Konstruktsiyalari va

2.3.2. Xona sharoitida vaqt sinovlari. 
Sinovlarda olovbardosh tarkib bilan qoplangan namunalarni xona 
sharoitida kamida 1 yil saqlashdan iborat. Qatronlarsiz qarag‘ay 
taxtalarini sinash uchun o‘lchamlari (700x360x20) mm bo‘lgan 3 ta 
namunalar tayyorlandi. 

---

38
2.3.3. Suvga chidamlilik sinovlari. 
Namuna tayyorlash GOST 16363-89 [193; 4 b] ga muvofiq olov-
dan himoya qiluvchi samaradorligini aniqlashda namuna tayyorlash 
talablariga o‘xshash tarzda amalga oshirildi. 6 ta namunada sinovlar 
o‘tkazildi. 
2.3.4. Olovdan himoya qiluvchi qoplamalarning atmosfera 
sharoitlariga chidamliligi o‘rganish sinovlari. 
Atmosfera sharoitida qoplamlarning barqarorligini sinash turli 
xil sharoitlarda joylashgan atmosfera maydonlarida o‘tkazildi. Ush-
bu sinovlarni o‘tkazish uchun namlik darajasi (9-13)%, o‘lchamlari 
(150x100) mm va qalinligi (10-15) mm bo‘lgan yumshoq daraxtdan 
(ignabargli yog‘ochdan) kamida uchta namunalar va bitta nazorat 
namunasi tayyorlandi. 

---

39
III-BOB. OLINGAN NATIJALAR VA ULARNING 
MUHOKAMASI
3.1. Sintez qilingan olovdan himoya qiluvchi tarkiblarning 
olovbardoshlik xususiyatlarini o‘rganish
Odamlar uchun uzoq vaqtdan beri yong‘in muammo bo‘lib 
kelgan. Bu inson hayotiga zomin bo‘ladi, moddiy zarar keltiradi. 
Yong‘inda o‘limning asosiy sababi bo‘lgan tutun va zaharli gazlar 
xosil bo‘ladi. Yong‘in natijasida paydo bo‘lishi mumkin bo‘lgan 
zaxarli moddalarning atmosferaga chiqarilishi, hududning ifloslani-
shiga va odamlarning evakuatsiya qilinishiga olib kelishi mumkin 
[16; 17-20b,117; 41-46 b, 118; 32-33 b, 119; 64-65 b, 121; 21-28 
b, 124; 22-26 b, 125; 39b, 1128; 154 b].
Ushbu sabablarning tahlili shuni ko‘rsatadiki, yong‘inlarning ak-
sariyati past kaloriyali olov manbalaridan kelib chiqadi. Yonuvchan-
ligi kam bo‘lgan materiallardan foydalanish yong‘in sodir bo‘lishin-
ing oldini olishi mumkin, chunki bunday materiallarga past kalori-
yali olov manbalariga uzoq muddatli ta’sir qilish ularning yonishiga 
olib kelmaydi.
Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, yong‘inlar soni, moddiy va 
ma’naviy boylikka yetkazilgan zarar va qurbonlar soni doimiy 
ravish da o‘sib bormoqda. Yong‘inlarning aksariyat qismi past kalo-
riyali o‘t oldirish manbalarining ta’siri ostida sodir bo‘lgan yog‘och 
va sellyuloza materiallarning yonib ketishi sababli yuzaga keladi. 
Shu munosabat bilan, o‘z-o‘zidan yonib ketishga qodir bo‘lmagan 
yong‘inga chidamli qurilish konstruksiyalarini olish kerak, ulardan 
foydalanish olov tarqalishining oldini oladi va shu bilan yong‘in 
ehtimolini kamaytiradi. 
Hozirgi vaqtda qurilish materiallari ishlab chiqarishni jadal rivoj-
lantirish va ularga asoslangan materiallardan keng foydalanish tu-
fayli yong‘in natijasida inson hayotiga yetkazilgan zarar eng muhim 
muammoga aylandi. Polimer qurilish materiallaridan, xususan 
yonuv chanligi pasaygan materiallardan foydalanmasdan yangi tex-
nologiyani ishlab chiqish mumkin emas [127; 52-54 b,128; 154 b]. 
Yog‘ochlar konstruksiyalarini yonishdan asrash uchun ularni 

---

40
saqlash qoidalariga rioya qilish, bino va inshootlarda ishlatilganda 
olov markazidan uzoqda bo‘lishi yoki yonmaydigan materiallar - 
asbest karton va asbestsement taxtasi, turli suvoqlar bilan qoplash 
zarur. Xususiy xollarda yog‘ochni yonishdan asrash uchun antipiren-
lar bilan qoplash yoki shimdirish kerak. Antipiren sifatida bura, am-
moniy xlorid, natriyli va ammoniyli fosforkislotalar, ammoniy sulfat 
ishlatiladi. Antipirenlar bo‘yoq va pasta sifatida kukun to‘ldiruvchi-
lar kiritilgan holda ishlatilishi mumkin. Himoya qatlami mo‘yqalam 
yoki sepuvchi moslamalar yordamida yog‘ochga qoplanadi.
Antipirenlar yog‘och qiziganda uning yuzasida qattiq erigan par-
da hosil qilishi va kislorodni ichki qatlamlarga o‘tkazmasligi yoki 
ba’zi antipirenlar yuqori haroratda yog‘ochni yonishdan asrovchi 
gazlar hosil qilishi mumkin.
Zarurat bo‘lsa, antipirenlar bilan antiseptiklarni mutanosib ravish-
da aralashtirib yog‘ochni chirishdan va yonishdan saqlash mumkin.
Olovga chidamli polimer materiallari qurilish, muhandislik, trans-
port va kosmik texnologiyalarda qo‘llaniladi. Ushbu materiallardan 
yasalgan strukturaning yong‘inga chidamliligiga yuqori talablar 
qo‘yiladi: ular uzoq vaqt davomida yongin sharoitida foydalanish 
xususiyatlarini saqlab turishlari kerak [129; 26-29 b]. 
Hozirgi vaqtda ko‘plab birikmalar ma’lumki, ular yonishni sekin-
lashtiradi va materiallarning tarkibiy xususiyatlarini deyarli o‘zgar-
tirmaydi. Shu bilan birga, ular past molekular og‘irlikdagi birikma-
lar bo‘lib, ular himoyalangan materialdan ko‘chib ketish va terlash, 
suv bilan ekstraksiya, polimer bilan past muvofiqlik va boshqalar 
kabi kamchiliklar bilan ajralib turadi, ularning yo‘q qilinishi faqat 
polimer tabiatdagi olovdan himoya qiluvchi tarkiblardan foydala-
nish bilan mumkin bo‘ladi [130; 1194 b]. 
Bu jihatdan galoidni o‘z ichiga olgan monomerlarning fos-
for-azotli chiqindilar bilan o‘zaro ta’siri asosida olingan fosfor va 
galogen atomlari bilan bir qatorda o‘z ichiga olgan «Maksam-Am-
mofos» OAJning sintezlangan polimer olovdan himoya qiluvchi 
tarkiblarining olovga chidamli xususiyatlarini o‘rganish qiziqish 
uyg‘otdi [131; 32-33 b, 132; 21-22 b,133; 1-4 b, 186, 67-68 b].
Ma’lumki, himoyalangan konstruksiyalardan foydalanish sharoit-
lari olovdan himoya qiluvchi ishlov berishning sifati va mustahkam-
ligiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Shu munosabat bilan yog‘och uchun 

---

41
olovdan himoya qiluvchi tarkibni ishlab chiqishda, ko‘tarilgan va 
pasaytirilgan harorat, har xil havo namligi, agressiv bug‘lar va gaz-
lar, atmosfera yog‘inlari va boshqalar ta’sirini o‘rganish kerak.
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, EXG va fosfor kislotasi asosida 
ishlab chiqilgan olovdan himoya qiluvchi tarkib ham past, ham 
yuqori haroratga bardosh bera oladi, hidsiz va uzoq vaqt davomida 
saqlanib turadi.
Turli konsentratsiyalarda tayyorlangan polimer olovbardosh 
tarkibning suvli eritmalarini yog‘och konstruksiyalari namunalarini 
sirtiga shimdirish, surtish va bo‘ktirish yo‘li bilan qopladik (3.1-
rasm).