L. B. Okun Elementar bóleksheler


Download 2.39 Mb.
Pdf ko'rish
bet27/110
Sana06.10.2023
Hajmi2.39 Mb.
#1693144
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   110
Bog'liq
okunlat

Ázzi reakciyalar 
Fermi tárepinen neytronnıń β-ıdırawınıń sebebi sıpatında postulatlanǵan 𝑒̅𝜈
𝑒
hám 𝑝̅𝑛 
toqlarınıń óz-ara tásirlesiwi (25-súwret) 
𝑛 → 𝑝𝑒̅𝜈̃
𝑒
elementar bólekshelerdiń tómendegidey bir birine aylanıw reakciyasına alıp keliwi kerek (26-
súwret): 
𝜈
𝑒
𝑛 → 𝑝𝑒


Sebebi bizler antineytrinonıń tuwılıwı menen neytrinonıń joq etiliwin bir operatordıń ámelge 
asıratuǵınlıǵın bilemiz. 
25-súwret. 
26-súwret. 
Tap usınday jollar menen zaryadlanǵan 𝜈̅
𝑒
𝑒 hám 𝑛̅𝑝 toqlarınıń kóbeymesi protonnıń ıdırawı 
bolǵan 𝑝 → 𝑚𝑒
+
𝜈
𝑒
reakciyasın (ol protonnıń baylanıs energiyası neytronnıń baylanıs 
energiyasınan kishi bolǵan yadrolarda júzege keledi) hám 𝜈̃
𝑒
𝑝 → 𝑛𝑒
+
reakciyasın beredi 
𝜈̃
𝑒
𝑝 → 𝑛𝑒
+
reakciyasın birinshi ret yadrolıq reaktor tárepinen shıǵarılatuǵın antineytrinonıń 
aǵısın paydalanıw arqalı 1956-jılı baqlawdıń sáti tústi. Raynestiń gruppası tárepinen orınlanǵan 
bul eksperiment ázzi reakciyalardı úyreniwdiń baslaması bolıp tabıladı (oǵan shekem 
eksperimentlerde tek ázzi ıdırawlar baqlanǵan edi). 
1962-jılı Brukхeyven laboratoriyasında (AQSh) birinshi tezletilgen neytrinolıq eksperiment 
tabıslı túrde ámelge asırıldı. Bul eksperimentte neytrinonıń atom yadroları menen serpimli 
bolmaǵan soqlıǵısıwları baqlandı. Bul jerde neytrinolar dástesi tez qozǵalatuǵın π-mezonlardıń 
ıdırawlarında alındı: 
𝜋
+
→ 𝜇
+
𝜈
𝜇
hám 𝜋

→ 𝜇

𝜈̃
𝜇

Bul π-mezonlardıń ózleri protonlar dástesiniń yadrolarǵa soqlıǵısıwınıń saldarınan alındı. Bul 
tájiriybede myuonlıq hám elektronlıq neytrinolardıń hár qıylı ekenligi anıqlandı. 
1964-jılı Moskvada Teoriyalıq hám eksperimentallıq fizika institutında yadrolıq reaktordan 
shıqqan neytronlardıń tásirinde júretuǵın yadrolıq reakciyalarda birinshi ret ázzi yadrolıq kúshler 


37 
baqlandı. Fermidiń tilinde bunday kúshler 𝑝̅𝑛 toǵı menen oǵan túyinles bolǵan 𝑛̅𝑝 toǵınıń óz-ara 
tásirlesiwiniń saldarınan payda boladı. Bul ilimiy ashılıw oǵan shekem usınılǵan birden-bir ázzi 
zaryadlanǵan toqtıń óziniń túyinles bolǵan toq penen tásirlesetuǵınlıǵı haqqındaǵı gipotezanı 
tastıyıqladı. 
Eger zaryadlanǵan toqtıń barlıǵı tek eki qosılıwshıdan turatuǵın bolsa (𝑝̅𝑛 + 𝜈̅
𝑒
𝑒), onda (𝑝̅𝑛 +
𝜈̅
𝑒
𝑒)(𝑛̅𝑝 + 𝑒̅𝜈
𝑒
) kóbeymesinde tórt qosılıwshı bolǵan bolar edi. Elektronlıq β-ıdırawda (𝑝̅𝑛)(𝑒̅𝜈
𝑒

qosındısı payda boladı. Pozitronlıq β-ıdırawda túyinles (𝜈̅
𝑒
𝑒)( 𝑒̅𝜈
𝑒
) qosılıwshısı payda boladı. Ázzi 
yadrolıq kúshlerde bolsa diagonallıq qosılıwshı (𝑝̅𝑛)( 𝑛̅𝑝). Basqa diagonallıq qosılıwshı (𝜈̅
𝑒
𝑒)( 𝑒̅𝜈
𝑒

elektronlardaǵı elektronlıq neytrinonıń shashırawın beriwi kerek. Bul processti baqlawdıń sáti 
birinshi ret 1976-jılı ǵana tústi. Biraq sol waqıtqa shekem "toq × toq" sхemasınıń durıs ekenligine 
gúman qalǵan joq edi. Tek toqtaǵı nuklonlardıń ornın kvarklar iyeledi, al leptonlardıń sanı 
kóbeydi.

Download 2.39 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   110




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling