L. N. Xalikova, U. R. Mavlonova

Sof mahsulot to‘g‘risidagi ta’limot 
F.Kenening nazariy merosida uning sof mahsulot (milliy daromad) 
to‘g‘risidagi ta’limoti muhim o‘rin egallaydi. Uning fikriga ko‘ra, sof mahsulotning 
manbai yer va unga sarflangan kishilarning mehnati hisoblanadi. Shu boisdan davlat 
sanoatni emas, balki qishloq xo‘jaligini rag‘batlantirish to‘g‘risida g‘amho‘rlik qilishi 
kerak. F.Kene «dehqonlar kambag‘al bo‘lsa qirollik kambag‘al bo‘ladi» deb, 
hukumatni ishontirishga harakat qilgan. Savdo va sanoat boylik yaratmaydi, negaki 
savdogar va hunarmandlar qishloq xo‘jaligida yaratilgan boylikni faqat bir joydan 
ikkinchi bir joyga yetkazish va o‘zgartirish Bilan shug‘ullanadi. Shuning uchun savdo 
va sanoat «unumsiz» hisoblanadi. 
F.Kenening sinflar nazariyasi 
F.Kene jamiyatni 3 sinfga ajratib ko‘rsatib beradi: unumli sinf, unumsiz sinf, 
mulkdorlar sinfi. Unumli sinf – bunga qishloq xo‘jaligida ish bilan band bo‘lgan 
barcha kishilar, dehqon va fermer ham kiradi. «Unumsiz» sinf – bular hunarmandlar, 
ishchilar, savdogarlar, xizmatkorlar, amaldorlar, ya’ni dehqonchilikdan boshqa 
sohada ish bilan band bo‘lgan kishilar. Ular faqat o‘zlarini ta’minlaydilar, o‘z 
iste’moliga qanchalik mahsulot kerak bo‘lsa, shunchalik mahsulot yaratadilar. Ular 
jamiyat uchun foydali, ammo o‘zining ham, jamiyatning ham boyligini 
ko‘paytirmaydi, shu ma’noda, unumsizdir. Mulkdorlar sinfi esa yer yegalari, unga 
qirol va ruhoniylar ham kiradi. Mulkdorlar tomonidan olinadigan daromad – bu 
ularning oldin qilgan harajatlari uchun in’om.
F.Kenening kapital nazariyasi 
Merkantilistlar kapitalni pul bilan bir narsa deb hisoblagan bo‘lsalar, F.Kene 
fikriga ko‘ra «pul unumsiz boylik bo‘lib, u hech narsa ishlab chiqarmaydi». Uning 
atamasi bo‘yicha qishloq xo‘jaligi qurollari, qurilishlari, mollari, hayvonlari va 
dehqonchilikda bir necha ishlab chiqarish sikllarida foydalaniladigan barcha narsalar 
«dastlabki avanslar» deyiladi (yoki asosiy kapital). Bir ishlab chiqarish siklida 
ishlatiladigan urug‘lik, yem-xashak, ishchilarning mehnat haqi va boshqalarni u «har 
yillik avanslar»ga kiritdi (yoki aylanma kapital). Demak, uning fikriga ko‘ra, kapital 
– bu pulga olinadigan barcha ishlab chiqarish vositalari hisoblanadi. U aylanma 
kapital bilan birga asosiy kapitalni ham harakatda bo‘lishini isbotlab berdi.