Kudaybergenov k. K. Funksional analizdan misol va masalalar
Download 1.55 Mb. Pdf ko'rish
|
{x
n } ketma-ketlikning chegaralangan ekanligini ko‘rsatamiz. Faraz qi- laylik, {x n } ketma-ketlik chegaralanmagan bo‘lsin. U holda qismiy ketma-ketlikka o‘tib, ||x n || → ∞ deb olish mumkin. Endi (7.14) teng- likdan x n ||x n || − A µ x n ||x n || ¶ → 0. (7.15) A operatori kompakt ekanligidan, yana qismiy ketma-ketlikka o‘tib, ½ A µ x n ||x n || ¶¾ yaqinlashuvchi deb olishimiz mumkin. U holda ½ x n ||x n || ¾ ketma-ketlik ham birlik normali biror z ∈ H vektoriga yaqinlashadi. (7.15) formuladan, T (z) = 0, ya’ni z ∈ ker T. Endi x n ⊥ ker T ekan- ligidan, z ⊥ ker T. Demak, z ∈ ker T ⊥ va z ∈ ker T. Bundan z = 0. Bu esa ||z|| = 1 tengligiga zid. Hosil bo‘lgan ziddiyatdan, {x n } ketma- ketlikning chegaralangan ekanligi kelib chiqadi. Yana qismiy ketma-ketlikka o‘tib, {A(x n )} yaqinlashuvchi deb oli- shimiz mumkin. U holda (7.14) dan {x n } yaqinlashuvchi bo‘ladi. Ay- taylik, x = lim n→∞ x n bo‘lsin. Yana (7.14) tenglikdan y = T (x) kelib chiqadi. Bundan y ∈ R(T ), ya’ni R(T ) yopiq qism fazo. 7.3.7. Hilbert fazosidagi o‘z-o‘ziga qo‘shma operatorning barcha xos qiymatlari haqiqiydir. Yechimi. A = A ∗ va A(x) = λx, x 6= 0 bo‘lsin. U holda λhx, xi = hλx, xi = hA(x), xi = = hx, A ∗ (x)i = hx, A(x)i = hx, λxi = λhx, xi, ya’ni λhx, xi = λhx, xi, yoki λ||x|| 2 = λ||x|| 2 . Endi ||x|| 6= 0 ekanligidan, λ = λ, ya’ni λ haqiqiy son. 7.3.8. O‘z-o‘ziga qo‘shma operatorning har xil xos qiymat- lariga mos xos vektorlari ortogonaldir. Yechimi. A o‘z-o‘ziga qo‘shma operator, λ 6= µ bu operatorning xos qiymatlari bo‘lsin. x, y mos ravishda λ, µ sonlarga mos xos vektorlar, ya’ni A(x) = λx, A(y) = µy bo‘lsin. U holda λhx, yi = hλx, yi = hA(x), yi = hx, A ∗ (y)i = = hx, A(y)i = hx, µyi = µhx, yi = µhx, yi, ya’ni (λ − µ)hx, yi = 0. Bundan hx, yi = 0, ya’ni x ⊥ y. 7.3.9. ` 2 fazosida T operatori quyidagi T ((x n ) ∞ n=1 ) = µ 0, x 1 , x 2 2 , · · · , x n−1 n − 1 , · · · ¶ § 7.3. Kompakt operatorlar 275 formula orqali aniqlanadi. U holda a) T operatorning kompakt ekanligini ko‘rsating; b) T operatorining birorta xos soni yo‘qligini ko‘rsating. Yechimi. a) x ∈ ` 2 va y = T (x), y = (y 1 , y 2 , y 3 , ...) bo‘lsin. Har bir x = (x 1 , x 2 , x 3 , ...) ∈ ` 2 uchun T (x) = ³ 0, x 1 , x 2 2 , · · · , x n−1 n − 1, · · · ´ ekanligidan, y n = x n−1 n − 1, n > 1. Agar ||x|| ≤ 1 bo‘lsa, u holda |x n | ≤ 1, n ∈ N. Bundan |y n | = | x n−1 n − 1| ≤ 1 n − 1, n > 1. Demak, y nuqta asosiy parallelepipedda joylashgan va asosiy parallelepipedning kompaktligidan birlik shar obrazi nisbiy kompakt bo‘ladi. Bundan T kompakt operator. b) Faraz qilaylik, λ ∈ C soni T operatorning xos soni bo‘lsin. U holda noldan farqli x = (x 1 , x 2 , x 3 , ...) ∈ ` 2 vektori topilib, T (x) = λx tengligi, ya’ni µ 0, x 1 , x 2 2 , · · · , x n−1 n − 1 , · · · ¶ = (λx 1 , λx 2 , λx 3 , λx 4 , ...) tengligi bajariladi. Bundan λx 1 = 0 va i > 1 bo‘lganda λx i = 1 i − 1x i−1 . Agar λ = 0 bo‘lsa, λx i = 1 i − 1x i−1 tengligidan x 1 = x 2 = x 3 = ... = 0 kelib chiqadi. Agar λ 6= 0 bo‘lsa, λx 1 = 0 va λx i = 1 i − 1x i−1 tenglik- lardan x 1 = x 2 = x 3 = ... = 0 kelib chiqadi, ya’ni x = 0. Bu esa x 6= 0 ekanligiga zid. Demak, farazimiz noto‘g‘ri va T operatorining xos soni mavjud emas. 7.3.10. A : L 2 [0, 1] → L 2 [0, 1] operatori (Ax)(t) = 1 Z 0 st(1 − st)x(s) ds formula orqali aniqlansa, u holda A kompakt operatori ekan- ligini isbotlang. Yechimi. A operatorini quyidagi shaklda ifodalaymiz: (Ax)(t) = t 1 Z 0 sx(s) ds − t 2 1 Z 0 s 2 x(s) ds = tc 1 − t 2 c 2 , bunda c 1 = 1 R 0 sx(s) ds, c 2 = 1 R 0 s 2 x(s) ds. Bundan A chekli o‘lchamli operator va demak, kompakt operator bo‘ladi. 276 VII. Chiziqli operatorlar fazosi 7.3.11. Hilbert fazosidagi har bir kompakt operator chekli o‘lchamli operatorlar ketma-ketligining tekis limiti ekanligini isbotlang. Yechimi. Faraz qilaylik, {λ n } ketma-ketlik A kompakt operatori- ning modullari bo‘yicha kamayish tartibida yozilgan xos sonlari, {e n } xos vektorlardan iborat ortonormal bazis bo‘lsin. U holda har bir x ∈ H uchun A(x) = ∞ X n=1 λ n hx, e n ie n tengligi o‘rinlidir. Har bir m ∈ N uchun A m (x) = m X n=1 λ n hx, e n ie n operatorini aniqlaymiz. Bunda A m chekli o‘lchamli operatorlardir. Endi x ∈ H uchun ||A(x) − A m (x)|| 2 = hA(x) − A m (x), A(x) − A m (x)i = = * ∞ X n=m+1 λ n hx, e n ie n , ∞ X n=m+1 λ n hx, e n ie n + = = ∞ X n=m+1 ∞ X k=m+1 hλ n hx, e n ie n , λ k hx, e k ie k i = = ∞ X n=m+1 hλ n hx, e n ie n , λ n hx, e n ie n i = ∞ X n=m+1 |λ n | 2 |hx, e n i| 2 ≤ |λ m | 2 ||x|| 2 . Bundan ||A − A m || ≤ |λ m | → 0. 7.3.12. H Hilbert fazosi, {e n } bu fazoda ortonormal bazis, {λ n } nolga monoton kamayuvchi sonlar ketma-ketligi bo‘lsin. Har bir x ∈ H uchun A(x) = ∞ X n=1 λ n hx, e n ie n . A chegaralangan operator va har bir λ n uning xos sonlari ekanligini ko‘rsating. Yechimi. x ∈ H uchun ||A(x))|| 2 = hA(x), A(x)i = * ∞ X n=1 λ n hx, e n ie n , ∞ X n=1 λ n hx, e n ie n + = § 7.3. Kompakt operatorlar 277 = ∞ X n=1 λ 2 n |hx, e n i| 2 ≤ λ 2 1 ∞ X n=1 |hx, e n i| 2 = λ 2 1 ||x|| 2 , ya’ni ||A(x))|| ≤ λ 1 ||x||. Endi x = e 1 vektori uchun ||A(e 1 ))|| 2 = hA(e 1 ), A(e 1 )i = = * ∞ X n=1 λ n he 1 , e n ie n , ∞ X n=1 λ n he 1 , e n ie n + = hλ 1 e 1 , λ 1 e 1 i = λ 2 1 ||e 1 || 2 , ya’ni ||A(e 1 ))|| = λ 1 ||e 1 ||. Bundan ||A|| = λ 1 . Endi A(e n ) = ∞ X i=1 λ i he m , e i ie i = λ n e n ekanligidan, har bir λ n operatorning xos sonidir. 7.3.13. A : C[0, 1] → C[0, 1] operatori (Ax)(t) = 1 Z 0 K(s, t)x(t) dt formula orqali aniqlansa, u holda A kompakt operatori ekan- ligini isbotlang. Yechimi. M = sup 0≤s,t≤1 |K(s, t)| bo‘lsin. U holda {(s, t) : 0 ≤ s, t ≤ 1} to‘plamning kompaktligidan, K(s, t) funksiya bu kvadratda tekis uzluksiz bo‘ladi, ya’ni ∀ε > 0 uchun ∃δ > 0 topilib, |s 1 − s 2 | + |t 1 − t 2 | < δ bo‘lganda |K(s 1 , t 1 ) − K(s 2 , t 2 )| < ε tengsizligi bajariladi. Bundan |y(s 1 ) − y(s 2 )| = ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ 1 Z 0 (K(s 1 , t) − K(s 2 , t)) x(t) dt ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ≤ 278 VII. Chiziqli operatorlar fazosi ≤ 1 Z 0 |K(s 1 , t) − K(s 2 , t))||x(t)| dt ≤ 1 Z 0 ε||x|| dt = ε||x||, ya’ni |y(s 1 ) − y(s 2 )| ≤ ε||x||. (7.16) (7.16) tengsizlikdan y(s) funksiyaning uzluksizligi kelib chiqadi, ya’ni y ∈ C[0, 1]. Endi F = {x : x ∈ C[0, 1]} chegaralangan to‘plam bo‘lsa, u holda (7.16) tengsizlikdan {A(x) : x ∈ F } to‘plamning tekis darajali uzluksiz- ligi kelib chiqadi. Agar ||x|| ≤ c bo‘lsa, u holda ||y|| = sup 0≤s≤1 |y(s)| ≤ 1 Z 0 |K(s, t)||x(t)| dt ≤ M||x||, ya’ni ||y|| ≤ Mc. Demak, A operatori har bir chegaralangan to‘plamini tekis chegaralan- gan va tekis darajali uzluksiz to‘plamga, ya’ni nisbiy kompakt to‘plamga o‘tkazadi. Bundan A operatori kompakt bo‘ladi. 7.3.14. A : L 2 [0, π] → C[0, π] operatori (Ax)(t) = π Z 0 sin(t + s)x(s) ds formula orqali aniqlansa, u holda A kompakt operatori ekan- ligini isbotlang. Yechimi. x ∈ L 2 [0, π] va ||x|| ≤ 1 bo‘lsin. U holda a) |A(x)(t)| = ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ π Z 0 sin(t + s)x(s) ds ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ≤ v u u u t π Z 0 sin 2 (t + s) ds v u u u t π Z 0 |x(s)| 2 ds = ≤ v u u u t π Z 0 1 ds ||x|| ≤ √ π, ya’ni |A(x)(t)| ≤ √ π. § 7.3. Kompakt operatorlar 279 b) |A(x)(t 1 ) − A(x)(t 2 )| = ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ π Z 0 [sin(t 1 + s) − sin(t 2 + s)]x(s) ds ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ = = 2 ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ π Z 0 sin t 1 − t 2 2 cos(s + t 1 + t 2 2 )x(s) ds ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ = ≤ v u u u t π Z 0 [sin t 1 − t 2 2 cos(s + t 1 + t 2 2 )] 2 ds v u u u t π Z 0 |x(s)| 