Laboratoriya

Eritmalarni tayyorlash
K im yoda eritm aning tarkibini miqdoriy ifodalashda ko’pincha quyidagi flzlk 
kattaliklar q o ’llaniladi:
M oddaning eritm adagi m assa ulushi 
C%
N orm al konsentratsiya. C„
M olyar konsentratsiya C m
T itrT
Eritm aning m olyalligi C m ,,^
E ritm a tarkibini uning zichligi p orqali ifodalash mumkin.
a) Eritm adagi m oddaning m assa ulushi C%, eritm aning m assasiga nisbatan
c % = — - —
1 0 0
%
» t + n 2
erigan m oddani m assa foizini bildiradi:
B unda mi erituvchining massasi, m 2-erigan m oddaning massasi. C% ni eritm aga 
mos holda eritm a 
1
-, 
1 0
-, 
2 0
- va h.k foizli deyiladi.
M asalan. 240 g suvda 60 g tuz erigan bo’lsa, 20% li eritm a deyiladi.
b) E rigan m oddaning m olyar ulushi N-erigan moddaning mol m iqdori soni yoki 
erituvchi n
2
v a eritmadagi ham m a moddalar miqdori y ig ’indisiga nisbati bilan 
belgilanadi. A gar bir m odda boshqa moddada erigan b o ’lsa, erigan moddaning 
molyar ulushi N 2ga teng.
Erituvchining m olyar ulushi esa N
2
ga teng bo’ladi. B a’zida m olyar ulu.ihnl 
foizlarda (%) ham ifodalash mumkin: N , (%) =100%
Misol. N atriy sulfatni 15% li eritmasidagi molyar ulushini toping.
Yechish. H ar bir 100 g eritm ada 15g Na
2
S 0
4
v a 85 H20 bor.
M (N a
2
S 0 4)= 142g/mol; M (H 20)=18g/m ol
49

---

n,(N a
2
S 0 4)= 0,106 
n
2
(H
2
0 ) = 4,722 
n,+n
2
=n 0,106 + 4,722 = 4.828
0.106-
4.828'
N a2S 0 4
■x=
2 . 2
%
100 %
4.828-
100 %
4.722-
■x=97.8 %
H 20
c). E ritm a tarkibini zichlik (g) bilan ifodalash, berilgan m assa yoki hajm da 
erigan m oddaning m iqdoriga nisbatan eritm ani zichligini o ’zgarishiga asoslangan.
Eritm aning zichligini taxm inan, lekin tezda aniqlash uchun areom etrdan 
foydalaniladi (32 rasm). A reom etr m ayda sharchalar yoki simob bilan to ’ldirilgan 
uchi ingichka shisha naychadan yasaladi. N aycha m a’lum aniqlikdagi shkala bilan 
ta ’m inlangan. H ar xil suyuqliklarda areom etr har xil chuqurlikda botadi. B unda u o ’z 
m assasiga teng suyuqlik m assasini siqib chiqaradi. B u m assa suyuqlik zichligiga 
teskari mutanosib.
A reom etr suyuqlikga qancha shkala bo ’lim igacha cho’ksa, shu birlik suyuqlik 
zichligini bildiradi. O ’lchanayotgan zichligini aniqligiga qarab bir yoki bir necha, har 
xil shkalali 
areometrlar qo'Uaniladi.
Suvdan o g ’ir suyuqliklam i zichligini o ’lchaydigan areom etm i nol b o ’limi 
shkalani yuqori qism ida, suvdan yengil suyuqliklar uchun shkalani pastki qism ida 
joylashgan.
Eritm ani zichligi orqali uni tarkibini aniqlash mumkin.
A gar ja d v ald a areom etr shkalasiga m os qiym atlar y o ’q b o ’lsa, ikki yaqin 
qiym atlar (bir o z katta yoki kichik) yordam ida aniq qiym at hisoblanadi.
Tajribada aniqlangan sulfat kislota eritm asining zichligi 1,200 g/ sm3, Ilovadagi 
jadvaldan zichlik qiym atlari 1,174 v a 1,205 g/sm
3
m os xolda 24% va 28% 
eritm alarga to ’g ’ri kelishini topam iz.
so

---

A reom etr bilan suyuqlik zichligini aniqlash.
Uzun silindrga eritma quyilib, unga areometr tushuriladi, 
bunda areom etr idish devoriga tegmasligi shart. Idishdagi 
suyuqlikni balandligi areom etm ing shkalasiga to ’g ’ri kelishi 
belgilanadi.
Topilgan 
chegarada 
C% 
eritmaning 
zichligi 
to ’g ’ri 
m utanosib deb faraz qilaylik. Zichligini ortishi (1,205- 
1,174)=0,031 g/sm 3, C% ni (28-24)=4% ga o ’zgarishiga m os 
Шш
keladi. Eritm aning zichligi bilan jadvaldagi past qiymatni farqi 
Rasm 33. 
M 1,200-1,174=0,026 g/sm
3
ni tashkil qilsa, proporsiya orqali 
0,031 = 1 dan X = 3,35% b o ’ladi.
Demak, berilgan eritm aning zichligi. 
G /o=24% +3,35% =27,35% Eritmaning zichligi ham m a vaqt 
uning tarkibiga mutanosib o ’zgarmaydi. 
Shuning uchun 
yuqoridagi hisoblashni taxminiy deb qabul qilinadi, ammo 
am aliy m aqsadlar uchun aniqligi yetarli bo’ladi.
Q a ttiq m o d d a va su v d a n b erilg an m assa ulushli e ritm a n i tay y o rlash
Berilgan m assa ulushli eritm aning m a’lum massasini tayyorlash uchun suv va 
eritiladigan m odda massasi hisoblanadi.
Keyin m odda nam unasini olib stakanga solinadi, ustiga o ’lchangan m iqdorda 
suv solib, bir jinsli suyuqlik hosil b o ’lguncha shisha tayoqcha bilan aralashtiriladi. 
M isol. 200 g 15% li natriy karbonat eritmasini tayyorlash.
Yechish.
2 0 0
g ---------------
1 0 0
%
x g ----------------- 15 %
x 30 g m(Na2C 0 3)=30g
m (lljO ) = 200-30 =170; m (H
2
0 ) = 170g
Л(?нг critilayotgan m odda kristallogidrat xolida bo ’lsa, a w a l suvsiz tuzning 
MmtniHlni hisoblab, uni kristalogidrat m assasiga nisbatan qayta hisoblang.

---

Misol. 40 g 10% li natriy sulfat eritmasini tayyorlash uchun necha gramm 
glauber tuzi (Na2S 0 4-10H20 ) va suv olish kerak.
Yechish. 40 g eritmadagi Na2S 0 4 massasini topamiz:
40 g ---------- 100 %
X g ---------- 10%
x = 4 g
Keyin modda formulasiga asosan Na2S 0 4 10H20 ni qancha massasidan 4 g 
Na