Kudaybergenov k. K. Funksional analizdan misol va masalalar
Download 1.55 Mb. Pdf ko'rish
|
X normalangan fazoni Y normalangan fazoga akslantiruvchi barcha
chegaralangan chiziqli operatorlar to‘plamini B(X, Y ) kabi belgilaymiz. Agar X = Y bo‘lsa, u holda B(X) kabi belgilanadi. T, S ∈ B(X, Y ) operatorlar uchun ularning yig‘indisi T + S deb (T + S)(x) = T (x) + S(x), x ∈ X formula orqali aniqlangan operatorga aytiladi. T ∈ B(X, Y ) operatori va λ ∈ C soni ko‘paytmasi λT deb (λT )(x) = λT (x), x ∈ X formula orqali aniqlangan operatorga aytiladi. Ravshanki, T + S, λT operatorlar ham chiziqli operatorlar bo‘ladi. Uzluksiz chiziqli operatorlarning yig‘indisi va uzluksiz chiziqli ope- ratorning songa ko‘paytmasi, uzluksiz operator bo‘lishi normalangan fazolarda amallarning uzluksizligidan kelib chiqadi. Demak, B(X, Y ) chiziqli fazo bo‘ladi. Eslatib o‘tamiz, T ∈ B(X, Y ) operator normasi ||T || = sup{||T (x)|| : x ∈ X, ||x|| ≤ 1} formula orqali aniqlanadi. Qo‘shish, songa ko‘paytirish va normaga nisbatan B(X, Y ) nor- malangan fazo bo‘ladi. H Hilbert fazosi bo‘lsin. B(H) fazoda har bir x, y ∈ X uchun A ∈ B(H) → |hA(x), yi| (7.1) formula yarim normani aniqlaydi. (7.1) korinishdagi yarim normalar B(H) fazoda hosil etgan lokal qavariq topologiyaga kuchsiz topologiya (w-topologiya) deyiladi. Bu topologiyada yaqinlashishga kuchsiz yaqin- lashish deyiladi va u A n w −→ A kabi belgilanadi. Kuchsiz topologiya ta’rifidan, A n w −→ A ⇔ lim n→∞ hA n (x), yi = hA(x), yi, ∀ x, y ∈ H § 7.1. Chiziqli operatorlar fazosi 251 ekanligi bevosita ko‘rinadi. B(H) fazoda har bir x ∈ X uchun A ∈ B(H) → ||A(x)|| (7.2) formula yarim normani aniqlaydi. (7.2) ko‘rinishdagi yarim normalar B(H) fazoda hosil etgan lokal qavariq topologiyaga kuchli topologiya (s-topologiya) deyiladi. Bu topologiyada yaqinlashishga kuchli yaqinlashish deyiladi va u A n s −→ A kabi belgilanadi. Kuchli topologiya ta’rifidan, A n s −→ A ⇔ lim n→∞ A n (x) = A(x), ∀ x, ∈ H ekanligi bevosita ko‘rinadi. B(H) fazoda A ∈ B(H) → ||A|| (7.3) formula normani aniqlaydi. (7.3) korinishdagi norma B(H) fazoda hosil etgan lokal qavariq topologiyaga tekis topologiya (r-topologiya) deyiladi. Bu topologiyada yaqinlashishga tekis yaqinlashish deyiladi va u A n ⇒ A kabi belgilanadi. Tekis topologiya ta’rifidan, A n ⇒ A ⇔ lim n→∞ ||A n − A|| → 0 ekanligi bevosita ko‘rinadi. Aytaylik, L biror H Hilbert fazosinig qism fazosi bo‘lsin. H = L⊕L ⊥ tengligidan har bir x ∈ H vektori yagona ravishda x = y +z ko‘rinishda yoziladi, bunda y ∈ L, z ∈ L ⊥ . P : H → H operatori har bir x ∈ H vektoriga uning L qism fazosiga proeksiyasi bo‘lgan y vektorini mos qo‘ysin. Bu chiziqli operator L qism fazoga proektor deyiladi. P 1 , P 2 proektorlar uchun P 1 P 2 = 0 bo‘lsa, P 1 va P 2 proektorlar or- togonal deyiladi va P 1 ⊥ P 2 kabi yoziladi. Masalalar 7.1.1. Agar X normalangan fazo, Y esa Banax fazosi bo‘lsa, u holda B(X, Y ) Banax fazosi ekanligini ko‘rsating. Yechimi. Aytaylik, {T n } n∈N – B(X, Y ) fazosining xohlagan fun- damental ketma-ketligi bo‘lsin. U holda ixtiyoriy ε > 0 soni uchun shunday n ε soni topilib, barcha n, m ≥ n ε sonlar uchun kT m − T n k < ε 252 VII. Chiziqli operatorlar fazosi tengsizligi o‘rinli bo‘ladi. Natijada, X fazosining xohlagan x nuqtasi uchun kT m (x) − T n (x)k ≤ kT m − T n kkxk < εkxk, ya’ni kT m (x) − T n (x)k ≤ εkxk (7.4) tengsizligiga ega bo‘lamiz. Bundan {T n (x)} ketma-ketlikning Y fazoda fundamental ekanligi kelib chiqadi. Y to‘la bo‘lganligidan, {T n (x)} bu fazoda yaqinlashuvchi bo‘ladi. Aytaylik, lim n→∞ T n (x) = T (x) bo‘lsin. Har bir x 1 , x 2 ∈ X, λ 1 , λ 2 ∈ C uchun T (λ 1 x 1 + λ 2 x 2 ) = lim n→∞ T n (λ 1 x 1 + λ 2 x 2 ) = = lim n→∞ (λ 1 T n (x 1 ) + λ 2 T (x 2 )) = λ 1 T (x 1 ) + λ 2 T (x 2 ). Demak, T chiziqli operator bo‘ladi. Endi (7.4) tengsizligida m → ∞ bo‘yicha limitga o‘tsak, kT (x) − T n (x)k ≤ εkxk tengsizligiga ega bo‘lamiz. Natijada, T − T n operatorning B(X, Y ) fa- zosiga tegishli ekanligi kelib chiqadi. U holda T = (T −T n )+T n operatori ham B(X, Y ) fazosiga tegishli. Shu bilan birga, kT (x) − T n (x)k ≤ εkxk ekanligidan, kT − T n k ≤ ε tengsizligiga ega bo‘lamiz. Shu sababli T n ⇒ T. Demak, B(X, Y ) Banax fazosi bo‘ladi. 7.1.2. F n fazoni F m fazoga akslantiruvchi chiziqli operator- larning umumiy ko‘rinishini toping, bunda F = R yoki C. Yechimi. Aytaylik, {e 1 , ..., e n } sistema F n fazoning bazisi, {f 1 , ..., f m } esa F m fazoning bazisi va A : F n → F m chiziqli operator bo‘lsin. Agar x = (x j ) ∈ R n bo‘lsa, u holda x = n X j=1 x j e j va A operatorning chiziqli ekanligidan, A(x) = n X j=1 x j A(e j ). § 7.1. Chiziqli operatorlar fazosi 253 Demak, A operatori {e 1 , ..., e n } bazisdagi qiymatlari orqali to‘liq aniqlanadi. Har bir A(e j ) vektorning {f 1 , ..., f m } bazisi bo‘yicha A(e j ) = m X i=1 a ij f i yoyilmasini olamiz. Bundan A(x) = n X j=1 x j m X i=1 a ij f i , ya’ni A(x) = m X i=1 n X j=1 a ij x j f i . Demak, A operatori (a ji ) matrisa orqali to‘liq aniqlanadi. Bunda x = (x 1 , ..., x n ) vektor qiymati quyidagicha topiladi: a 11 a 12 . . . a 1n a 21 a 22 . . . a 2n ... ... ... ... a m1 a m2 . . . a mn ◦ x 1 x 2 . x n = n P i=1 a 1i x i n P i=1 a 2i x i . n P i=1 a mi x i . 7.1.3. R n fazosida ||x|| = max 1≤k≤n |x k | normasi qaralib, A : R n → R n operatori {a ij } 1≤i,j≤n matrisa bilan aniqlansa, u holda ||A|| = max 1≤i≤n n X j=1 |a ij | (7.5) ekanligini ko‘rsating. Yechimi. x = (x 1 , · · · , x n ) ∈ R n , y = A(x), y = (y 1 , · · · , y n ) bo‘lsin. U holda har bir i ∈ 1, n uchun y i = n X j=1 a ij x j . Demak, |y i | = | n X j=1 a ij x j | ≤ n X j=1 |a ij ||x j | ≤ 254 VII. Chiziqli operatorlar fazosi ≤ n X j=1 |a ij | max 1≤k≤n |x k | = ||x|| n X j=1 |a ij |, ya’ni ||y|| ≤ ||x|| n X j=1 |a ij |. (7.6) Faraz qilaylik, max 1≤i≤n n P j=1 |a ij | ifoda maksimumga i = i 0 da erishsin. Koordinatalari x j = sign(a i 0 ,j ), j = 1, n bo‘lgan x nuqtani olaylik. U holda y = A(x) uchun max 1≤i≤n n X j=1 |a ij | = n X j=1 |a i 0 j | = n X j=1 a i 0 j x j = y i 0 = |y i 0 | ≤ ||y||, ya’ni max 1≤i≤n n X j=1 |a ij | ≤ ||y||. (7.7) Endi (7.6) va (7.7) tengsizliklardan, (7.5) tenglik kelib chiqadi. 7.1.4. E Banax fazosi va T ∈ B(E) bo‘lsin. Agar ||T || < 1 bo‘lsa, u holda (I − T ) −1 ∈ B(E) va (I − T ) −1 = ∞ X n=0 T n ekanligini ko‘rsating. Yechimi. x ∈ E bo‘lsin. ||T || < 1 bo‘lganligidan, S n = n P k=0 T k uchun m > n da ||S m (x) − S n (x)|| = || n X k=0 T m (x) − n X k=0 T k (x)|| = = || m X k=n+1 T k (x)|| ≤ m X k=n+1 ||T k (x)|| ≤ Ã m X k=n+1 ||T || k ! ||x|| ≤ ≤ Ã ∞ X k=n+1 ||T || k ! ||x|| = ||T || n+1 1 − ||T || ||x|| → 0. § 7.1. Chiziqli operatorlar fazosi 255 Demak, {S n (x)} ketma-ketligi E fazoda fundamental, y = A(x) = lim n→∞ S n (x) deylik. U holda ||A(x) − S n (x)|| ≤ ||T || n+1 1 − ||T || ||x|| ekanligidan, A − S n ∈ B(E). Endi ||A − S n || ≤ ||T || n+1 1 − ||T || ekanligidan, n → ∞ bo‘lganda, n P k=0 T k ⇒ A kelib chiqadi. Endi A = (I − T ) −1 ekanligini ko‘rsatamiz. Har bir x ∈ E uchun ((I − T )A)(x) = (I − T ) lim n→∞ S n (x) = = lim n→∞ ((I − T )(I + T + T 2 + ... + T n ))(x) = = lim n→∞ (I − T n+1 )(x) = lim n→∞ (x − T n+1 (x)). Endi ||T n+1 (x)|| ≤ ||T || n+1 ||x|| → 0 ekanligidan, lim n→∞ T n+1 (x) → 0, Bundan ((I − T )A)(x) = x. Xuddi shunday, (A(I − T ))(x) = x. Demak, A = (I − T ) −1 . 7.1.5. E Banax fazosida aniqlangan A, B chegaralangan chiziqli operatorlar uchun (A + B) ∗ = A ∗ + B ∗ tenglik o‘rinli ekanligini ko‘rsating. Yechimi. x ∈ E, g ∈ E ∗ bo‘lsin. U holda h(A + B) ∗ (g), xi = hg, A(x) + B(x)i = hg, A(x)i + hg, B(x)i = = hA ∗ (g), xi + hB ∗ (g), xi = hA ∗ (g) + B ∗ (g), xi, ya’ni h(A + B) ∗ (g), xi = hA ∗ (g) + B ∗ (g), xi. Bu tenglik barcha x ∈ E uchun o‘rinli ekanligidan, (A + B) ∗ (g) = A ∗ (g) + B ∗ (g), ya’ni (A + B) ∗ = A ∗ + B ∗ . 7.1.6. E Banax fazosida aniqlangan A chegaralangan chi- ziqli operator va λ ∈ C soni uchun (λA) ∗ = λA ∗ 256 VII. Chiziqli operatorlar fazosi tenglik o‘rinli ekanligini ko‘sating. Yechimi. x ∈ E, g ∈ E ∗ bo‘lsin. U holda h(λA) ∗ (g), xi = hg, λA(x)i = λhg, A(x)i = = λhA ∗ (g), xi = hλA ∗ (g), xi, ya’ni h(λA) ∗ (g), xi = hλA ∗ (g), xi. Bu tenglik barcha x ∈ E uchun o‘rinli ekanligidan, (λA) ∗ (g) = λA ∗ (g), ya’ni (λA) ∗ = λA ∗ . 7.1.7. E, F Banax fazolari va A : E → F chegaralangan chiziqli operator bo‘lsa, u holda ||A ∗ || = ||A|| tenglik o‘rinli ekanligini ko‘sating. Yechimi. x ∈ E, g ∈ F ∗ bo‘lsin. U holda |hA ∗ (g), xi| = |hg, A(x)i| ≤ ||g||||A(x)|| ≤ ||g||||A||||x||, ya’ni |hA ∗ (g), xi| ≤ ||g||||A||||x||. Demak, ||A ∗ (g)|| ≤ ||g||||A||, ya’ni ||A ∗ || ≤ ||A||. Endi x ∈ E va A(x) 6= 0 bo‘lsin. y 0 = A(x) || A(x)|| deylik. U holda ||y 0 || = 1. 6.3.10-misoldan shunday g ∈ F ∗ mavjud bo‘lib, ||g|| = 1 va g(y 0 ) = 1, ya’ni hg, A(x)i = ||A(x))||. Bundan ||A(x)|| = hg, A(x)i = hA ∗ (g), xi ≤ ≤ ||A ∗ (g)||||x|| ≤ ||A ∗ ||||g||||x|| = ||A ∗ ||||x||, ya’ni ||A(x)|| ≤ ||A ∗ ||||x||. Demak, ||A|| ≤ ||A ∗ || va ||A|| = ||A ∗ ||. 7.1.8. Har bir n ∈ N uchun A n : ` 2 → ` 2 operatori A n (x) = µ ξ 1 n , ξ 2 n , ..., ξ n n , 0, 0, ... ¶ , x = (ξ k ) ∈ ` 2 formula bilan aniqlansa, u holda {A n } ketma-ketlikning nol operatoriga tekis yaqinlashishini ko‘rsating. Yechimi. x ∈ ` 2 uchun ||A n (x)|| 2 = 1 n 2 n X k=1 |ξ k | 2 ≤ 1 n 2 ∞ X k=1 |ξ k | 2 = 1 n 2 ||x|| 2 § 7.1. Chiziqli operatorlar fazosi 257 ekanligidan, ||A n || ≤ 1 n → 0. Bundan {A n } ketma-ketlik nol operatoriga tekis yaqinlashadi. 7.1.9. Har bir n ∈ N uchun A n : C[0, 1] → C[0, 1] operatori (A n (x))(t) = t n (1 − t)x(t), t ∈ [0, 1] formula bilan aniqlansa, u holda {A n } ketma-ketlikning nol operatoriga tekis yaqinlashishini ko‘rsating. Yechimi. x ∈ C[0, 1] uchun ||A n (x)|| = max t∈[0,1] |t n (1 − t)x(t)| ≤ ≤ max t∈[0,1] |t n (1 − t)|||x|| = n n (n + 1) n+1 ||x||. Bundan ||A n || ≤ n n (n + 1) n+1 = µ n n + 1 ¶ n 1 n + 1 → 0. Bundan {A n } ketma-ketlik nol operatoriga tekis yaqinlashadi. 7.1.10. Har bir n ∈ N uchun A n : ` 2 → ` 2 operatori A n (x) = (ξ 1 , ξ 2 , ..., ξ n , 0, 0, ...) , x = (ξ k ) ∈ ` 2 formula bilan aniqlansa, u holda {A n } ketma-ketlikning birlik operatoriga kuchli yaqinlashib, tekis yaqinlashuvchi emasligi- ni ko‘rsating. Yechimi. x = (ξ k ) ∈ ` 2 uchun ||A n (x) − x|| 2 = ∞ X k=n+1 |ξ k | 2 → 0 ekanligidan, A Download 1.55 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling