Korxonalarda qo'llaniladigan texnalogik uskuna moslama vositalarini taminlash choralari reja

KORXONALARDA QO'LLANILADIGAN TEXNALOGIK USKUNA MOSLAMA VOSITALARINI TAMINLASH CHORALARI
Reja:

1. Sanoat korxonalardagi xavfsizlikning texnik asoslari va ularni xavfsiz ishlashini ta’minlash

2. Tikuvchilik korxonalarining asosiy sexlaridagi xavfli zonalar
3. Uskunalarni joylashtirish
4. Rangli signallar va xavfsizlik belgilari va jarohatlovchi omillar va xavfli zonalar
5.Erganomika elementlari va ish joyini tashkil qilish

1. Sanoat korxonalaridagi xavfsizlikning texnik asoslari va ularni xavfsiz ishlatishni ta’minlash.
Uskuna va mexanizmlarning hamma harakatlanuvchi qismlari bir - biriga tomon aylanadigan vallar; tishli g‘ildiraklar ilashmasi uskunalarning vertikal uzatmalari va kirkuvchi qismlari; kaytma - ilgarilma harakatlanuvchi pishang ishlovchilarning sog’lig’i hamda hayoti uchun yashirish xavf tugdiradi.
Uskunalardan foydalanish xavfsizligini oshirish va ishlab chiqarishda shikastlanishning oldini olish uchun xavfsizlikning maxsus texnik vositalari qo’llaniladi. Ularga quyidagilar kiradi: himoyalovchi va tusuvchi tuzilmalar xavfsizlik masofalari va gabaritlari; xavfsizlik signalizatsiyasi;yorug’lik signalizatsiyasi va xavfsizlik belgilari; xavfli mintaqalar; ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish.
Agar texnologik va umumfabrika uskunalarning barcha harakatlanuvchi qismlar shikastlanish manbai hamda inson organizmi uchun xavf manbai bо‘lsa, ular to’siqka ega bo’lishi kerak. Masalan: hamma vallalarning chikib turadigan uchlari, tishli shesternya va segmentlar, maxovikli gildiriklar, tasmali, tishli hamda ponasmon tasmali uzatmalar, ilashish muftalari, tuxtatish (stoporlash) boltlari, shponkalar va texnologik hamma umumfabrika uskunalarning barcha xarakterlanuvchi qismlari tusib kuyilishi shart.
O’rnatiladigan to’siqlar foydalanishga qulay bo’lishi, aylanuvchi qismlar bilan kuzgalmas detallar orasidagi tirqishlarni berkitib turishi hamda kiyimni, oyok-qo’llarni va sochni tortib ketib, ishlovchilarni shikastlash extimolning oldini olish kerak. Ishlab chiqarish zaruriyati tufayli texnologik jarayoni kuz bilan kuzatib turish va ayni paytda ishlovchilarning otilayotgan kirindilardan abraziv toshlarning mayda bulaklari hamda ishlab chiqarish chikindilaridan himoyalanish uchun to’siqlar organiq shisha, stalining va boshqa shaffof ashyolardan ekranlar yoki oynalari kurinishida tayyorlanadi.
Tusuvchi tuzilmalar asosan ikki guruxga: muvakkat va doyimiy tuzilmalarga bo’linadi.
Muvakkat (kuchma) tuzilmalar qurilish - montaj va tuzatish ishlarini bajarishda qo’llaniladi.
Doimiy (kuchmas) to’siqlar texnologik va umumfabrika uskunalarning xavfli joylarini tusib turish uchun xizmat qiladi.
Doimiy to’siqlarga sirkulyar, tembranma (mayatnikosmon) va (tasma) lenta arralar, abraziv doiralar, pilla tortish hamda ipak yigirish mashinalardagi mexaniq uzatmalarning va xar xil tuzilishdagi metall to’siqlari misol bula oladi.
Elektr qurilmalarning hamma tok o’tkazuvchi qismlari (magnitli tushirgichlar, shitlari, boshqarish tugmalari, kalitlari) xam doimiy to’siqlar bilan himoyalangan bo’lishi zarur. Konstruktiv ijrosiga kura doimiy to’siqlar uskunalarning ajralmas qismi kabi tayyorlanadi. Ularning tashki sirti uskunaning rangida, ichki sirti esa to’siqni olib yoki ochib kuyib ishlash xavfli ekanligidan ogoxlantiruvchi kizil rangga bo’yalanadi. Hamma to’siqlarning tashki sirti sillik bo’lishi va ularda jarohatlanishga olib keluvchi utkir chikiklari bo’lmasligi kerak.
