Лаборатория иши №1

QURILMA VA JIXOZLAR 
1. Xlorid kislota olish sxemasi. 
2. 0,1 n li ishqor eritmasi. 
3. Fenolftalein eritmasi. 
ISHNI BAJARISH TARTIBI. 
Xlorid kislota olish texnologik sxemasi quyida rasmda ko‘rsatilgan. Dastlab 
o‘lchamli gazometrda osh tuzi eritmasining to‘yingan eritmasi solingan. Unga kaliy 
permanganatga yoki marganets (IV)-oksidga xlorid kislota ta’sir ettirib hosil 
qilinadi. Kipp apparatidan dastlab tozalanib yoqiladi. So‘ng xlor oqimi beriladi. 
Olov rangining o‘zgarishini kuzatamiz. Gazometrda suv oqimini sekin qo‘yib 
yuboriladi. Olov rangining o‘zgarishi bilan, ya’ni sarg‘ish yashil rang hosil bo‘lishi 
dastlabki xlor hajmi hosil bo‘ladi. Gorelkani kojuxga qo‘yib, tajriba 1-1,5 min. 

---

20 
Davom ettiriladi. Yuttirgichdagi nasadkani oldindan suv bilan namlab olish 
kerak. So‘ng xlor va vodorod oqimi yopiladi. Yuttirgich yuviladi. Olingan eritma 
100 ml li kolbaga solinadi va o‘lchamigacha suv qo‘shiladi. Aralashtirilgandan 
keyin kislota eritmasidan 20-25 ml olib, finolftalein ishtirokida ishqor bilan 
titrlanadi. Xlorid kislotaning nazariy chiqish miqdorini aniqlash uchun gazometrda 
sarf bo‘lgan gaz miqdorini, so‘ng hosil bo‘lgan vodorod xlorid miqdori aniqlanadi. 
Xlorid kislotaning chiqishi amalda olingan xlorid kislotaning nazariy olingan xlorid 
kislotaning nisbati orqali aniqlanadi. 
ISH NATIJALARINING HISOBI 
Xlorid kislota olish qurilmasini izohlosh. Xlorid kislotaning chiqish miqdorini 
hisobi.
 
Laboratoriya ishi №6 
VODOROD XLORIDNI ABSORBSIYALASH, XLORID KISLOTASI 
OLISH
Ishdan maqsad: Xlorid kislotasini osh tuzidan sulfat kislotasi ta’sirida 
olingan vodorod xloridni absorbsiyalab olish jarayonini o‘rganish. 
Nazariy ma’lumotlar 
Vodorod xloridning suvdagi absorbsiyasi hosil bo‘layotgan xlorid 
kislotasining harorati ko‘tarilishi bilan boradigan jarayondir. Haroratning oshib 
borishi bilan birga xlorid kislotasining yuzasidagi bug‘ning bosimi ham orta boradi.
Vodorod xlorid va suv bug‘laridan iborat bug‘ning bosimi atmosfera bosimiga
tenglashganda kislota qaynab ketadi va suvning bug‘lanishi yuqori darajaga yetadi. 
Adiabatik sharoitda suvning bug‘lanishiga sarflanadigan issiqlik HCI ning suyulish 
issiqligi bilan to‘ldiriladi va shu asnoda kislotaning konsentratsiyasi uzluksiz orta 
boradi. Qaynayotgan kislota harorati esa dastlab 110
0
С ko‘tariladi va 
konsentratsiyasi 20,24% gacha yetadi. (bosim 101325 Н/м
2
yoki 760 mm simob 
ust.), so‘ngra kamayadi. Tarkibida 20,24% HCI bo‘lgan kislota HCI va H
2
O ning 
doimiy qaynaydigan aralashmasi hisoblanadi. 
Agar HCI ning gaz fazasidagi porsial bosimi doimo qaynaydigan aralashma 
ustidagi (yuzasidagi) HCI bosimidan oshib ketsa, kislotaning konsentratsiyasi 
20,24% ga yetadi va yanada oshib boraveradi, qaynash harorati esa pasayadi. Shu 
sababli HCI gazining miqdorini oshirib borishi adiabatik sharoitda kislota 
konsentratsiyasining ortib borishiga sabab bo‘ladi. 
Vodorod xloridni qaynayotgan suvga yuborilganda absorberdan chiqib 
ketayotgan gaz dastlab suv bug‘laridan iborat bo‘ladi, ammo kislota 
konsentratsiyasining ortib borishi bilan chiqayotgan gaz tarkibida HCI gazining 
miqdori ham ortib boraveradi. Shuning uchun bitta absorberda konsentrlangan 
kislota olinayotganda bir qism vodorod xlorid absorbsiyalanmay qoladi. 
HCI ni to‘liq yuttirish uchun gazni suvga qarama-qarshi bir necha absorberlar 
orqali yuborish yoki ichida tarelkalar, nasadkalar bor absorberlardan foydalanish 

---

21 
maqsadga muvofiq bo‘ladi. Ana shundagina absorberlardan chiqib ketayotgan gaz 
faqat suv paridan iborat bo‘ladi.