L. B. Okun Elementar bóleksheler

Pomeranshuk teoreması — bóleksheler menen antibólekshelerdiń (mısalı, proton menen 
antiprotonnıń) bir nıshana menen tásirlesiwiniń kese-kesimi energiyanıń ósiwi menen bir shekke 
umtılatuǵınlıǵı haqqındaǵı teorema (I. Ya. Pomeranshuk, 1913—1966). 
Aralıqlıq bozonlar (basqa ataması: aralıqlıq vektorlıq bozonlar, ázzi vektorlıq bozonlar) — 
spini birge teń, ázzi toqlar shıǵaratuǵın hám sonlıqtan leptonlar menen kvarklardıń ázzi 
tásirlesiwin júzege keltiretuǵın zaryadlanǵan 𝑊
+
-, 𝑊
−
- hám neytral bolǵan 𝑍-bóleksheler. Elektr-
ázzi tásirlesiwdiń standart teoriyasına sáykes W-bozonlardıń massası shama menen 80 GeV ke, al 
Z-bozonnıń massası shama menen 90 GeV ke teń bolıwı kerek. Usınıń menen birge olardıń belgili 
bolǵan bólekshelerge ıdırawınıń keńligi shama menen 2 GeV ke teń. 
Tap usınday bolǵan massalar hám keńlik penen aralıqlıq bozonlar CERN degi proton-
antiprotonlıq kollayderdegi UA1 hám UA2 dúzilislerinde 1984-jılı ashıldı. Bul ilimiy ashılıwı 1984-
jılı Nobel sıylıǵı menen atap ótildi. Bul sıylıq UA1 kollaboraciyasınıń basshısı K. Rubbiaǵa hám 
CERN degi proton-antiprotonlıq kollayderdi qurǵanda paydalanılǵan antiprotonlardı stoхastikalıq 
salqınlatıw usılın islep shıqqan S. Van der Meerge berildi. 
1986-jıldıń basında baqlanǵan W-ıdırawlardıń tolıq sanı shama menen 300 ge jetti (olardıń 
onlaǵanı 𝑊 → 𝑒𝜈, qalǵanları 𝑊 → 𝜇𝜈), al Z-ıdırawlardıń sanı shama menen 40 boldı (olardıń 
onlaǵanı 𝛧 → 𝜇𝜇, qalǵanları 𝛧 → 𝑒𝑒). 

---

127 
Gilbert keńisligi — sheksiz kóp ólshemlerge hám skalyar kóbeytiwdiń saldarınan tuwılǵan 
metrika boyınsha tolıq bolǵan evklid keńisliginiń ulıwmalastırılıwı bolıp tabıladı. David Gilberttiń 
húrmetine atalǵan. 
Sızıqlı operatorlar Gilbert keńisligindegi izertlewlerdiń eń áhmiyetli obъektleri bolıp tabıladı.