Kudaybergenov k. K. Funksional analizdan misol va masalalar
Download 1.55 Mb. Pdf ko'rish
|
n
s −→ I. Endi har bir n ∈ N uchun e n+1 = (0, ..., 0 | {z } n , 1, 0...) ∈ ` 2 vektorini olsak, u holda ||e n+1 || = 1. Bundan ||A n (e n+1 ) − e n+1 || = ||0 − e n+1 || = 1. Demak, ||A n − I|| = sup ||x||≤1 ||A n (x) − x|| ≥ ||A n (e n+1 ) − e n+1 || = 1 258 VII. Chiziqli operatorlar fazosi bo‘lganligidan, {A n } ketma-ketligi birlik operatoriga tekis yaqinlashuv- chi emas. 7.1.11. Har bir n ∈ N uchun A n : ` 2 → ` 2 operatori A n (x) = (0, 0, ..., ξ n+1 , ξ n+2 , ...) , x = (ξ k ) ∈ ` 2 formula bilan aniqlansa, u holda A n s −→ 0 ekanligini ko‘rsating. Yechimi. x = (ξ k ) ∈ ` 2 uchun ||A n (x)|| 2 = || (0, 0, ..., ξ n+1 , ξ n+2 , ...) || = ∞ X k=n+1 |ξ k | 2 . x = (ξ k ) ∈ ` 2 ekanligidan, ∞ P k=1 |ξ k | 2 < ∞, bundan ∞ P k=n+1 |ξ k | 2 → 0. Demak, ||A n (x)|| 2 = ∞ X k=n+1 |ξ k | 2 → 0, ya’ni A n s −→ 0. 7.1.12. Har bir n ∈ N uchun A n : ` 2 → ` 2 operatori A n (x) = (0, 0, ..., ξ 1 , ξ 2 , ...) , x = (ξ k ) ∈ ` 2 formula bilan aniqlansa, u holda A n w −→ 0 ekanligini ko‘rsating. Yechimi. x = (ξ k ), y = (t k ) ∈ ` 2 uchun hA n (x), yi = ∞ X k=1 ξ k+n t k ≤ ∞ X k=1 ξ 2 k+n ∞ X k=1 t 2 k . x = (ξ k ) ∈ ` 2 ekanligidan, ∞ P k=1 |ξ k | 2 < ∞, bundan lim n→∞ ∞ P k=1 |ξ k+n | 2 → 0. Demak, hA n (x), yi → 0, ya’ni A n w −→ 0. 7.1.13. Har bir n ∈ N uchun A n : C[0, 1] → C[0, 1] operatori (A n (x))(t) = n t+ 1 n Z t x(s) ds, t ∈ [0, 1] § 7.1. Chiziqli operatorlar fazosi 259 formula bilan aniqlansa, u holda {A n } ketma-ketlikning birlik operatoriga kuchli yaqinlashib, tekis yaqinlashuvchi emasligi- ni ko‘rsating. Yechimi. x ∈ C[0, 1] uchun Φ boshlang‘ich funksiya bo‘lsa, u holda n t+ 1 n Z t x(s) = Φ(s)| t+ 1 n t = Φ(t + 1 n ) − Φ(t) 1 n → Φ 0 (t) = x(t), ya’ni A n (x) → x. Bundan {A n } ketma-ketlikning birlik operatoriga kuchli yaqinlashadi. Endi x n (t) = t n−1 , n ≥ 2 bo‘lsin. U holda ||x n || = max 0≤t≤1 |t n−1 | = max 0≤t≤1 t n−1 = 1, ya’ni ||x n || = 1. Endi ||A n (x n ) − x n || = max 0≤t≤1 |n t+ 1 n Z t s n−1 ds − s n−1 | = max 0≤t≤1 |s n | t+ 1 n t − s n−1 | = = max 0≤t≤1 ¯ ¯ ¯ ¯ µ t + 1 n ¶ n − t n − t n−1 ¯ ¯ ¯ ¯ = = max 0≤t≤1 ¯ ¯ ¯ ¯t n + t n−1 + n(n − 1) 2n 2 t n−2 + . . . + 1 n 2 − t n − t n−1 ¯ ¯ ¯ ¯ ≥ ≥ n(n − 1) 2n 2 max 0≤t≤1 |t n−2 = n(n − 1) 2n 2 ≥ 1 4 . Demak, ||A n − I|| = sup ||x||≤1 ||A n (x) − x|| ≥ ||A n (x n ) − x n || ≥ 1 4 . Bundan {A n } ketma-ketligi birlik operatoriga tekis yaqinlashuvchi emas. 7.1.14. ϕ ∈ C[0, 1] bo‘lsin. T ϕ : L 2 [0, 1] → L 2 [0, 1] operatori T ϕ (f )(t) = ϕ(t)f (t), f ∈ L 2 [0, 1] formula bilan aniqlanadi. T ∗ ϕ = T ϕ tengligini isbotlang. 