Kurs ishi mavzu: Zoopsixologiya va qiyosiy psixologiyani Rossiyada o’rganilishi (V. A. Vanger,N. N. Ladigina-Kots va boshqalar) Ilmiy rahbar 2023 mundarija

Cheklovlar

1. 
   Garchi ba'zi jihatlar bo'yicha biz boshqa turlarga o'xshasak ham, biz unday emasmiz. Masalan, odamlar boshqa turlarga qaraganda ancha aqlli va bizning xulq-atvorimiz ongli qarorning natijasidir, bu instinkt yoki qo'zg'alish mahsuliga qaraganda.
   

Shuningdek, odamlar boshqa barcha turlardan farq qiladi, chunki biz tilni rivojlantirgan yagona hayvonmiz. Shuni ta'kidlash kerakki, boshqa hayvonlar biz belgilardan foydalanadigan belgilar yordamida va bizning tilimiz o'tmishdagi va kelajakdagi voqealar hamda mavhum g'oyalar to'g'risida gaplashishga imkon beradi.

2. 
   Ko'p odamlar hayvonlarda tajriba o'tkazish axloqiy jihatdan aybdor deb ta'kidlashadi. Hech bo'lmaganda inson sub'ektlari o'zlarining roziligini berishi yoki bermasligi mumkin. Ba'zi juda dahshatli tajribalarda ishlatiladigan hayvonlar bunday tanlovga ega emas edilar.
   

Shuningdek, biz ushbu boshqa turlarga etkazgan azob-uqubatlarimizdan nimani qo'lga kiritdik. Tanqidchilarning ta'kidlashicha, natijalarning aksariyati bo'lishga loyiq emas va maqsadlar vositalarni oqlamaydi. Qiyosiy psixologiya - bu odamlarni bilish uchun hayvonlarni o'rganadi. Buning asosi shundaki, xulq-atvor qonunlari ma'lum darajada barcha turlar uchun bir xildir va shuning uchun kalamushlar, itlar, mushuklar va boshqa hayvonlarni o'rganish natijasida olingan bilimlar odamlarga umumlashtirilishi mumkin. Hayvonlar ustida uzoq yillik tajribalar mavjud va ko'plab yangi dorilar va kosmetika vositalari odamlarga emas, balki ularning ta'siri qanday ekanligini tekshirish uchun sinovdan o'tkazildi. Agar aniq zararli nojo'ya ta'sirlar bo'lmasa, unda insoniy sinovlar tez-tez uchraydi.

1.2. Zoopsixologiya va qiyosiy psixologiyanining tarixi
Psixologiyada bu usul ko'pincha nomotetik yondashuvni qo'llaydiganlar tomonidan ma'qullanadi (masalan, Behaviourizm va biologik yondashuv). Qiyosiy psixologiya — psixologiya sohasi. Psixikaning filogenetik (kelib chiqish), ontogenetik (inson umriga oid) holatlar va ularning shakllarini tadqiq qiladi. Qiyosiy psixologiyada hayvonlar psixologiyasi odamlarniki bilan qiyoslanadi, ularning xulq-atvoridagi oʻxshashliklar va tafovutlarning sabablari tekshiriladi, harakatlantiruvchi biologik va tabiiy kuchlar, ijtimoiy muhitdagi taʼsir oʻtkazuvchi vositalar, omillar aniqlanadi. Zoopsixologiya Qiyosiy psixologiyaning asosiy boʻlimi (tarkibiy qismi)dan iborat boʻlib, u turli guruhlarga, turlarga mansub hayvonlar, jonivorlar psixikasini, ularning xattiharakatlarini oʻrganadi. Etologiya — biologik va psixologik jabhalar qorishmasidan iborat boʻlib, hayvonlarning xattiharakatidagi tugʻma (irsiy) alomatlar, mexanizmlar insonniki bilan umumiy negizga ega ekanligini oʻrganuvchi soha. Qiyosiy psixologiya insonda ongning vujudga kelishi bilan bogʻliq boʻlgan psixologik muammolarni qamrab oladi. Shuningdek, u inson xattiharakatining biologik, ijtimoiy, turmushda orttirilgan jabhalarini tadqiq etuvchi psixologiya tarmogʻi. Insonda mehnat faoliyatining vujudga kelishi va takomillashuvi, kishilik jamiyatining rivojlanishi, odamlar orasida oʻzaro munosabat vositasi sifatida nutqning paydo boʻlishi ijtimoiypsixologik omillar, shartsharoitlar turkumini tashkil qiladi. Insonda ongning paydo boʻlishi, rivojlanishi va oʻzini oʻzi anglashini aniqlovchi psixologik omillarni hisobga olish, bola kamoloti toʻgʻrisidagi qonuniyatlarga asoslanish qiyosiy tahlilning mahsulidir. Qiyosiy psixologiya yuqori darajada rivojlangan umurtqalilarni atropogenetik holatlarini o'rganuvchi sohalardan biri xisoblanadi. Uning asosiy holati hayvonlarni intellektini o'rganishdan iboratdir. Ba'zi holatlarda qiyosiy psixologiya fan sifatida emas balki usul sifatida talqin etilishi mumkin. Ba'zi bir olimlar esa aksincha tasavvur qiladilar, masalan Vladimir Aleksandrovich Vagner zoopsixologiyani qiyosiy psixologiyani bir qismi sifatida e'tirof etgan.
Qiyosiy psixologiya hozirgi kunda hayvonlar va insonlarning kelib chiqish qonuniyati va ularning rivojlanish holatlarini o'rganadigan fanlar qatoriga kiritiladi.
Qiyosiy psixologiyani predmeti sifatida inson va hayvonlarning holatlarini solishtirishdan iboratdir. Shuning uchun ham qiyosiy psixologiya zoopsixologik ma'lumotlar asosida tahlil qilinadi, inson va hayvonlarning ontogenez va filogenezidagi o'zgarishlarni tahlil qilishga yo'naltirilgan bo'ladi.
Qiyosiy psixologiya va zoopsixologiyani vazifasi sifatida quyidagilarni kiritishimiz mumkin. Zoopsixologiya fanga nisbatan an'anaviy ishonchsizlik holatlarining mavjudligi. Hayvonlarning psixikasini o'rganish mumkin emas degan g'oyalarning mavjudligi. Ilmiy zoopsixologiya hayvonlarning xissiyotlarini o'rganishdan iborat emas, balki uning vujudga kelishi va evolyusiya natijasida o'zgarishini o'rganadi.
Amaliy vazifalari sifatida hayvonlar psixikasi haqidagi bilimlarni kerakli bo'lgan sohalarda ishlatishdan iborat, bunda uchta sohani keltirib o'tishimiz mumkin:
Inson faoliyatining hayotiy va xo'jalik sohasida;
Insonni tabiatni himoya qilish sohasida
Rivojlanayotgan psixoterapevtik maqsadlarda.
Zoopsixologiya va qiyosiy psixologiyani muammolari:

• 
  Psixik aks ettirishni vujudga kelishi va uning rivojlanishi;
  
• 
  Hayvonlarda tug'ma va orttirilgan xatti-harakatlar tavsifi;
  
• 
  Ontogenezdagi xatti-harakatlar qonuniyati, turli xil guruhdagi hayvonlarning psixikasi
  
• 
  Hayvonlarning intellektini o'ziga xosligi;
  
• 
  Hayvonlarning psixikasi va xatti-harakatlarini antropogenetik ahamiyatlari.