Kristallografiya va mineralogiya

16.3. Mineral hosil qiluvchi metamorfik jarayonlar 
Metamorfogen sharoitida mineral hosil qiluvchi gelogik jarayonlar. 
Metamorfizm jarayonida endogen va ekzogen sharoitda ilgari hosil bo‘lgan 
tog‘ jinslari va minerallar katta o‘zgarishlarga duchor bo‘ladi. Metamorfizm 
jarayoni Yer qobig‘ining yuqori qismlarida juda yuqori harorat va bosim ostida 
kimyoviy aktiv suvlar va gazlar ishtirokida sodir bo‘ladi, bularni metamorfizm 
faktorlari deb ataladi. Bunday sharoitlarda tog‘ jinslari bilan ma’danlarning 
kimyoviy va mineral tarkibi, ularning tashqi qiyofasi ham butunlay o‘zgaradi. 
Ekzogen sharoitida yuzaga kelgan suvga boy birikmalar suvsiz yoki kam suvli 
birikmalarga aylanib qoladi. Masalan, opal-kvarsga, limonit-gematitga yoki 
magetitga aylanadi. Shu bilan bir paytda moddalarning qayta kristallanishi yuz 
beradi. Masalan, organogen ohaktosh avvalgi struktura hossalarini yo‘qotib 

---

80 
marmarga aylanadi, gil jinslari slanetslarga o‘tadi. Magmatik tog‘ jinslari 
komponentlari yangi minerallar hosil qilib to‘liq qayta guruhlanishi yuz beradi, 
granit gneysga o‘zgaradi. 
Metamorfizm ayrim hollarda kimyoviy moddalar olib kelinishi bilan sodir 
bo‘ladi, bunday sharoitda tog‘ jinslarining kimyoviy va mineral tarkibi butunlay 
o‘zgarib ketishi mumkin, boshqa paytlarda esa moddalar ishtirokisiz o‘tadi, unda 
tog‘ jinslarining kimyoviy tarkibi o‘zgarmay, ammo ular faqat qayta 
kristallanishadi. 
Metamorfizmning har xil turlari mavjud: dinamometomorfizm, kontakt 
metamorfizmi, regional metamorfizm. 
Dinomometamorfizm yuqori bosim ta’siri ostida sodir bo‘ladi, bunda tog‘ 
jinslarining mineral tarkibi deyarli o‘zgarmaydi.
Kontaktli metamorfizm intruziv bilan yon tevarak tog‘ jinslari kontaktida 
yuqori haroratli gaz va suvlarning ishtirokida sodir bo‘ladi. Bunda har ikkala 
tomondagi jinslarning kimyoviy va mineral tarkibi tubdan o‘zgaradi. 
Regional metamorfizm yuqori bosim va harorat ta’sirida, hamda yuqori 
haroratli gaz va suvlarning ishtirokida yuzaga keladi. Bunday sharoitda tog‘ 
jinslarining kimyoviy va mineral tarkibi butunlay o‘zgaradi.
Metamorfiklashgan qatlamlarda uchraydigan foydali qazilma konlari genetik 
belgilarga muvofiq bir muncha hilma-xil bo‘lgan quyidagi tiplarga ajratiladi: a) 
metamorfiklashgan konlar, ya’ni metamorfizmga qadar mavjud bo‘lgan konlar 
(masalan, temir va marganets cho‘kindi konlarva b) faqat metamorfizm 
jarayondagina vujudga kelgan metamorfik konlar (masalan, grafit konlari).