“lan tarmog’ida qo’llaniladigan asosiy qurilmalar”

Tarmoqning ixchamliligini oshirish. Segmentlar bilan birgalikda tarmoqlarni 
qurishda ulardan har biri ishchi guruh yoki bo’limning o’ziga xos ehtiyojlariga 
moslashtirilishi mumkin. Masalan, bir segmentda Ethernet va OS Unix 
texnologiyalari, boshqasida esa Token Ring va OS/400 ishlatilishi mumkin. Shu 
bilan birga, har ikkala segmentlar iste’molchilarida ko’prik/kommutatorlar 
yordamida ma’lumotlarni almashish imkoniyatlari mavjud. Tarmoqni mantiqiy 
segmentlarga bo’lish jarayonini teskari yo’nalishda ham, ya’ni mavjud uncha katta 
bo’lmagan tarmoqlardan yangi katta tarmoqni yaratish jarayonini ko’rib chiqish 
mumkin. 
Ma’lumotlarning xavfsizligini oshirish. Ko’prik/kommutatorlarda turli filtrlarni 
qo’yish bilan takrorlagichlar imkon bermaydigan boshqa segmentlar resurslarlariga 
iste’molchilarning ulanishini nazorat qilish mumkin. 
С ij 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
C ij 
1-такрорловчи 
2-такрорловчи 
1-сегмент
2-сегмент 
Кўприк 
C1|C2 
6.6-расм. Тармоқнинг сегментларга бўлиниши 

---

Tarmoqning boshqarilishini oshirish. Trafik kamayishining ijobiy samarasi va 
ma’lumotlar xavfsizligini oshirish tarmoqni boshqarishni soddalashtirish 
hisoblanadi. Muammolar, ko’pincha segmentlar ichida mahalliylashtiriladi. 
Segmentlar tarmoqni boshqarish mantiqiy domenlarini tashkil etadi. 
Bir necha bor ta’kidlanganidek, tarmoqni ikki turdagi qurilmalar ko’priklar va 
kommutatorlar yordamida mantiqiy segmentlarga bo’lish mumkin. Ko’priklar va 
kommutator vazifasi bir xil qurilmalar bo’lib, ko’prikning kommutatordan farqi 
shundaki, ko’prik kadrlarni ketma-ket, kommutator esa parallel ravishda qayta 
ishlaydi. Har ikki qurilma bir algoritmda, aynan shaffof ko’prik algoritmi asosida 
kadrlarni harakatlantiradi. 
IEEE 802.ID shaffof ko’prik algoritmi. 
Shaffof ko’prik algoritmidagi “shaffof” so’zi shu dalilni aks etadiki, ko’priklar va 
kommutatorlar o’z ishida tarmoqda oxirgi bog’lamalar, tarmoq adapterlari, 
konsentratorlar va takrorlagichlarning mavjudligini hisobga olmaydi. Boshqa 
tomondan, yuqorida sanab o’tilgan tarmoq qurilmalari tarmoqda ko’priklar va 
kommutatorlar mavjudligini sezmasdan ishlaydi.
Shaffof ko’prik algoritmi ko’prik/kommutator o’rnatiladigan mahalliy tarmoqning 
texnologiyasiga bog’liq bo’lmaydi, shuning uchun Ethernet shaffof 
ko’prik/kommutatorlari FDDI yoki Token Ring ko’prik/kommutatorlari kabi 
ishlaydi. Kommutator o’z manzilli jadvalini uning portlariga ulangan segmentlardagi
trafikni passiv kuzatish asosida quradi. Bunda kommutator uning portlariga 
keladigan ma’lumotlar kadrlarni jo’natgan bog’lamalarning manzillarini qayd etadi. 
Kadr jo’natgan bog’lama manzili bo’yicha kommutator bu bog’lamani tarmoqning u 
yoki bu segmentiga tegishliligi to’g’risida xulosa chiqaradi.
Kommutatorning har bir porti o’z segmentining oxirgi bog’lamasi sifatida ishlaydi, 
ammo o’zini MAS-manziliga ega emas. Kommutator portlariga manzillar zarur 
emas, chunki ular kadrlarni ushlashning noaniq deyiladigan ish tartibida ishlaydi, 
bunda portga keladigan barcha kadrlar ular qaysi manzilga yuborilishiga bog’liq 
bo’lmagan holda vaqtincha bufer xotirada saqlanadi. Kommutator noaniq ish 
tartibida ishlagan holda unga ulangan segmentlarda uzatiladigan butun trafikni 
nazorat qiladi va undan o’tadigan kadrlardan tarmoqning strukturasini o’rganish 
uchun foydalanadi. 
Kommutatorning manzilli jadvalini avtomatik yaratilish jarayonini va undan 6.7-
rasmda tasvirlangan oddiy tarmoq sifatida foydalanishni ko’rib chiqamiz. 
Kommutator ikki tarmoq segmentini bog’laydi. 1-segmentni kommutatorning 1-
portiga koaksial kabelning bir bo’lagi yordamida ulangan kompyuterlar, 2-
segmentni esa kommutatorning 2-portiga koaksial kabelning boshqa bo’lagi 
yordamida ulangan kompyuterlar tashkil etadi. 

---

Dastlabki holda kommutator qanday MAC-manzilli kompyuterlar uning portlaridan 
qaysi biriga ulanganligini bilmaydi. Bu holatda kommutator istalgan ushlangan va 
buferga joylashgan kadrni bu kadr olingan portdan tashqari o’zining barcha 
portlariga uzatadi. Bizning misolda kommutatorda faqat ikkita port bor, shuning 
uchun u kadrlarni 1-portdan 2-portga va aksincha, 2-portdan 1-portga uzatadi. 
Takrorlagichdan kommutatorning bu tartibida ishlashi farqi u kadrlarni 
takrorlagichdagi kabi bitdan keyin bit emas, dastlab buferga joylashtirib keyin 
uzatadi. Buferga joylashtirish barcha segmentlarning ishlashi yagona ajratiladigan 
muhitni uzadi. Qachon kommutator bir segmentdan ikkinchi segmentga, masalan, 1-
segmentdan 2-segmentga kadrlarni uzatishga harakat qilsa, u oddiy oxirgi bog’lama 
sifatida 2- segmentdagi ajratiladigan muhitga ruxsat etishni, ruxsat etish algoritmi 
qoidalari bo’yicha, mazkur misolda CSMA/CD algoritmi qoidalari bo’yicha olishga 
urinadi. 
Kommutator barcha portlarga kadrlarni uzatish bilan bir vaqtda kadr yuborgan 
bog’lama manzilini o’rganadi va uni o’zining manzilli jadvalidagi u yoki bu 
segmentga tegishliliga haqidagi yozuvni amalga oshiradi. Bu jadval shuningdek, 
filtrasiya jadvali yoki marshrutizasiya jadvali deyiladi. Masalan, kommutator 1-
kompyuterdan 1-portga kadr olib o’z manzilli jadvaliga birinchi yozuvni amalga 
oshiradi: 
1 MAC-manzil — 1-port 
Bu yozuv 1 MAC-manzilga ega bo’lgan kompyuter kommutatorning 1-portiga 
ulangan segmentga tegishliligini bildiradi. Agar mazkur tarmoqdagi barcha to’rtta 
kompyuter faollik ko’rsatsa va bir-birlariga kadrlarni yuborsa, u holda kommutator 
har bog’lamaga bir yozuvli - 4 yozuvdan iborat tarmoqning to’la manzilli jadvalini 
tuzadi.
Kommutatorning portiga kadrning har bir kelishida, u avvalo, manzilli jadvalda 
kadrning yuborilgan manzilini topishga harakat qiladi. Kommutatorning ishlash 
prinsipini 6.10-rasmdagi misolda ko’rib chiqishni davom ettiramiz. 
1. 1-kompyuterdan 3-kompyuterga yuborilgan kadrni olishda kommutator o’zidagi 
yuboriladigan manzil – 3 MAC-manzilli qandaydir yozuv bilan mos kelishi uchun 
1 
2 
3 
4 
1-порт
2-порт 
Порт 
1 
1 
2 
2 
2 
МАС-манзил 
Мост 
1-сегмент
2-сегмент
1 
3 
4 
6.7-расм. Кўприк/коммутаторнинг ишлаш қоидаси 

---

manzilli jadvalni ko’rib chiqadi. Qidiriladigan manzilli yozuv manzilli jadvalda 
bo’ladi. 
2. Kommutator jadvalni tahlil etishning ikkinchi bosqichini bajaradi, bir segmentda 
jo’natilgan bog’lama va jo’natiladigan bog’lama manzilli kompyuterlar bormi-
yo’qligini tekshiradi. Misolda 1-kompyuter (1 MAC-manzil) va 3-kompyuter (3 
MAC-manzil) turli segmentlarda joylashgan. Demak, kommutator kadrlarni 
harakatlantirish operasiyasini bajaradi, oluvchi segmentiga yetkazadigan 2-portga 
kadrni uzatadi, segmentga ruxsat etishni oladi va unga kadrni uzatadi. 
3. Agar kompyuterlar bitta segmentga tegishli bo’lsa, u holda kadr buferdan chiqarib 
yuborilar edi. Bunday operasiya filtrlash deyiladi. 
4. Agar 3 MAC-manzil yozuv manzilli jadvalda mavjud bo’lmasa, ya’ni boshqacha 
aytganda jo’natiladigan manzil kommutatorga noma’lum bo’lsa, u holda u o’rganish 
jarayonining boshlang’ich bosqichidagi kabi kadr manbai portidan tashqari o’zining 
barcha portlariga kadrni uzatar edi.
Kommutatorning o’rganish jarayoni hyech qachon tugamaydi va kadrlarni 
harakatlantirish va filtrasiyalash bilan bir vaqtda bo’lib o’tadi. Kommutator 
tarmoqning bir segmentidan boshqa segmentiga kompyuterlarning o’tishi, 
kompyuterlarning uzilishi va yangilarining ulanishi kabi tarmoqda bo’lib o’tadigan 
o’zgarishlarga avtomatik moslashish uchun buferga olinadigan kadrlar 
manbalarining manzillarini doimo kuzatib boradi. 
Manzilli jadvallarning kirishlari kommutatorni o’z-o’zidan o’rganish jarayonida 
yaratiladigan dinamik, tarmoq ma’muri tomonidan yaratiladigan statik bo’lishi 
mumkin. Statik yozuvlar yashash muddatiga ega bo’lmaydi, bu ma’murga
kommutatorning ishlashiga ta’sir etish, masalan, ma’lum manzilli kadrlarni bir 
segmentdan boshqasiga uzatilishini cheklash imkoniyatini beradi