260 VII. Chiziqli operatorlar fazosi Yechimi. Har bir f, g ∈ L 2 [0, 1] uchun hf, T ∗ ϕ (g)i = hT ϕ (f ), gi = 1 Z 0 ϕ(t)f (t)g(t) dt = = 1 Z 0 f (t)ϕ(t)g(t) dt = hf, ϕgi = hf, T ϕ (g)i, ya’ni hf, T ∗ ϕ (g)i = hf, T ϕ (g)i. Bundan T ∗ ϕ (g) = T ϕ (g), ya’ni T ∗ ϕ = T ϕ . 7.1.15. H Hilbert fazosi va T ∈ B(H) bo‘lsin. U holda ker T ∗ = R(T ) ⊥ tengligini isbotlang. Yechimi. Aytaylik, x ∈ ker T ∗ bo‘lsin, ya’ni T ∗ (x) = 0. Ixtiyoriy z ∈ R(T ) ⊥ nuqtani olaylik. U holda shunday y ∈ H topiladiki, T (y) = z. Bundan hz, xi = hT (y), xi = hy, T ∗ (x)i = hy, 0i = 0, ya’ni ixtiyoriy z ∈ R(T ) uchun hz, xi = 0. Demak, x ∈ R(T ) ⊥ , ya’ni ker T ∗ ⊂ R(T ) ∗ . Endi z ∈ R(T ) ⊥ bo‘lsin, ya’ni ixtiyoriy y ∈ H uchun hz, T (y)i = 0. Bundan hT ∗ (z), yi = hz, T (y)i = 0, ya’ni T ∗ (z) ⊥ y. Bundan T ∗ (z) = 0, ya’ni z ∈ ker T ∗ . Demak, ker T ∗ = R(T ) ⊥ . 7.1.16. P : H → H proektor chegaralangan operator bo‘lib, P 6= 0 bo‘lganda ||P || = 1 ekanligini isbotlang. Yechimi. P : H → H biror L qism fazoga proektor va x ∈ H bo‘lsin. U holda x = y +z, bunda y ∈ L, z ∈ L ⊥ . Pifagor teoremasidan, ||x|| 2 = ||y|| 2 + ||z|| 2 , ya’ni ||y|| ≤ ||x||. Bundan ||P (x)|| = ||y|| ≤ ||x||, ya’ni ||P || ≤ 1. Agar P 6= 0 bo‘lsa, u holda 0 6= x ∈ L uchun ||P (x)|| = ||x||. Bundan ||P || = 1. 7.1.17. P ∈ B(H) proektor bo‘lishi uchun P 2 = P ∗ = P bajarilishi zarur va yetarli. § 7.1. Chiziqli operatorlar fazosi 261 Yechimi. P : H → H biror L qism fazoga proektor va x ∈ H bo‘lsin. U holda x = y + z, bunda y ∈ L, z ∈ L ⊥ . P 2 (x) = P (P (x)) = P (y) = y = P (x), ya’ni P 2 = P. Bundan ||P (x)|| = ||y|| ≤ ||x||, ya’ni ||P || ≤ 1. Endi x 1 = y 1 + z 1 , y 1 ∈ L, z 1 ∈ L ⊥ bo‘lsin. U holda hx, P ∗ (x 1 )i = hP (x), x 1 i = hy, y 1 + z 1 i = hy, y 1 i + hy, z 1 i = = hy, y 1 i = hy, y 1 i + hz, x 1 i = hy + z, x 1 i = hx, P (x 1 )i, ya’ni hx, P ∗ (x 1 )i = hx, P (x 1 )i. Bundan P ∗ = P. Aksincha, P 2 = P ∗ = P bo‘lsin. L = {P (x) : x ∈ H} yopiq qism fazodir. Haqiqatan, x n ∈ L, x n → x bo‘lsa, u holda x = lim n→∞ x n = lim n→∞ P (x n ) = P (x), ya’ni x ∈ L. P operatorining L qism fazoga proektor ekanligini ko‘rsatamiz. x = P (x) + (I − P )(x), P (x) ∈ L bo‘lganligidan, (I − P )(x) ∈ L ⊥ ekanligini ko‘rsatish yetarli. y ∈ L vektori uchun h(I − P )(x), yi = h(I − P )(x), P (y)i = = hP ∗ ((I − P )(x)), yi = hP ((I − P )(x)), yi = h0, yi = 0, ya’ni (I − P )(x) ∈ L ⊥ . 7.1.18. Φ : B(X, Y ) → R, Φ(A) = kAk akslantirishning uzluk- siz ekanligini isbotlang. Yechimi. Xohlagan ε > 0 son olaylik. Agar B(X, Y ) fazosiga te- gishli A 0 , A 00 operatorlar uchun kA 0 − A 00 k < ε bo‘lsa, u holda |Φ(A 0 ) − Φ(A 00 )| = kkA 0 k − kA 00 kk ≤ kA 0 − A 00 k < ε. Bundan berilgan akslantirishning B(X, Y ) da uzluksiz ekanligi kelib chiqadi. Mustaqil ish uchun masalalar 1. Har bir x = (x 1 , x 2 , ..., x n , ...) ∈ ` 2 uchun T (x) = (0, 2x 1 , x 2 , 2x 3 , x 4 , ...) deylik. U holda a) har bir x ∈ ` 2 uchun T (x) ∈ ` 2 ekanligini ko‘rsating; b) T : ` 2 → ` 2 chegaralangan operator ekanligini ko‘rsating; 262 VII. Chiziqli operatorlar fazosi c) ||T || normasini toping; d) har bir x ∈ ` 2 uchun T (x) 2 ni toping; e) ||T 2 || ni ||T || 2 bilan taqqoslang. 2. X chiziqli fazo va A : X → X chiziqli operator uchun shunday λ 1 , λ 2 , · · · , λ n ∈ C sonlari topilib, I +λ 1 A+λ 2 A+· · ·+λ n A n = 0 bo‘lsa, u holda A −1 mavjud ekanligini ko‘rsating. 3. P va Q proektorlar bo‘lsin. P − Q proektor bo‘lishi uchun P Q = QP = Q tengligi bajarilishi zarur va yetarliligini isbotlang. 4. P va Q proektorlar bo‘lsin. P + Q proektor bo‘lishi uchun P Q = QP = 0 tengligi bajarilishi zarur va yetarliligini isbotlang. 5. P va Q proektorlar bo‘lsin. Agar P Q = QP bo‘lsa, u holda P + Q − P Q proektor ekanligini isbotlang. 6. X Banax fazosi bo‘lsin. T S −ST = I tengligini qanoatlantiruvchi T, S ∈ B(X) mavjud emasligini ko‘rsating. 7. X Banax fazosi bo‘lsin. Agar T ∈ B(X) izometriya bo‘lsa, u holda T ∗ izometriya ekanligini korsating. 8. X Banax fazosi bo‘lsin. ||AB|| < ||A||||B|| tengsizlikni qanoat- lantiruvchi A, B ∈ B(X) operatorlarga misol keltiring. 9. Agar P va Q Hilbert fazosidagi proektorlar bo‘lsa, ||P − Q|| ≤ 1 ekanligini isbotlang. 10. X Banax fazosi, A, B esa Y Banax fazosi qism fazolari bo‘lib, Y = A⊕B. U holda B(X, Y ) = B(X, A)⊕B(X, B) ekanligini isbotlang. 7.2. Chiziqli operatorlar spektri E Banax fazosi, T ∈ B(E) va λ ∈ C bo‘lsin. U holda λI − T operatorning yadrosi uchun quyidagi hollar o‘rinli: a) agar λI −T operatorning yadrosi noldan farqli bo‘lsa, ya’ni T (x) = λx tenglama noldan farqli x 0 yechimga ega bo‘lsa, u holda λ soni T operatorining xos soni, x 0 vektori esa xos vektori deyiladi. λI − T operatorning yadrosi nol bo‘lsa, u holda (λI − T ) −1 mavjud va bu hol ikkitaga ajraladi: b) (λI − T ) −1 operatori aniqlangan, lekin chegaralanmagan; c) (λI − T ) −1 operatorining aniqlanish sohasi butun E fazosiga teng. Bu holda teskari operator haqida Banax teoremasidan, (λI − T ) −1 ope- ratori chegaralangandir. Agar λ ∈ C uchun a) yoki b) shartlar bajarilsa, ya’ni λI − T teskari chegaralangan operator mavjud bo‘lmasa, u holda λ ∈ C soni T opera- torining spektriga tegishli deyiladi. Spektr sp(T ) kabi belgilanadi. § 7.2. Chiziqli operatorlar spektri 263 Agar λ ∈ C uchun c) shatri bajarilsa, ya’ni λI − T teskari chegara- langan operator mavjud bo‘lsa, u holda λ ∈ C soni T operatorining resolventasiga tegishli deyiladi. Resolventa res(T ) kabi belgilanadi. Masalalar 7.2.1. E Banax fazosi va T : E → E chegaralangan chiziqli operator bo‘lsa, u holda sp(T ) ⊂ {λ ∈ C : |λ| ≤ ||T ||} ekanligini ko‘rsating. Yechimi. Aytaylik, |λ| > ||T || bo‘lsin. λI − T = λ µ I − T λ ¶ , ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ T λ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ < 1 tensizliklardan va 7.1.4-misoldan (λI − T ) −1 ∈ B(E) ekanligi kelib chiqadi. Bundan λ ∈ res(T ). Demak, sp(T ) ⊂ {λ ∈ C : |λ| ≤ ||T ||}. 7.2.2. E Banax fazosi va T : E → E chegaralangan chi- ziqli operator bo‘lsa, u holda sp(T ) yopiq to‘plam ekanligini isbotlang. Yechimi. res(T ) = C \ sp(T ) to‘plamning ochiq to‘plam ekanligini isbotlash yetarli. Aytaylik, λ ∈ res(T ) va |ξ − λ| < ||(λI − T ) −1 || bo‘lsin. ||(ξ − λ)(λI − T ) −1 || = |ξ − λ|||(λI − T ) −1 || < 1 tensizlikdan va ξI − T = (λI − T )[I + (ξ − λ)(λI − T ) −1 ] munosabatdan ξ ∈ res(T ) kelib chiqadi. Demak, res(T ) to‘plamning har bir λ nuqtasi o‘zining ||(λI − T ) −1 || atrofi bilan birga res(T ) to‘plamga tegishli bo‘ladi. Bundan res(T ) ochiq to‘plamdir. 7.2.3. E Banax fazosi va T : E → E chegaralangan chi- ziqli operator bo‘lsa, u holda sp(T ) bo‘sh bo‘lmagan kompakt to‘plam ekanligini ko‘rsating. 264 VII. Chiziqli operatorlar fazosi Yechimi. 7.2.1-misoldan sp(T ) chegaralangan to‘plam, 7.2.2- misolga ko‘ra C da yopiq to‘plam. Demak, sp(T ) kompakt to‘plam bo‘ladi. Endi sp(T ) to‘plamning bo‘sh emasligini ko‘rsatamiz. Faraz qilaylik, sp(T ) = ∅, ya’ni res(T ) = C bo‘lsin. U holda |λ| > ||T || uchun ¯ ¯ ¯ ¯(λI − T ) −1 ¯ ¯ ¯ ¯ = ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ 1 λ (I − T λ ) −1 ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ = ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ 1 λ ∞ X k=0 T k λ k ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ = 1 |λ| µ I − ||T || |λ| ¶ −1 bo‘lganligidan, lim λ→∞ ||(λI − T ) −1 || = 0 kelib chiqadi. U holda har bir f ∈ E ∗ uchun f ((λI − T ) −1 ) = 0 o‘rinli. Xan – Banax teoremasidan (λI − T ) −1 = 0. Hosil bo‘lgan ziddiyatdan sp(T ) 6= ∅ ekanligi kelib chiqadi. 7.2.4. Agar A : C 2 → C 2 operatori A(x, y) = (x + 2y, 2x − y) formula orqali aniqlansa, u holda bu operatorning xos son- larini toping. Yechimi. A operatori ikki o‘lchovli fazoda aniqlangan va uning matritsasi µ 1 2 2 −1 ¶ . Operator xos sonlar unga mos matritsa xos son- lariga teng bo‘lib, u det µ 1 − λ 2 2 −1 − λ ¶ = 0 tenglama ildizlaridan iborat. Bundan λ 2 − 5 = 0, ya’ni λ = ± √ 5. 7.2.5. T : ` 2 → ` 2 chegaralangan chiziqli operatori T (x) = (0, x 1 , x 2 , x 3 , ...), x = (x 1 , x 2 , x 3 , ...) ∈ ` 2 formula bilan aniqlanadi. a) T operator normasini toping; b) T operatorining xos soni mavjud emasligini isbotlang. Yechimi. a) Har bir x = (x 1 , x 2 , x 3 , ...) ∈ ` 2 uchun T (x) = (0, x 1 , x 2 , x 3 , ...) ekanligidan, ||T (x)|| = p 0 2 + |x 1 | 2 + |x 2 | 2 + |x 3 | 2 + ... = ||x||, ya’ni ||T (x) Download 1.55 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling