Ko‘p yillik sport tayyorgarligining tuzilishi. Qisqacha mazmuni

Ko‘p yillik tayyorgarlik bosqichlarida ish dinamikasining hajmi va intensivligi.

Tayyorgarlik bosqichlari	Yuklamalar-ning umumiy hajmi %	Intensiv yuklamalar hajmi %	Intensiv ishning umumiy hajmi %
Dastlabki tayyorgarlik	0-30	0-12	0-18
Umumiy tayyorgarlikning bazali	30-60	12-25	18-40
Ixtisoslashtirilgan bazali tayyorgarlik	60-85	25-55	40-60
Shaxsiy imkoniyatlarni maksimal darajada amalga oshirish	85-100	55-100	60-75
Natijalarni saqlab qolish	100-90	100	75-77
Readaptasiya	25-50	25-65	15-25

Organizmning jismoniy yuklamalarni ko‘tara olishini adaptasion imkoniyati bir necha yillar davomida asta –sekin ortib boradi, shuning uchun katta hajmdagi va intensivligi yuqori bo‘lgan ko‘p yillik tayyorgarlik bosqichida sekinlik bilan o‘sishi lozim, adaptasiya rivojlanishidan o‘tib ketmasligi kerak.(35-jad.)

4. 
   Ko‘p yillik tayyorgarlikni rejalashtirish.
   

Sportchilar uchun ko‘p yillik mashg‘ulotlar rejasi ularning yoshi, jismoniy tayyorgarligi, sport tajribasi, mashg‘ulot sikllari va boshqa omillarga qarab 2, 3 yil va undan ko‘proq muddatga tuziladi. Ko‘p yillik rejani tuzishda dastlabki ma’lumotlar va uning samaradorligini baholash quyidagilardan iborat: eng yaxshi natijalarga erishish uchun mashg‘ulotlarning davomiyligi va ularning toifadan toifaga o‘sish sur’ati, yuqori sport natijalariga erishish uchun optimal yosh, sportchining individual xususiyatlari, mashg‘ulot joylarining moddiy-texnik ta’minoti va boshqa omillar.

36- jadval.
O‘smirlar razryadidagi bokschilarning vositalarini hajmini va yuklamalar intensivligini yillik rejalashtirish.

Musobaqa_oldi_davri'>Tayyorgarlik yo‘nalishi	Tayyorlov davri				Musobaqa oldi davri		Musobaqa davri		Tayyorlov				Musobaqa oldi davri		Musobaqa		O‘tish davri
1	2				3		4		5				6		7		8
Oylar	IX	X	XI	XII		I				II	III	IV		V		VI		VII-VIII
Trenirovka kunlari	9	9	9	9		4		4		9	9	10		10		9		12
Trenirovka mashg‘uloti	9	9	9	9		4		6		9	9	10		10		9		12
Texnik-taktik tayyorgarlik	0,2	0,3	0,2	0,4		0,8		0,24		0,3	0,4	0,4		0,48		0,8		-
Intensivlik %	24	32	24	24		40		56		28	32	32		40		56		-
Musobaqa janglari	-	-	0,1	0,1		0,16		0,16		0,1	0,1	0,2		0,4		0,8		-
Intensivlik %	-	-	44	52		56		56		56	56	60		64		64		-
Sport o‘yinlari	1,8	1,6	1,6	0,8		0,8		0,16		1,6	0,8	0,8		0,4		0,24		3,2
Intensivlik %	32	40	40	40		44		40		40	32	40		48		40		56
Kross	0.4	0,4	0,4	0,8		0,24		0,08		0,2	0,4	0,4		0,56		0,16		0,8
Intensivlik %	24	32	32	32		28		24		40	40	40		40		52		40
Soya bilan jang	2,4	1,6	1,6	0,8		0,8		2,4		1,6	1,6	1,6		0,8		0,64		-
Intensivlik %	24	32	32	44		40		40		40	44	52		48		24		20
Sherik bilan stoykada turib	0,8	0,8	0,8	0,8		0,8		0,8		0,8	1,2	1,6		2,4		0,56		-
Trenajerlarda	0,1	0,4	0,4	0,2		0,16		0,16		0,4	0,8	0,5		0,4		0,8		0,66
Intensivlik %	32	40	56	48		44		40		48	56	64		56		28		23
Boshqa yuklamalar	0,5	0,4	0,5	0,1		0,32		-		0,8	0,5	0,5		0,56		0,4		1,6
Intensivlik %	28	32	36	40		44		-		40	44	48		56		56		24
O‘rtacha intensivlik %	24	32	38	49		52		48		45	37	40		54		52		34

