Korporativ boshqaruvning oilaviy modeli va uning milliy korporativ boshqaruvni rivojlantirishdagi ahamyatli jixatlari Reja

1 Aktsiyadorlar modeli Aksiyadorlar modeli
Bu aktsiyalarga tarqoq egalik qilish bilan mashhur tizim bo'lib, aktsiyadorlar kuzatuv kengashlariga agentlarni tanlash orqali boshqaruvni tartibga solish vakolatiga ega. Ushbu tizim, shuningdek, mulkchilik va tartibga solishning bo'linishi, kuchli qimmatli qog'ozlar bozorlari, muhim oshkor qilish qoidalari va aniq shaffoflik bilan tavsiflanadi (Adungo, 2012). Ushbu model xatti-harakatlarga ta'sir qilish usuli sifatida asosan kapital bozoriga bog'liq. U shuningdek, davlat kapital bozorlaridan foydalanishni afzal ko'rgan va nazorat qilmaydigan investorlar o'rtasida ishonchni yaratishga qaratilgan huquqiy qoidalar va nazorat usuli bilan ham tanilgan. Aksiyadorlar modeliga ega bo'lgan mamlakatlarda huquqiy tuzilma aktsiyadorlarning korporatsiya faoliyatini tartibga solish huquqini belgilaydi va boshqaruv kengashi va boshqaruvni aktsiyadorlar oldida aniq javobgar qiladi (La Porta va boshq., 1997). Ushbu modelda mustaqil shaxslar va aktsiyadorlar ustunlik qiladi. Rahbariyat asosan boshqaruv kengashi va aktsiyadorlar oldida javobgardir. Bu investitsiyalarning harakatchanligini va ulardan samarasiz sohadan daromadli sohalarga foydalanish imkonini beradi. Ushbu tizim, shuningdek, moliyaviy bozorlar va kuchli bank cheklovlariga ega, xususan, bank sanoatidan tashqari korporatsiyalarda aktsiyalarga ega bo'lishi bilan mashhur. (Ungureanu, 2012).
1.1 AQSh
Meier va Meier (2013) ma'lumotlariga ko'ra, AQSHda aktsiyadorlar, boshqaruv va direktorlarning manfaatlariga urg'u beriladi. Direktorlar kengashi aktsiyadorlar tomonidan tanlanadigan ijrochi bo'lmagan direktorlar bilan yagona darajadagi tizimdan iborat. Ba'zan, ba'zi korporatsiyalarda ijrochi va ijrochi bo'lmagan direktorlar bilan bitta darajali kengashlar mavjud bo'lsa, ba'zi kengashlarda Bosh ijrochi direktor (bosh direktor) boshqaruv raisi sifatida ishlaydi va Rais/Bosh direktor ikkiligini yaratadi. AQShda 2000-yillarning boshlarida Tyco, Enron va WorldCom kompaniyalari bankrot bo'lishiga olib kelgan yirik moliyaviy muvaffaqiyatsizliklar yuz berdi. Bu AQShning korporativ boshqaruvga oid qoidalarining nomutanosibligi haqidagi savollarni kuchaytirdi. Shuning uchun bu muammolarni hal qilish uchun Sarbanes-Oxley (SOX) akti kiritildi. Xususan, SOX mustaqil direktorning tavsifini ko'rsatdi, bunda ko'pchilik direktorlar mustaqil bo'lish talabi, taftish komissiyasi doirasini kengaytirish va audit qo'mitasi a'zolarining malaka talablarini cheklash (Meier & Meier, 2013). Qimmatli qog'ozlar va birjalar komissiyasi (SEC) AQShda korporativ boshqaruv bilan bog'liq mavzularga ko'proq aralashib, SOX qoidalarini taqdim etdi, bu esa ochiq kompaniyalar kengashlaridan korporatsiyalarni monitoring qilishdan iborat bo'lgan mustaqil direktorlarga ega bo'lishini talab qiladi.