Kurs jumíSÍ tema: “Jáhansha” dástanınıń leksikası orínlaǵAN: Baxawatdinova. Z 5120100 – Filologiya hám tillerdi oqıtıw (qaraqalpaq filologiyası) 3-kurs studenti qabíllaǵAN: Usenova. Q nókis – 2022 Joba: Kirisiw

Shapan. Órmekte toqılǵan hár túrli gezleme materiallardan ishine paxta salıp tigilgen uzın sırtqı kiyim²⁰
Góne shapandı kiyip,
Ayaqqa kiyip tistaban (263-bet)
Qapa bolma ahlar tartıp jorajan,
Ústińe jabayın qamqadan shapan (263-bet).
Shekpen. Jún jibinen, hár qıylı materiallardan ishinen jún, paxta salıp yamasa paxta, jún salmay astarlı etip, sırıp toqılǵan sırttan kiyetuǵın uzın kiyim.²¹
Bayaǵı edi Qarlıǵash,
Kelte ǵana bir shekpen,
Barlıq jeri jırtılǵan
Bunı tawıp aladı (262-bet).
Dalada atqa mindirip,
Ústine shekpen tasladı (242-bet).
Oramal. Basqa tartılatuǵın sharshı, oraypektiń kishisi.²²
Jıgitler endi at shawıp,
Qızlar oramal beredi (242-bet).
Postın. Teriden tigilgen sırt kiyim, uzın jıllı ton²³
Jırtıq postındı jawıp,
Shaqırlatıp iynińe (240-bet).
Qalpaǵına gúl qoyǵan
Lábine sheker bal qoyǵan (243-bet).
Ayaǵında gúli gewish,
Omırawǵa taǵılǵan(243-bet).
Basqa tillerden kirgen sózler
Qaraqalpaq tilinde óz sózlik qatlamı menen bir qatarda basqa tillerden kirip kelgen sózler de kópshilikti quraydı
Arab hám parsı tillerinen kirgen sózler. Barlıq xalıq dástanlarınıń tillik ózgesheligine itibar bersek ásirese, sózlik qorına, leksikasına óz sózlik qatlamları menen birge arab hám parsı tiline kirgen sózlerdiń kóplep ushırasatuǵının bayqaymız. Mine, usınday sıpatlı belgiler “Sálimjan”dástanında da ushırasadı. Dástanda arab-parsı sózleri ónimli jumsalǵan. Qaraqalpaq tiline arab hám parsı tillerinen sózdiń kelip kiriwi túrkiy, arab hám parsı xalıqlarınıń uzaq dawam etken tariyxıy baylanıslarınıń nátiyjesi.²⁴
Házirgi ádebiy tilimizdiń sózlik qorınan orın alıp óz sózimiz sıyaqlı bolıp ketken shıǵısı arab-parsı tekles sózler kópshiligi qaraqalpaq tiline awızeki túrde, qońsılas otırǵan tuwısqan túrkiy tilleri arqalı kelip kirse, ayırım sózler kitabıy til arqalı ózlestirilgenin kóremiz. Házirgi qaraqalpaq ádebiy tilinde qollanılatuǵın arab hám parsı sózleri qaraqalpaq tiliniń nızamlıqlarına beyimlesip fonetika-morfologiyalıq hám ayırım jaǵdaylarda semantikalıq ózgerislerge ushırap qollanıladı. Sonlıqtan da xalıq dástanlarında sonıń ishinde biz izertlew obiektine alǵan “Sálimjan” dástanında da ónimli jumsalǵanın kóremiz.
Aq otawdıń sen iyesi Sulayman,
Shıq maydanǵa biziń menen qabarlas (236-bet).