Кредитнинг турлари ва асосий шакллари

2.3.Istehmol krediti.
Istehmol krediti uzining maksadi bilan kreditning boshka shakllaridan fark kiladi. Uning farkli belgisi - jismoniy shaxslarga kreditlash xisoblanadi. Kreditning bu shaklida kredit beruvchi sifatida maxsus kredit muassasalari bi­lan birga tovar va xizmatlarni sotishni amalga oshiradigan jis­moniy shaxslar xam bulishi mumkin.
Istehmol krediti ikki shaklda: pul shaklida yoki tovar shakli­da berilishi mumkin. Jismoniy shaxslarga kuchmas mulkka egalik kilish uchun, davolanish uchun, xar xil tovarlar va uy jixaozlari sotib olish va boshka extiyojlarni kondirish uchun istehmol kredit­lari berilishi mumkin. Pul shaklida istehmol krediti banklar to­monidan, tovar shaklida esa tovarlar chakana savdosi jarayonida tulov muddatini chuzish orkali amalga oshiriladi.
Uzbekistonda xozirgi kunlarda uy joy sotib olish, uy joy kurish uchun pul shaklidagi, uzok muddatli istehmol krediti va tovar shaklida avtomobil kreditga berilmokda.


2.4.Davlat krediti.
Kreditning bu shaklining asosiy xususiya­ti kredit munosabatlarida davlatning katnashuvidir. Davlat kre­ditida davlat bir tomondan karz beruvchi va ikkinchi tomondan karz oluvchi sifatida ishtirok kilishi mumkin. Karz beruvchi vazi­fasini bajara turib, davlat, davlat kredit institutla­ri, jumladan Markaziy bank orkali iktisodning xar xil soxalarini kreditlashni uz zimmasiga oladi. Bu xolda davlat tomonidan tijorat banklariga markazlashtirilgan kredit resurslar berila­di va bu resurslar:
-iktisodiyotning ustivor tarmoklarini kreditlash;
-moliyaviy resurslarga extiyoj sezayotgan davlat axamiyatiga ega bulgan anik tarmok yoki soxalarga, agar byudjetdan moliyalash­tirish imkoniyati tugagan bulsa, vaktincha foydalanishga mablag ajratilishi mumkin.
Undan tashkari, tijorat banklariga banklararo kreditlar bozorida kredit resurslarni kim oshdi savdo yuli bilan yoki tug­ridan tugri sotish jarayonida davlat tomonidan mablaglar vaktin­cha foydalanish uchun berilishi mumkin.
Davlatning karzlari kupaygan xollarda davlat byudjeti ka­momadini moliyalashtirish maksadida, davlat karz oluvchi sifatida, davlat karzlarini joylashtirish jarayonini amalga oshiradi.
Davlat kreditining xarakterli xususiyati shundaki, davlat tomonidan olingan karz mablaglar ishlab chikarish fondlari ayla­nishida yoki moddiy boyliklar yaratishda ishtirok kilmaydi. Bu mab­laglar davlat karzlarini koplash uchun ishlatiladi.
Davlat davlat xazina majburiyatlarini chikarish, moliya bo­zorlarida davlat kimmatbaxo kogozlarini joylashtirish, davlat zayomlarini chikarish va sotish yuli bilan banklarning axolining va boshka moliya-kredit institutlarining pul mablaglarini yigadi va ularni davlat karzi va byudjet kamomadini koplashga (moliya­lashtirishga) sarflaydi.
SHuni tahkidlash zarurki, utish davrida davlat krediti fa­katgina moliyaviy resurslarni jalb kilish manbai sifatida emas, balki iktisodiy markazlashgan kredit tizimi orkali tartibga so­lishning samarali vositasi sifatida ishlatilishi kerak.


2.5.Xalkaro kredit.
Kredit munosabatlarining xalkaro mikyosda (davlatlar urtasida) amalga oshirilishi xalkaro kreditning yuzaga kelishiga olib keladi. Xalkaro kreditga xalkaro mikyosda xarakat kiluvchi kredit munosabatlari tuplami sifatida karash zarur. Kreditning bu shaklining bevosita ishtirokchilari millatlararo moliya-kredit institutlari, tegishli davlat xokimiyati, kredit tashkilotlari va aloxida xukukiy shaxslar bulimi mumkin.
Xalkaro kredit bir davlat, shu davlat banki, xukukiy shaxsi tomonidan ikkinchi bir davlatga, uning banklariga, boshka xukukiy shaxslariga muddatlilik va tulovlilik asosida beriladigan kre­dit xisoblanadi.
Xalkaro kredit davlat va xalkaro institutlari ishtirok et­gan munosabatlarda pul (valyuta) shaklida, tashki savdo faoliyatida esa tovar shaklida berilishi mumkin.
Xalkaro kredit kuyidagi xususiyatlari bilan xarakterlanadi:
-karz oluvchi va karz beruvchi sifatida davlat tashkilot va muassasalari, xukukiy shaxslar( banklar, kompaniyalar), xalkaro valyuta kredit tashkilotlari katnashadilar;
-karz olingan mablaglar karz oluvchi mamlakat tomonidan daromad keltiruvchi kapital sifatida ishlatiladi;
-karz beruvchi mamlakatga tulanadigan ssuda foizining manbasi karz oluvchi mamlakat axolisi tomonidan yaratilgan mil­liy daromad xisoblanadi.
Xalkaro kredit maxalliy kredit bilan bir katorda fondlar aylanishining barcha boskichlarida katnashadi.
Xalkaro kredit xalkaro iktisodiy munosabatlar doirasida kuyidagi funktsiyalarni bajaradi:

• 
  mamlakatlar urtasida kapitalning kayta taksimlanishini tah­minlaydi;
  
• 
  kapitalning kontsentratsiyalashuviga va markazlashuviga sharo­it yaratadi va bu jarayonni tezlashtiradi;
  
• 
  xar xil valyutalarda xalkaro xisob kitoblarni olib borish­da muomala xarajatlarini kiskartiradi.
  

Xalkaro kreditlar:

a) xarakteri buyicha - davlatlararo, xusu­siy, firma kreditlariga;
b) shakli buyicha - davlat, bank, tijorat kreditlariga;
v) tashki savdo tizimida tutgan urni buyicha - eksportni kre­ditlash, importni kreditlashga:
g) muddati buyicha - kiska muddatli - 1 yilgacha, urta muddatli - 1 yildan 5 yilgacha, uzok muddatli - 5 yildan ortik muddatga;
d) obhekti buyicha - tovar va valyuta;
e) tahminlanganligi buyicha - tovar moddiy boyliklar bilan yoki xujjatlar bilan tahminlangan kreditlarga bulinadi.


2.6.Sudxurlik krediti - kreditning uziga xos shakli.
Xorijda kreditning bu kurinishi tarixan keng tarkalgan kredit bulib xi­soblanadi. Amalda sudxurlik krediti Markaziy bank tomonidan tegishli litsenziyaga ega bulmagan jismoniy shaxslar, shuningdek xujalik yurituvchi subhektlar tomonidan mablaglarni vaktincha foydalanish uchun berish yuli bilan amalga oshiriladi. Sudxurlik krediti ssuda foizining yukori stavkasi bilan tavsiflana­di (120-180 foiz). Milliy kredit tizimi infrastrukturasi rivoj­lanishi va xamma turdagi albatta karz oluvchilar kredit resurs­lardan foydalanish xukukini tahminlash natijasida sudxurlik kre­diti ssuda kapitali bozoridan yukoladi.
Foydalanilgan adabiyotlar :
1.«Qzbekiston Respublikasi Markaziy banki tq\risi»dagi =onun. T. 1995 yil 21 dekabr.
2.Qzbekiston Respublikasi «Banklar va bank faoliyati tq\risi»dagi =onun. T. 1996 yil 25 aprel.
3.Karimov I. «Qzbekiston i=tisodiy isloxatlarni chu=urlashtirish yqlida» 1995.
4.Mullajonov F. i dr. «Bankovskaya sistema Uzbekistana v godi nezavisimosti». T "Uzbekistan", 1996.
5. www.ziyonet.uz