifatida qaralishi mumkin. Agar konfliktning boshqa bosqichlarida harakat tashabbusi ko'pincha bir tomonda qolsa, uni faol tomon, ikkinchisini esa passiv deb hisoblash mumkin.

Konfliktni muvaffaqiyatli hal qilish konfliktning barcha ishtirokchilarining manfaatlarini hisobga olishni talab qiladi.Shu munosabat bilan nafaqat uning bevosita ishtirokchilari, ya'ni ular o'rtasida ziddiyatning o'zaro ta'siri haqiqatda rivojlanayotgan shaxslarni, balki manfaatlariga bog'liq bo'lishi mumkin bo'lgan boshqa shaxslarni ham yodda tutish kerak. ushbu vaziyatdan ta'sirlangan va uning pozitsiyasi mojaro natijasiga ta'sir qilishi mumkin. Aslini olganda, ularni ushbu konfliktli vaziyatning passiv ishtirokchilari deb hisoblash mumkin.

Qarama-qarshilik shartlari

Hodisaning shartlari deganda, odatda, uning xususiyatlarini va uning yuzaga kelish imkoniyatini (zarur va etarli sharoitlar mavjud bo'lganda) belgilaydigan holatlar yoki omillar tushuniladi. Konfliktning tuzilmaviy belgilaridan bo'lgan shart-sharoitlari uning yuzaga kelish shartlari va uning borishi shartlarini o'z ichiga oladi.

Odatda, paydo bo'lish shartlari deganda konfliktning paydo bo'lishi uchun muhim deb hisoblangan tashqi vaziyatning ob'ektiv belgilari tushuniladi. Misol uchun. R.Dahrendorf ijtimoiy nizolarning sabablarini tavsiflab, "texnik" (kichik guruhlarda etakchilarning paydo bo'lishi), siyosiy (qarama-qarshi manfaatlarni tashkil qilish imkoniyati) va "ijtimoiy" (muloqot qilish imkoniyatlari va kichik guruhlar a'zolari sonining ko'payishi) haqida yozadi. ) konfliktlarning paydo bo'lishi shartlari (Tyorner. 1985) . Ijtimoiy hodisalarning paydo bo'lishida, qoida tariqasida, odamlar bilan bog'liq sub'ektiv omillar muhim rol o'ynaydi. Va bu holda, mojaroning paydo bo'lishi uchun zarur yoki etarli deb hisoblanishi mumkin bo'lgan omillarni aniqlash juda qiyin yoki hatto imkonsizdir.

Shaxslararo vaziyatlarga kelsak, biz ularning munosabatlarining umumiy tabiati haqida gapirishimiz mumkin (16 turdagi ijtimoiy o'zaro ta'sirga ega Deutsch sxemasini eslang), uni hamkorlik parametrlari - raqobatbardoshlik, tenglik - sheriklarning tengsizligi, ularning yo'nalishi asosida tavsiflash mumkin. vazifa va munosabatlarga va boshqalarga.Odamlar o'rtasidagi o'zaro munosabatlar holati, ularning unga bo'lgan munosabati, sub'ektiv pozitsiyasi, munosabatlarini baholash va boshqalardan qat'i nazar, ob'ektiv ravishda odamlarning ijobiy o'zaro bog'liqligi holati (kooperativ vaziyat) sifatida tavsiflanishi mumkin. yoki ularning qarama-qarshi yoki salbiy o'zaro bog'liqligi (raqobat holati). Shaxslarning o'zlari o'z munosabatlarini qarama-qarshi yoki raqobatbardosh deb hisoblamasliklari mumkin, ammo ob'ektiv raqobatbardosh munosabatlar, boshqa narsalar teng bo'lsa, nizolarni keltirib chiqaradigan shartlardan biri hisoblanadi.

Qoida tariqasida, odamlar o'rtasidagi yaqin aloqalar (masalan, nikoh munosabatlari) potentsial ravishda kooperativ aloqalarning bir nechta turlarini va shu bilan birga - aniq yoki yashirin shaklda - maqsad va manfaatlardagi ziddiyatlarni o'z ichiga oladi. Keyin ularning o'zaro ta'sirining konflikt shakllariga o'tishiga yordam beradigan omillar konfliktning paydo bo'lishi uchun shartlar bo'lib xizmat qiladi.

