L. B. Okun Elementar bóleksheler

Ekzotikalıq mezonlar — kvant sanları kvark penen antikvarktan (𝑞̃𝑞) turmaytuǵınlıǵın, al 
minimum eki kvark penen eki antikvarktan (𝑞𝑞𝑞̃𝑞̃) yamasa kvark, antikvark hám glyuonnan (𝑞𝑞̃𝑔) 
turatuǵınlıǵına sáykes keletuǵın mezonlar. Qapshıqlar modeliniń tiykarında ótkerilgen esaplawlar 
kvant sanlarınıń 𝐽
𝑃𝑆
= 1
− +
ekzotikalıń jıynaǵına iye bolǵan 𝑞𝑞̃𝑔 halınıń ϒ′′′ − mezonǵa 
salıstırǵanda jeńil bolıwınıń múmkin ekenligin kórsetedi. 
Kriptoekzotikalıq dep 𝑞𝑞̃ ke salıstırǵanda quramalı strukturaǵa iye bolǵan, biraq ádettegi 
mezonlardan ózleriniń kvant sanları boyınsha ayrılatuǵın mezonlarǵa aytadı. 
Bólekshelerdiń elektrlik dipollik momenti — bólekshelerdiń statikalıq elektromagnit 
maydanı menen tásirlesiwin táriyipleytuǵın fizikalıq shamalardıń biri (basqa shamalar: zaryad, 
magnitlik dipollik moment, kvadrupollik elektr hám magnit momentleri hám t. b.). Elektrlik 
dipollik moment 𝒅 nıń elektr maydanı 𝑬 menen tásirlesiw energiyası 𝒅𝑬 ge teń. Elementar 
bóleksheler, atom yadroları yamasa atomlar sıyaqlı ápiwayı obъektlerde 𝒅 vektorı tek 𝑱 spininiń 
baǵıtında baǵıtlanıwı múmkin hám soǵan sáykes 𝒅𝑬 kóbemesi 𝑱𝑬 kóbeymesine teń. Keńisliklik 
inversiyada 𝑬 belgisin ózgertedi (𝑬 - polyar vektor), al 𝑱 bolsa belgisin ózgertpeydi (𝑱 - aksiallıq 
vektor), al waqıttıń ótiwiniń baǵıtı ózgerse, onda 𝑬 belgisin ózgertpeydi, al 𝑱 belgisin ózgertedi. 
Solay etip 𝒅𝑬 tásirlesiwi, al, soǵan sáykes elektrlik dipollik momenttiń bar bolıwı tábiyattaǵı 
aynalıq invariantlıqtıń da, waqıttıń ótiw baǵıtınıń ózgeriwine qarata invariantlıqtıń da buzılıwınıń 
saldarınan ǵana júzege keledi eken. 
𝐾
0
- mezonlardıń ıdırawında CP-invariantlıqtıń buzılıwı menen T-qaytımlılıqtıń buzılıw effekti 
tabılǵannan keyin, elementar bólekshelerdiń dipollik elektr momentleriniń ulıwma aytqanda 
nolge teń emes ekenligi ayqın boldı. Biraq, T-qaytımlıqtıń (CPT-teoremanıń orın alıwınıń 
sebebinen CP-invarinatlıqtıń) buzılıwınıń meхanizmin túsinikli bolǵansha olardıń kútilgen 
shamaların boljawdıń múmkinshiligi joq. Eń qatańıraq eksperimentallıq shekler neytronnıń 
dipollik momenti ushın ornatılǵan: |𝑑
𝑛
| ≲|𝑒|·6·10
-25
sm, 𝑒 arqalı elektronnıń zaryadı belgilengen 
(Bul shamanı neytronnıń magnit momenti |𝜇
𝑛
| ≲|𝑒|·6·10
-14
sm menen salıstırıńız).