Kristallografiya va mineralogiya

Siderit – FeCO
3
  
Grekcha «sideros» - temir degani. Sinonimi – temir shpati.
Kimyoviy tarkibi: Fe – 48,2%, S – 10,37%, O – 41,43%. Izomorf aralashma 
sifatida Mg va Mn uchraydi.
Singoniyasi trigonal. Simmetriya ko‘rinishi ditrigonal’ skalenoedrik – 
L
3
3L
2
3PC. Fazoviy gruppasi: a
0
=4,71; c
0
=15,43.
Siderit odatda donador, sharsimon va marmarsimon massalar holida 
uchraydi. Sideritning rangi yangi singan joylarida sarg‘ish-oq, kulrang-oq, ba’zan 
qo‘ng‘irroq tusda. Nurash natijasida to‘q qo‘ng‘ir rangga kiradi. Yaltirashi 
shishasimon. Ulanish tekisligi (1011) bo‘yicha mukammal. Qattiqligi 3,5-4,5. 

---

199 
Solishtirma og‘irligi 3,9. optik xususiyatlari: Nm – 1,875; Np – 1,633; Nm-
Np=0,242. Katod nurida sarg‘ish-qizil nur sochadi.
Sideritni aniqlash uchun diagnostik belgi, romboedr bo‘yicha mukammal 
ulanish tekisligiga ega bo‘lishi va qizdirishda yuzaga kelgan egri chiziqlardir. 
Rentgenogrammadagi asosiy chiziqlari: 2,791; 2,135; 1,733. Sovuq HCl da sekin, 
qizdirganda esa juda tez eriydi. Dahandam alangasida qorayib, juda qiyinchilik 
bilan eriydi va magnit tortish xususiyatiga ega bo‘lib qoladi. Sun’iy yo‘l bilan 
sideritni SaSO
3
ni FeCl
2
yoki FeSO
4
eritmasi bilan yopiq trubkada 130°-200°C 
yoki FeSO
4
va NaHCO
3
eritmalar aralashmasini ortiqcha SO
2
bilan qizdirish 
natijasida olish mumkin.
Siderit gidrotermal jarayonlarda rudali tomirlar tarkibiga kiruvchi minerallar 
bilan birga yuzaga keladi. Gilli yotqiziqlar va ohaktoshlarda ekzogen yo‘l bilan 
yuzaga keladi. Siderit bilan bir assotsiatsiyada rudali tomirlardagi minerallar va 
qo‘ng‘ir temirtoshlar uchraydi. Sideritning konlari Uralda, Zakarpat’eda, 
Avstriyada, Germaniyada, Shotlandiyada va Uel’sda ma’lum. O‘zbekistonda 
siderit Chotqol-Qurama tog‘larida, G‘arbiy va Janubiy O‘zbekiston va Qizilqumda 
uchraydi.
Konlarning oksidlanish zonasida siderit barqaror bo‘lmay, qo‘ng‘ir 
temirtoshlarga aylanadi.
Siderit uyumlari katta massalar holida topilganida va tarkibida zararli 
aralashmalar (fosfor, oltingugurt va boshqalar) kam bo‘lganida sanoatbop temir 
ruda koni bo‘lib xizmat qiladi.