Konfliktning sabablari vaziyat yoki yuzaga kelgan holatlar ishtirokchilarining ayrim o'ziga xos harakatlari bilan bog'liq. Ularning muloqotida qanday muammolar mavjud bo'lishidan qat'i nazar, qanday ob'ektiv vaziyatlar paydo bo'lishidan qat'i nazar, oxir-oqibat, aniq odamlar to'qnash keladi. Mojaroning sababini aniqlash, ishtirokchilarning harakatlari yoki xatti-harakatlarida ularning o'zaro ta'sirining nizo shakllariga o'tishiga nima sabab bo'lganini tushunishni anglatadi.

Konflikt jarayonining shartlari uning rivojlanishiga ta'sir qiluvchi omillarni o'z ichiga oladi. Odatda konfliktologlar vaziyatning omillari - konfliktning ijtimoiy-madaniy konteksti (shu jumladan nizolarning borishi va hal etilishi uchun madaniy me'yorlar), ushbu konfliktli vaziyatning rivojlanishi uchun bevosita situatsion fon (faktor bo'lishi mumkin) haqida gapiradilar. ziddiyatni kuchaytirishda), mojaroni yumshatish yoki kuchaytirishdan manfaatdor uchinchi kuchlarning mavjudligi va boshqalar.

Konflikt mavzusi

Konfliktning predmeti (ba'zan ob'ekt deb ham ataladi) tomonlarning ziddiyatli yoki mos kelmaydigan da'volari ob'ektiga aylanadi. Konfliktning predmeti ma'lum bir ob'ekt (masalan, moddiy ob'ekt - ikki kishi uchun bitta kitob), muayyan imkoniyat (ikki kishi murojaat qiladigan bitta lavozim yoki butun bo'lim uchun sanatoriyga bitta chipta) yoki ba'zi bir narsa bo'lishi mumkin. boshqa birovning fikrini istisno qiladigan qiymat bayonoti yoki ba'zi qoidalarga rioya qilish / rioya qilmaslik va hokazo. Konfliktning predmeti aynan nima haqida bahslashayotgani, muzokaralar yoki o'zaro ta'sir ishtirokchilarining kurashi ob'ektiga aylanadigan narsadir. Konflikt predmeti odatda konflikt qiluvchi tomonlarning maqsadlari (yoki hech bo'lmaganda ulardan birining maqsadi) bilan bog'liq, ammo ularning konfliktdagi barcha maqsadlari konflikt predmeti bilan bog'liq emas.

Konflikt ishtirokchilarining harakatlari

Konfliktning tarkibiy qismi bo'lib, ularsiz mavjud bo'lolmaydi, bu ham uning ishtirokchilarining harakatlaridir. Ular birgalikda konfliktli o'zaro ta'sir deb ataladigan narsani tashkil qiladi. Ishtirokchilar harakatlarining o'zaro yo'nalishi va o'zaro bog'liqligi bizni alohida shaxslarning harakatlari haqida emas, balki ularning o'zaro ta'siri haqida gapirishga majbur qiladi. Keling, Gegelning qarama-qarshilikning rivojlanishining klassik tavsifini eslaylik: “Harakat, aniq aytganda, vaziyatda mavjud bo'lgan qarama-qarshilik paydo bo'lgandagina boshlanadi. Ammo to'qnashuv harakati qandaydir qarama-qarshi tomonni buzganligi sababli, bu kelishmovchilik tufayli u o'zi hujum qiladigan qarama-qarshi kuchni qo'zg'atadi va natijada reaktsiya harakat bilan bevosita bog'liqdir. Konfliktli o'zaro ta'sir o'z mohiyatiga ko'ra konflikt jarayonining asosiy mazmunini tashkil etadi.

Mojaroning natijasi

Konfliktning tarkibiy elementi sifatidagi natijasi konfliktning rivojlanish bosqichini yakunlovchi natija emas, balki konfliktning o'zaro ta'siri ishtirokchilari ega bo'lgan va pirovard natijada uning yo'nalishini belgilaydigan ushbu natijaning ideal tasviridir.