Ko‘p yillik tayyorgarlik bosqichlarida yillik rejalashtirish ko‘pincha sport turi bilan, sport dissiplinasi va tayyorgarlik bosqichi bilan aniqlanadi. Sportning asiklik turlarida, masalan boksda tayyorgarlikning yillik siklini rejalashtarishda hajm, intensivlik va qo‘llanadigan vositalar sportning boshqa turlari va dissiplinalaridan keskin farqlanadi. (36-jad.)

Boksda yuklamalarni yillik rejalashtirilishi ikkita sikl tuzilishiga ega, qishki va yozgi chempionatlarniki. Yuklamalarning xarakteristikasi asosida mashqlarni bajarish intensivligi va ularning soatlardagi davomiyligi yotadi. O‘smirlarda UJT - 42,6 %, YOJT - 27,2%, MJT – 27,7%, musobaqa tayyorgarligi – 3% ni tashkil etadi.
37- jadval.
Tramplindan suvga sakrovchilar uchun yillik mashg‘ulot siklining taxminiy reja-jadvali.
Mashg‘ulotlarning 3 – yili uchun

Musobaqa'>Tayyorgar-likning yo‘nalishi	Tayyorlov			Musobaqa			Tayyorlov			Musobaqa			Tayyorlov		Musobaqa		O‘tish			Yil davomida
	IX	X	XI		XII	I		II	III		IV	V		VI		VII		VIII
Trenirovka kunlari	27	27	23		27	24		24	25		26	24		25		27		26	305
Trenirovka mashg‘ulot-lari	27	27	23		27	24		24	25		26	24		25		27		26	305
Tayyorgarlik hajmi, soat
Nazariy tayyorgarlik	4	4	4		4	4		4	4		4	4		4		4		4	48
UJT	5	5	4		4	4		4	4		4	4		4		12		16	70
Xoreografiya	3	3	3		3	3		3	3		3	3		3		6		6	42
Akrobatika	8	8	8		6	6		6	6		6	6		6		20		22	108
Gimnastika	4	4	4		4	4		4	4		4	4		4		4		4	48
Batut	17	17	15		16	16		14	14		14	13		12		4		-	152
Imitatsiya	14	12	8		10	8		8	8		10	6		8		3		-	95
“Quruq” tramplin	14	16	13		22	17		19	20		21	22		22		6		-	192
O‘quv sakrashlari	14	10	8		9	8		8	8		8	6		8		3		-	90
Sakrashlar (sport)	11	15	13		19	15		19	20		19	22		21		6		-	180
Nazorat talab-me’yorlari
MJT	х							х						х
Texnik tayyorgarlik								х				х		х
Jami:	81	81	69		81	72		72	75		78	72		75		81		78	915

Suvga sakrovchilarning tayyorgarlik vositasini rejalashtirish sportning atletik turlaridan farqlanadi, atletik turlarda e’tibor kuch, tezlik va chidamlilikni rivojlantirisha beriladi. Suvga sakrovchilar tayyorgarligida e’tibor ko‘proq texnik tayyorgarlik va harakat koordinasiyasini rivojlantirishga qaratiladi. (37-jad.)

Bob bo‘yicha xulosalar.
Inson yoshiga bog‘liq tananing o‘sishi va rivojlanish qonuniyatlari uzoq muddatli tayyorgarlik bosqichlarini belgilaydi. Iqtidorli sportchi ko‘p yillik mashg‘ulot bosqichlarini tezroq bosib o‘tadi.
Ko‘p yillik mashg‘ulotlar bosqichlari qat’iy ketma-ketlikka, vazifalar ketma-ketligiga, yuklarni bosqichma-bosqich oshirishga va tanlangan sport turi bo‘yicha mutaxassislikni rivojlantirishga ega. Ko‘p yillik tayyorgarlik bosqichlarining maqsadi: sportchining sportga yaroqliligini, yuqori natijalarga erishish qobiliyatini, iqtidorini va qobiliyatini aniqlash; sportchining motivatsiyasini tarbiyalash, rivojlantirish va takomillashtirish, eng yuqori sport natijalariga erishishga intilish.