Landsberg Optika pdf

t o)² + (go//n)²
v
2 П²х =


4л: Уе² (g₀/m)
т о) [со² -f (go/м)²]ʼ


(156.23)

a⁴ t [(so£ —so²)² 4-(g*/m)²co²]

(go/^m)


t so [so² + (g₀/m)²]
_j_ V 4ya N_k ye²
t [(so²* — so²)²-f^M)² so²]

T
/■i² (1 — х²) = 1


4л Ne²


1


т б)² + (gjm)² 4я Nk е²


,2
ʼV


2 л² к


4л Ne³


+


(156.24)

ajribaning koʻrsatishicha, bu formulalar faqat kichik chastotalar sohasida^(infraqizil nurlar) p va i ning toʻlkin uzunlikka bogʻlanishini tugʻri ifodalaydi. Koʻrinadigan va ultrabinafsha nurlar sohasida esa simobdan boshqa barcha metallar uchun bu qonuniyatdan sezilarli chetlanishlar yuz beradi. Shunday qilib, yuqoriroq chastotalarda metallarning optik xossalarini erkin elektronlar xossalari yordamidagina izohlab boʻlmaydi va bogʻlangan elektronlar (qutblanish elektronlari) taʼsirini ham hisobga olish zarur; bogʻlangan elektronlar atomlarning xususiy chastotalariga yaqin chastotalar sohasida ayniqsa sezilarli rol oʻynaydi. Qutblanish elektronlari taʼsiri hisobga olinganda so_l xususiy chastotalarga moe keluvchi qoʻshimcha hadlar paydo boʻladi. Okibatda dispersiya formulasi quyidagicha boʻladi:
Bu fermulalar chastotalarning keng diapazonida tajribaga kanoatlanarli darajada muvefiq keladi.
j
n² = 1


4л Ne²
т со²


(156.25)

. Rentgen nurlarining dispersiyasi. Rentgen nurlari holida chastota odatda atomning xususiy tebranishlari chastotasidan ancha katta boʻladi. Shuning uchun so ga nisbatan so₀ ni nazarga olmasa ham boʻladi va dispersiya formulasi (soʻnish hisobga olinmagan)
koʻrinishni oladi. Shunday qilib, Rentgen nurlarining n sinish koʻrsatkichi 1 dan kichik, ammo so² juda katta boʻlganligidan p birdan kam farq qiladi. Turli moddalardan yasalgan prizmalarda Rentgen nurlarining ogʻishi kuzatilib, ularning sinish koʻrsatkichi oʻlchab topilgan. Toʻlqin uzunlik taxminan 0,1 nm boʻlganda shishaning sindirish koʻrsatkichi p = 0,999999 = 1 — 1 • 10^_6 boʻlgan.
p< 1 boʻlganligidan foydalanib, Rentgen nurlarining xavo— shisha chegarasida toʻla ichki qaytishi amalga oshirildi. Keyinchalik boshqa materiallar ustida xam kuzatishlar oʻtkazildi va bu metod Rentgen nurlarining sinish koʻrsatkichi kattaligini ishonchli oʻlchash uchun ham. ishlatildi.
Rentgen nurlarining toʻldin uzunligini oʻzgartirib, moddaning xarakteristik chastotalari yaqinida Rentgen nurlarining anomal dispersiyasini ham kuzatish mumkin. Binobarin, bu chastotalar atomga optik elektronlardan koʻra qattiqroq bogʻlangan elektronlarning xususiy chastotalari deb talqin etiladi.
157-§. Yorugʻlikning yutilishi (absorbsiyasi)
Moddadan yorugʻʼlik oʻtayotganda toʻlqinning elektromagniten mayʼ doni taʼsirida muhitning elektronlari tebranadi va bu toʻlqin energiyasining bir qismi elektronlarni tebrantirishga sarf boʻladi. Elektronlarga berilgan bu energiyaning bir qismi elektronlar tarqatadigan ikqilamchi toʻlqinlar koʻrinishida yana yorugʻʼlikka qaytarib byoriladi; uning boshqa bir qismi esa energiyaning boshqa turlariga dam oʻtishi mumkin. Agar moddaning sirtiga / intensivlikli parallel nurlar dastasi (yassi toʻlqin ) tushayotgan boʻlsa, yuqorida aytilgan prbsesslar oqibatida, toʻlqin modda ichiga kira borgan sari uning intensivligi kamaya boradi. Haqiqatan ham tajriba yassi toʻlqinning intensivligi
/ = /₀ e~^ai(157.1)
qonun boʻyicha sistematik ravishda kamayib borishini koʻrsatadi, bunda /₀—moddaga kirayotgan toʻlqinning intensivligi, a — umuman aytganda toʻlqin uzunlikka bogʻliq boʻlgan yutilish koeffitsienti (141-§ ga taqqoslang!, d — qatlamning qalinligi.
a ni oʻlchaganda, albatta, yorugʻlikning bir qismi tekshirilayotgan_modda chegarasidan jaytishini hisobga olish va .masalan, Frenel formulalari yerdamida teplili tuzatmalar kiritish kerak. Qalinligi d_x va d₂ boʻlgan qatlamlardan oʻtgan yorugʻʼlikning -mos /_x va /₂ intensivliklarini oʻlchash yana ham qulayroq. ₂ =
■ = yexr [a (d₂ — dj)] munosabatdan a yutilish koeffitsientining haqiqiy qiymatini, yaʼni yorugʻʼlikning kaytishiga tegishli tuzatmadan holi boʻlgan qiymatini topamiz.
Bu a koeffitsientning son qiymati moddaning yorugʻʼlik (yassi toʻlqin) intensivligini ye = 2,72 marta kamaytiruvchi qatlamining d= 1 /a dalinligini koʻrsatadi. a koeffitsient toʻlqin uzunlikning funksiyasi boʻlganligi uchun odatda uning qiymatlari jadval koʻrinishida yoki 28.13-rasmda tasvirlanganga -oʻxshash grafik koʻrinishida beriladi. Baʼzan a ning X ga bogʻlanishi ancha gʻalati koʻrinishga ega boʻlib, unda koʻp yutilishning ensiz sohalari bor (a ning katta kiymatlari), bularga yaqin joylashgan toʻldin uzunliklar esa sezilmas darajada susaymasdan oʻtadi. ~
Koʻpchilik metallarning past bosimli bugʻlarining (bunda atomlar oraligi ancha katta boʻlib, atomlar amalda yakkalangan debhisoblanishi mumkin) yorugʻʼlik yutishi juda ajoyibdir. Bunday bugʻlarning yutish koeffitsienti deyarli hamma joyda juda kichik(no’lga yaqin) va faqat juda ensiz (eni angstremninʼg yuzdan bir necha ulushlaryacha boʻlgan) spektral sohalardagina keskin maksimumlarga ega boʻladi. Masalan, natriy bugʻining yutish koeffitsienta 28.14-rasmdagi chiziq koʻrinishida tasvirlanishi mumkin. Puxta nazorat qilinadigan tajriba sharoitida Na bugʻining yutish spektrida 50 gacha shunday , juftlar (dubletlar) kuzatilgan; toʻlqin uzunlik qancha qisqa boʻlsa, dubletlar shuncha yaqin joylashgan.
A