Konfliktli o'zaro ta'sirda ishtirokchilar konflikt predmeti bilan bog'liq bo'lgan maqsadlarni ko'zlaydilar, bir-biriga ta'sir qiladilar, "yuzni saqlab qolish" va hokazo. Ular vaziyat ishtirokchilari tomonidan har doim ham to'liq tushunilmaydi va undan ham ko'proq narsa nuqtai nazaridan shakllantiriladi. aniq natijalarga erishish. Shu bilan birga, konfliktning istalgan natijasining tasviri vaziyat ishtirokchilarining o'ziga xos harakatlarining tartibga soluvchisiga aylanadi.

Konfliktning tarkibiy xususiyatlari uning zaruriy tarkibiy qismi bo'lib, ayni paytda konfliktning rivojlanishini oldindan aytishga imkon bermaydi. Shuning uchun amaliy nuqtai nazardan, ishtirokchilarning xatti-harakatlari va konflikt natijalarini dinamik xususiyatlar kontekstida ko'rib chiqish muhimroq ko'rinadi.

Konfliktning dinamik xususiyatlariga konfliktning rivojlanish bosqichlari va uning turli bosqichlarida yuzaga keladigan jarayonlar kiradi. Ushbu xususiyatlarning tavsifi konfliktning paydo bo'lishi va rivojlanishini belgilovchi dinamika regulyatorlarini hisobga olishni o'z ichiga oladi. Albatta, konfliktning strukturaviy va dinamik parametrlari orasidagi farq ba’zan yetarlicha aniq emas. Masalan, konflikt ishtirokchilarining maqsadlari, bir tomondan, o'zaro munosabatlarni tartibga soluvchi sifatida harakat qilsa, ikkinchi tomondan, ular konflikt ishtirokchilarining xususiyatlari, uning tarkibiy elementlari hisoblanadi.

Konfliktologiyaga oid asarlarda asosiy e'tibor konfliktning dinamik xususiyatlariga qaratiladi. Shubhasiz, bu konstruktiv yoki buzg'unchi natijasiga, konfliktni hal qilish va uning oqibatlariga hal qiluvchi ta'sir ko'rsatadigan konfliktda sodir bo'layotgan narsalar bilan bog'liq. Qanday bo'lmasin, konfliktologik adabiyotlarda konflikt dinamikasi bilan bog'liq masalalar uning tarkibiy xususiyatlaridan ko'ra ko'proq ko'rib chiqiladi.

Konfliktning dinamik xususiyatlarini tavsiflash konfliktning rivojlanishiga e'tibor berishni o'z ichiga oladi va ikkita asosiy savolga javobni talab qiladi: konfliktda nima sodir bo'ladi (turli bosqichlarda sodir bo'ladigan jarayonlar) va u qanday sodir bo'ladi (bu jarayonlarni tartibga soluvchilar).

Odatda konflikt quyidagi rivojlanish bosqichlaridan o'tadi, deb ishoniladi:

) ob'ektiv ziddiyatli vaziyatning paydo bo'lishi (yoki mojarodan oldingi vaziyat)

) vaziyatni konflikt sifatida anglash
) ziddiyatli o'zaro ta'sir (yoki haqiqiy ziddiyat)
) nizolarni hal qilish

Bu nuqtai nazar deyarli hamma tomonidan qabul qilinganiga qaramay, u savol tug'diradi: aslida nizo qachon paydo bo'ladi va uning boshlanishi nima deb hisoblanishi kerak? Mahalliy adabiyotlarda bu muammo konflikt tushunchalari va ob'ektiv konfliktli vaziyat o'rtasidagi farqda o'z aksini topgan. Umuman olganda, turli mualliflar tomonidan konfliktli vaziyat kontseptsiyasiga kiritilgan tarkibni tahlil qilib, shuni aytishimiz mumkinki, u asosan konfliktning paydo bo'lishiga yordam beradigan ob'ektiv tashqi holatlar va shartlar to'plami sifatida talqin etiladi. Konflikt, o'z navbatida, vaziyat ishtirokchilarining haqiqiy to'qnashuvi, ularning qarama-qarshiligi bo'lib, uning boshlanishi vaziyatni konflikt sifatida anglash va konfliktli o'zaro ta'sirga o'tishdir.

Shunday qilib, konfliktning dinamik xususiyatlarini tahlil qilish konfliktning ma'lum bir tashqi sharoitlar to'plamidan qanday paydo bo'lishini, konfliktli o'zaro ta'sirning o'zi qanday sodir bo'lishini va konflikt qanday hal qilinishini (yoki boshqa tarzda tugashini) tavsiflashni o'z ichiga oladi.