Kristallografiya va mineralogiya

Smitsonit – ZnCO
3 
Angliyalik mineralog Jeyms Smitson (1757-1829) sharafiga Shunday nom 
bilan atalgan. Kimyoviy tarkibi: Zn – 52,1%; S – 9,6%; O – 38,3%. Aralashma 
sifatida ko‘pincha Fe, Mn, Mg ba’zan Co, Cd, Jn bo‘ladi. Singoniyasi trigonal, 
simmetriya ko‘rinishi ditrigonal-skalenoedrik – L
3
3L
2
3PC. Fazoviy gruppasi: 
a
0
=4,65; c
0
=14,95.
Odatda tuproqsimon yoki zich yashirin kristallangan agregatlar bo‘lib, 
ko‘pincha oqiq yoki po‘stloqsimon, Shuningdek qobiqsimon, katak-katak va 
g‘ovak massalar shaklida ham uchraydi. Kristallari juda kam uchrab, ular odatda 
romboedrik ba’zan skalenoedrik qiyofaga ega bo‘ladi.
Smitsonitni rangi oq bo‘lib, yashil, qo‘ng‘ir yoki kulrang tovlanadi. 
Yaltirashi shishasimon. Ulanish tekisligi romboedr bo‘yicha bo‘lib, faqat kristall 
agregatlaridagina bilinadi. Qattiqligi 5. Solishtirma og‘irligi 4,1-4,5. Optik 
konstantalari: Nm=1,849; Np=1,621; Nm-Np=0,228. Katod nurlari ta’sirida 
kuchsiz pushti rangda yarqiraydi.
Smitsonit uchun diagnostik belgi bo‘lib kimyoviy tarkibi va dahandam 
alangasini ta’siri hisoblanadi. Rentgenogrammadagi asosiy chiziqlari: 2,748; 
1,707; 1,076. Kislotalarda qaynab oson eriydi. Dahandam alangasida erimay, 
yorilib-yorilib ketadi. Ko‘mir ustida oq rangli ZnO gardlari hosil qiladi. 
Qizdirilgan smitsonitni Co(NO
3
)
2
eritmasi bilan namlangandan so‘ng, oksidlanish 
alangasida yana qizdirilganda alanga yashil rangga kiradi.

---

196 
Laboratoriya sharoitlarida smitsonitni CaCO
3
ga ZnCl
2
yoki ZnSO
4
eritmasini ta’sir ettirish reaksiyasi orqali olish mumkin.
Smitsonit ohaktoshlar orasida joylashgan rux konlarining oksidlanish 
zonasida, rux sul’fidini o‘zgarishidan quyidagi reaksiya asosida hosil bo‘ladi:
ZnS+2O
2
=ZnSO
4
ZnSO
4
+Ca[CO
3
]+2H
2
O=Zn[CO
3
]+Ca[SO
4
]∙2H
2
O 
Smitsonitning konlari Amerikani Kolorado shtatida (Ledvill koni), Janubiy 
Qozog‘istonning Qoratog‘ tog‘larida (Turlan koni), Sharqiy Zabaykal’eda 
(Nerchinsk rayoni) ma’lum. Smitsonit O‘zbekistonni polimetall konlarida juda 
ko‘p uchratilgan minerallardan bo‘lib, juda kam o‘rganilgan. U Qurama tog‘larida 
(Aygirbuloq, 
Takeli, 
Sassiqsoy, 
Gudas, 
Janubiy 
Darvoza, 
Konsoy, 
Qo‘rg‘oshinkon, Qurusoy, Oltintopkan), Chotqol tog‘larida (Kumushkon, 
Sariqkon), G‘arbiy O‘zbekiston konlarida (Uchquloch) uchraydi.
Smitsonit rudalari katta massalar holida topilsa rux olinadigan qimmatli 
manba bo‘lib xizmat qiladi.