Ba’zi xollarda to’siqni avval ish xolatiga o’rnatmasdan turib uskunani ishga tushirish mumkin bo’lmasligi uchun to’siqlar uskunaning ishga tushirgigichi bilan blokirovka qilinadi.
Doimiy to’siqlar kuzgalmas (olinmaydigan) va olinadigan bo’ladi. Olinadigan to’siqlar rostlash hamda moylash ishlarini bajarish, shunigdek, vaqt-vaqtida kuzdan kechirish uchun uskunaning harakatlanuvchi qismlariga kulni olib borish zarur bo’lgan xollarda qo’llaniladi.
Ochilganda kul yoki kiyim uskunaning harakatlanuvchi qismlariga tushib qolishi extimoli bo’lgan olinadigan, surilma va qaytarma to’siqlar ishga tushirish hamda tuxtatish mexanizmi bilan blokirovkalangan bo’lishi lozim.
Qaytarma, olinadigan va surilma to’siqlar o’lchamlari hamda shakli jihatidan qulay skoba va tukichlarga ega bo’lishi kerak. Uskunalardagi harakatlanuvchi qismlarning xalkalardan o’rnatilgan va yuqoriga ochiladigan to’siqlari (kopkoklar, olinadigan to’siqchalar giloflar va b.) ochilganda kimirlanmaydigan bo’lishi zarur. To’siqning tuzilishiga nisbatan qo’llanila-digan majburiy talab shundan iboratki, uskuna xizmat kursatadigan kishi to’siqni ochaolmasligi va u bo’lmaganda texnologik jarayoni amalga oshirish mumkin bo’lmasligi kerak. Bir necha kishi xizmat kursatadigan yoki ancha uzun bo’lgan mashinalar apparatlar va boshqa texnologik yoxud umumfabrikalarning tushirish ishga tuzilmasi fakat bir joyda - boshqarish pultida esa xar bir ish o’rniga va xar 4 oralikda o’rnatilishi lozim. Uskunalarning zararli gazlar bug’lar va chang chiqadigan joylari yopik bo’lishi va havoning tozaligini ta’minlash uchun maxalliy suruvchi tuzilmalar bilan jixozlanishi zarur. Texnologik va umumfabrika uskunalarining kuydirishi mumkin bo’lgan kaynok sirtlari issiqlikni o’tkazmaydigan qilib ixotalanishi kerak. Ishlab chiqarish jarayonlari boshqarish postlari va pultlari doimiy ish o’rnidan ko’pi bilan 1,2. m narida bo’lishi lozim. Boshqarish tuzilmalari (tugmalar, pishangli va burilma dastlar, teshiklar va xokazo) uskunalar hamda quvurlarning ochiq ish mexanizmlari va kizdirish elementlarida kamida 200 mm masofa joylashtirish kerak.
Texnologik va umum fabrika uskunalri ishini blokirovkalashdan maqsad ulardan xavfsiz foydalanishni ta’minlashdan iborat.
Blokirovkalash tuzilmalari kuiydagi maqsadlar uchun xizmat qiladi:
-texnologik jarayonni va umumfabrika uskunalarning noto’g’ri boshqarishga barxam berish uchun;
-xavf paydo bo’lganda ishlayotgan uskunani darxol tuxtatish uchun;
-ayrim mexanizm va detallarning xavfi mintaqadan tashqarida harakatlanishiga imkoniyat yaratish uchun.
Meyordagi ish sharoitini buzilishi oqibatida mazkur qurilmaga xizmat kursatadigan kishining sog’lig’i uchun xavf tugilishiga ayrim mexanizmlarning ishlamay qolishi sabab bo’ladi.
Blokirovkalash uchun ko’pincha relelardan foydalaniladi. Ular agregat yoki texnologik jarayonining ayrim parametrlari kattaligi yoki yo’nalishi o’zgargani sezib, ijrochi tuzilmaga tegishlicha ta’sir kursatadi u esa elektr toki, suyuk yoki gazismon muhit ta’sirida ishlab ketadi. Releni ishlash prinsipini u kabul qiladigan parametrning turi kuch, yorug’lik, bosim, kuchlanish, namlik va xokazo hamda yordamchi eneriyaning mexaniq, elektr, gidravlik yoki pnevmatik xili belgilaydi.
Lampalar yoki yarimo’tkazugichlar asosida yigilgan kuchaytirgichlardan iborat bo’lgan elektron relelar keng qo’llaniladi.
Blokirovkalovchi tuzilma himoya tuzilmasidan farq qilib, uning vazifasi xavfli mintaqaning tusigi olinganda yoki ochilganda uskunaning operativ zanjirini o’chirib va uzib kuyishdan ish boshlanishdan oldin uni yopishdan hamda uskuna yopilgan xolatda tutib turishdan iborat.
Cheklagichlar ishlab chiqarishda shikastlanishlarning, uskunalarning sinishi va faloqat tartibotida ishlashning oldini olish maqsadida qo’llaniladi.
Saklovchi tuzilmalar uz uzidan ishlab uskunani tuxtatadi va u bilan uning sinishi hamda ishdan chiqishning oldini oladi. Saklovchi tuzilmalar ishlab ketganidan keyin uskunaning ishlash kobiliyaiini tiklash usuliga qarab ular ikki guruxga ajratiladi:
-nazorat kilinayotgan parametr me’ridagi qiymatga yetganidan sung uskunaning ishlash qobiliyatini uz uzidan tiklanadigan tuzilmalar;
-saklovchi tuzilmaning ishdan chiqqan detalari (eruvchvn kuyimalari) kulda almashtirish yo’li bilan tiklanadigan tuzilmalar.
Portlashish oldini olish maqsadida, atmosfera bosimidan yuqori bosim ostida ishlaydigan apparatlar, ballonlar, quvurlar va idishlar uz-uzidan (avtomatik) ishlab ketadigan saklovchi klapanlar) va saklovchi plastinalar bilan jixozlanadi. Apparatda bosim kutarilganda saklovchi klpanlar ochilib (uzilib) ortiqcha bug yoki gazni chiqarib yuboradi va apparatda ruxsat etilgan bosim yuzaga kelganda keyin uz-uzidan yopiladi.
Elektr qurilmalaridan tok kuchi oshib ketganda ularda uta yuklanish yoki kiska tutashuv va yong’in sodir bo’lishi mumkin. Bu xolda eruvchan saqlagichlar yoki uzib kuyuvchi avtomatlar o’rnatiladi. Blokirovka sistemalari va saklovchi tuzilmalar tovush hamda yorug’lik signalizatsiyasi bilan birgalikda qo’llaniladi.
Ishlovchilarni xavf to’g’risida ogoxlantirish uchun xavfsizlik signalizatsiyasi xizmat qiladi. Shu maqsadda yorug’lik rang va tovush signallari xar xil shartli belgilardan hamda bosimni, haroratni, suyuklik satxini aniqlaydigan kursatgichlardan foydalaniladi.
Xavfsizlik masofalari va gabaritlari. Texnologik uskunalarga xizmat kursatishda mehnat xafsizligini ta’minlash, faloqalatlarning oldini olish bino hamda inshootlarning yong’in xavfsizlini ta’minlash uchun mashinalar bilan tuzilmalar, binolar bilan inshootlar orasidagi xavfsizlik masofalari va gabaritlari katta rol uynaydi. Xavfsizlik masofalari va gabaritlari deganda, uskunalar yoki obyektlar o’rtasidagi ruxsat etilgan eng kichik masofalar tushiniladi. Bu masofalar qisqartilganda shikastlanish xavfi paydo bo’ladi.
Asboblarning eng kup chikib turadigan qismlari orasidagi, uskunalar bilan devorlar ustunlar orasidagi masofalar meyorlari odamlar moddiy boyliklarinigg yong’in xavfsizlikni ta’minlash, shuningdek, texnologik uskunalarga xizmat kursatish qulay bo’lishini ta’minlash uchun koldiradi. Bu uskunalarning turiga, oralik masofalarda ish urinlari yordamchi tuzilmalar, odamlar yuradigan yo’laklar, sexning ichki transporti bor yukligiga bog’liqdir. Texnologik va umum zavod uskunalarning sexlaridagi joylashuvi, uskunalar yonidagi ish urinlarning tashki o’lchamlari aniqlashi kerak.
Komunikatsiyalardan o’tish joylarida xavfsiz yo’laklar yoki o’tish kuprikchalari qurilishi zarur.