Shu tariqa kuchli suvoriy (otliq)lardan iborat qo'shinga ega bo'lgan eftallar bir qancha yarim mustaqil mulkdorlarning uyush-masidan iborat ulkan davlatni barpo etdilar. Mazkur mulklar hukmdor - Sho (shoh)ga tobe sulolalar tomonidan boshqarilgan. Hatto ularning har biri o'zining kumush yoki mis tangasini zarb etgan.
mush tangalaridan keng foydalanadilar. Bulardan tashqari.
Buxoro, Poykand, Vardona, Naxshab, Samarqanti va
Xorazmda
davlat tarixga Turk xoqonligi nomi bilan kirgan. Urring asoschisi Bumin edi. 552-yilda Bumin «xoqon» deb e'lon qilindi.
ilat
mahalliy hokimlar tomonidan chiqariigan
chaqa tangalar mamlakatning ichki savdosida keng
mucmalada bo'lgan. Bu mamlakat hayotida mahalliy voha hokimlari
katta nufuzga ega bo'lganidan beradr:
tallardavrida ahol qalanishi, ya'ni mulkiy tengsiz-
hayib borgan. Shu boisdan davlat boshqaruvida ma'lum qonjarj-qouhdar paydo bo'lgan. Davlat harbiy kuchga tayangan. Jinoyat uchun juda qattiq jazolar belgilangan.
Hayotiy o'zgarishlar
Ko'chmanchi qabilalarning dehqonchilik vohalari atrofiga kelib o'rnashishi bilan ma'lum darajada dasht udumlari
va e'tiqodiy tasavvurlari o'troq aholining hayotiga kirib bordi. Asriy madaniy an'analari kuchli bo'lgan Toxariston va Sharqiy Sug'd vohalarida ko'chmanchilar tez orada o'troqlashdilar. Samarqand, Buxoro, Naxshab va Choch (Toshkent) kabi dehqonchilik vohalarida baland poydevor ustiga bino qilingan ko'plab istehkomli qasrlar va qo'rg'onlar qad ko'tardi. Ularning ayrimlari hatto ikki qavatli bo'lib, yuqorisiga pandus. (qiya ko'tarma yo'lak) orqali chiqilgan.
O'rta Osiyo aholisi turli tillarda so'z-lashgan. Chorvador aholi o'rtasida turkiy til muhiti hukmron edi. O'troq aholining
bir qismi
sug'd ////da, ikkinchi qismi
turkiy ///da so'zlashgan. Bu davrda sug'd tili xalqaro savdo tili sifatida Yettisuv va Farg'ona orqali Sharqiy Turkistonga kirib, Xitoy hududlarigacha yetib bo-radi. V-VI asrlarda
sug'd, xorazm va
eftal yozuvlan tarqalgan edi.
Eftallar xati Baqtriya yozuvi asosida paydo bo'ladi.
Eftallar
—<!■■ muL ■ ~чяЬ »- - ■»
Sug'diy qo'lyozma parchasi. VIII asr.
□
Eftallar hukmdori Mihirakula tangasi.
WO
yozuvi 25 harfdan iborat bo'lgan. Xat chapdan o'ngga tomon U ko'ndalangiga yozii
Eftallar o't (olov os sig'inuvchi otashparast boi- T
ganlar. Markaziy О лца xalqlar esa budda, nasroniy CD
va zardushtiylik il tiqod qilishgan. Ularning so'nggi
avlodlari o'zbek, turkr an va turk elatlari tarkibiga singib ket-gan. Zamonamizgacha turkman va anatoliyalik turklar tarkibida «abdal» nomli etnik gur-л saqlangan. Shu tariqa turkiy dunyo kengayib kamol topgan va Yevrosiyoda muqim o'rin egallagan.
Bu davrda Xitoy, Hindiston va Eron bilan iqtisodiy hamda madaniy aloqalar kengayib boradi. V asrda o'rta osiyolik shisha-sozlar Xitoy hunarmandlariga rangli shisha va shisha buyumlar yasashni o'rgatadilar. O'rta Osiyo shishasi rangdorligi, yarqiroqli-gi va tiniqligi jihatidan Vizantiya shishasidan ustun turgan. Xitoy imperatorlari o'z saroylarini bezashda O'rta Osiyodan keltirilgan rangli shishadan foydalanganlar. Shunday qilib, O'rta Osiyo aho-lisining madaniy an'analari qo'shni mamlakatlar, xususan, Hindis-ton va Eron tasviriy uslublari bilan uyg'unlashib, ilk o'rta asrlar madaniyatining shakllanishida mustahkam poydevorga aylangan.
Eftallar davlatida aholining etnik tarkibi qanday bo'lgan?
Eftallar davlatida xo'jalikning qaysi sohalari rivoj topgan?
Yer egaligida qanday o'zgarishlar yuz bera boshladi?
Eftallar davlatida qanday hayotiy o'zgarishlar yuz berdi.
Savdoda qanday tangalar muomalada bo'lgan?
Madaniy hayot haqida nimalarni bilib oldingiz?
Aholi qanday tillarda so'zlashgan, qanday yozuvlardan foy-dalangan?
4-§. O'RTA OSIYO XALQLARI TURK XOQONLIGI DAVRIDA
Tayanch tushunchalar: Turk xoqonligi; Xoqonlik boshqaruvi; Eftallar davlatining barham topishi; Xoqonlikning bo'linishi
i taylqq tuman!
Xoqonlikning tashkil topishi
VI
asr o'rtalarida Oltoy
va Janubiy Sibirda yashagan turkiy qabilalarni bir-lashtirgan yangi davlat vujudga keldi/Bu