2 ds ≤ ≤ |t 1 − t 2 | √ π, ya’ni |A(x)(t 1 ) − A(x)(t 2 )| ≤ |t 1 − t 2 | √ π. Bundan A operatori L 2 [0, π] fazo birlik sharini tekis chegaralangan va tekis darajali uzluksiz to‘plamga o‘tkazadi. Demak, A kompakt ope- rator bo‘ladi. 7.3.15. Agar T : H → H ermit kompakt operatori bo‘lsa, u holda ±||T || sonlardan kamida bittasi T operatorining xos sonlari ekanligini ko‘rsating. Yechimi. T = 0 operatori uchun ravshan bo‘lganligidan, T 6= 0 holni qaraymiz. T ermit operatori bo‘lganligidan, ||T || = sup ||x||=1 |hT (x), xi| tengligi o‘rinli. Bundan H fazoda shunday {x n } ketma-ketlik mavjud bo‘lib, ||x n || = 1 va n → ∞ da hT (x n ), x n i| → ||T ||. Yana T ermit operatori bo‘lganligidan, hT (x n ), x n i = hx n , T ∗ x n i = hx n , T (x n )i = hT (x n ), x n i, ya’ni hT (x n ), x n i haqiqiy son. Qismiy ketma-ketlikka almashtirib, hT (x n ), x n i → λ, bunda λ = ||T || yoki λ = −||T || deb olamiz. U holda ||T (x n ) − λx n || 2 = hT (x n ) − λx n , T (x n ) − λx n i = = ||T (x n )|| 2 − 2λhT (x n ), x n i + λ 2 ||x n || 2 ≤ ≤ ||T || 2 ||x n || 2 − 2λhT (x n ), x n i + λ 2 ||x n || 2 = 280 VII. Chiziqli operatorlar fazosi = 2λ 2 − 2λhT (x n ), x n i, ya’ni 0 ≤ ||T (x n ) − λx n || 2 | ≤ 2λ 2 − 2λhT (x n ), x n i → 0. Bundan T (x n ) − λx n → 0. Endi T operatorining kompaktligidan, {x n } ketma-ketlikning shun- day {x n p } qismiy ketma-ketmaligi mavjud bo‘lib, {T (x n p )} ketma-ketlik yaqinlashuvchi bo‘ladi. T (x n p ) → y bo‘lsin. U holda λx n p → y va λT (x n p ) → T (y). Bundan T (y) = λy. Nihoyat ||y|| = lim p→∞ ||λx n p || = |λ| = ||T || 6= 0 ekanligidan, λ soni T operatorining xos soni bo‘ladi. 7.3.16. Agar A : C[0, 1] → C[0, 1] operatori Ax(t) = tx(t) kabi aniqlansa, u holda A kompakt operator bo‘ladimi? Yechimi. C[0, 1] fazoda quyidagi funksiyalarni qaraylik: x n (t) = 0, agar t ∈ [0, 1 2 + 1 2 n+1 ), 2 n+1 t − 2 n − 1, agar t ∈ [ 1 2 + 1 2 n+1 , 1 2 + 1 2 n ), 1, agar t ∈ [ 1 2 + 1 2 n , 1]. U holda ||x n || = 1 va t n = 12 + 1 2 n uchun x n (t n ) = 1, x m (t n ) = 0, n > m. Bundan ||Ax n − Ax m || ≥ |t n x n (t n ) − t n x m (t n )| ≥ 1 2 , ya’ni ||Ax n − Ax m || ≥ 1 2 . Bundan {Ax n } ketma-ketlikning birorta ham qismiy ketma-ketligi yaqinlashuvchi emas. Demak, A kompakt operator emas. 7.3.17. Agar A : C[0, 1] → C[0, 1] operatori Ax(t) = x(t 2 ) kabi aniqlansa, u holda A kompakt operator bo‘ladimi? Yechimi. x n va t n lar oldingi masaladagi funksiya va nuqtalar bo‘lsin. Har bir n uchun y n = x n ( √ t) deylik. U holda ||Ay n − Ay m Download 1.55 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling