L. B. Okun Elementar bóleksheler
Download 2.39 Mb. Pdf ko'rish
|
okunlat
Ázzi reakciyalar
Fermi tárepinen neytronnıń β-ıdırawınıń sebebi sıpatında postulatlanǵan 𝑒̅𝜈 𝑒 hám 𝑝̅𝑛 toqlarınıń óz-ara tásirlesiwi (25-súwret) 𝑛 → 𝑝𝑒̅𝜈̃ 𝑒 elementar bólekshelerdiń tómendegidey bir birine aylanıw reakciyasına alıp keliwi kerek (26- súwret): 𝜈 𝑒 𝑛 → 𝑝𝑒 − . Sebebi bizler antineytrinonıń tuwılıwı menen neytrinonıń joq etiliwin bir operatordıń ámelge asıratuǵınlıǵın bilemiz. 25-súwret. 26-súwret. Tap usınday jollar menen zaryadlanǵan 𝜈̅ 𝑒 𝑒 hám 𝑛̅𝑝 toqlarınıń kóbeymesi protonnıń ıdırawı bolǵan 𝑝 → 𝑚𝑒 + 𝜈 𝑒 reakciyasın (ol protonnıń baylanıs energiyası neytronnıń baylanıs energiyasınan kishi bolǵan yadrolarda júzege keledi) hám 𝜈̃ 𝑒 𝑝 → 𝑛𝑒 + reakciyasın beredi 𝜈̃ 𝑒 𝑝 → 𝑛𝑒 + reakciyasın birinshi ret yadrolıq reaktor tárepinen shıǵarılatuǵın antineytrinonıń aǵısın paydalanıw arqalı 1956-jılı baqlawdıń sáti tústi. Raynestiń gruppası tárepinen orınlanǵan bul eksperiment ázzi reakciyalardı úyreniwdiń baslaması bolıp tabıladı (oǵan shekem eksperimentlerde tek ázzi ıdırawlar baqlanǵan edi). 1962-jılı Brukхeyven laboratoriyasında (AQSh) birinshi tezletilgen neytrinolıq eksperiment tabıslı túrde ámelge asırıldı. Bul eksperimentte neytrinonıń atom yadroları menen serpimli bolmaǵan soqlıǵısıwları baqlandı. Bul jerde neytrinolar dástesi tez qozǵalatuǵın π-mezonlardıń ıdırawlarında alındı: 𝜋 + → 𝜇 + 𝜈 𝜇 hám 𝜋 − → 𝜇 − 𝜈̃ 𝜇 . Bul π-mezonlardıń ózleri protonlar dástesiniń yadrolarǵa soqlıǵısıwınıń saldarınan alındı. Bul tájiriybede myuonlıq hám elektronlıq neytrinolardıń hár qıylı ekenligi anıqlandı. 1964-jılı Moskvada Teoriyalıq hám eksperimentallıq fizika institutında yadrolıq reaktordan shıqqan neytronlardıń tásirinde júretuǵın yadrolıq reakciyalarda birinshi ret ázzi yadrolıq kúshler 37 baqlandı. Fermidiń tilinde bunday kúshler 𝑝̅𝑛 toǵı menen oǵan túyinles bolǵan 𝑛̅𝑝 toǵınıń óz-ara tásirlesiwiniń saldarınan payda boladı. Bul ilimiy ashılıw oǵan shekem usınılǵan birden-bir ázzi zaryadlanǵan toqtıń óziniń túyinles bolǵan toq penen tásirlesetuǵınlıǵı haqqındaǵı gipotezanı tastıyıqladı. Eger zaryadlanǵan toqtıń barlıǵı tek eki qosılıwshıdan turatuǵın bolsa (𝑝̅𝑛 + 𝜈̅ 𝑒 𝑒), onda (𝑝̅𝑛 + 𝜈̅ 𝑒 𝑒)(𝑛̅𝑝 + 𝑒̅𝜈 𝑒 ) kóbeymesinde tórt qosılıwshı bolǵan bolar edi. Elektronlıq β-ıdırawda (𝑝̅𝑛)(𝑒̅𝜈 𝑒 ) qosındısı payda boladı. Pozitronlıq β-ıdırawda túyinles (𝜈̅ 𝑒 𝑒)( 𝑒̅𝜈 𝑒 ) qosılıwshısı payda boladı. Ázzi yadrolıq kúshlerde bolsa diagonallıq qosılıwshı (𝑝̅𝑛)( 𝑛̅𝑝). Basqa diagonallıq qosılıwshı (𝜈̅ 𝑒 𝑒)( 𝑒̅𝜈 𝑒 ) elektronlardaǵı elektronlıq neytrinonıń shashırawın beriwi kerek. Bul processti baqlawdıń sáti birinshi ret 1976-jılı ǵana tústi. Biraq sol waqıtqa shekem "toq × toq" sхemasınıń durıs ekenligine gúman qalǵan joq edi. Tek toqtaǵı nuklonlardıń ornın kvarklar iyeledi, al leptonlardıń sanı kóbeydi. Download 2.39 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling