Ldoshev, Q. Muftaydinov, V. Abdurahmonov
Yaratuvchilik (ishlab chiqarish) — eng ezgu amal
Download 5.44 Mb. Pdf ko'rish
|
Iqtisodiy ta\'limotlar tarixi. Yo\'ldoshev Q.Muftaydinov Q
|
5. Yaratuvchilik (ishlab chiqarish) — eng ezgu amal
«Avesto» muallifi bo‘lgan buyuk olim Zardusht ruhoniylarga, ilm- m a’rifatli kishilarga ko‘rsatma beradiki, odamlarga moddiy n e ’matlar yaratish asoslarini (muqaddas ishlarni) o‘rgatsinlar. Zero moddiy olam va butun jonli mavjudot yemak-ichmak bilan tirikdir. Kitobda: «Hech kim xo'raksiz Ashah qonunlariga amal qilish qudratiga ega emas. Omoch qudratiga ega emas. Farzandlar dunyoga keltirish qudratiga ega emas. Moddiy olamda xalq qilingan har bir mavjudot yemak bilan tirikdir, yem aksiz о ‘likdir2». Yemak uchun iste’m ol qiym atlarini, m oddiy ne’matlarni ishlab chiqarmoq darkor. Asarda ta ’kidlanadiki, moddiy n e ’m a tla rn in g y a ra tilish m anbayi yerdir. Y erni ish lash , u n in g unumdorligini oshirish, tiriklikni abadiylashtirish esa g‘oyatulug‘ ibodatdir. Bu ish Alloh oldidagi vazifadir. Ana shu vazifadan kelib chiqib, xitob qilinadi: «Kimda-kim zaminni shudgor qilib, uni mehribonlik va parhezkorlik 1 Avesto, 12 )-bet 2 O 's h a asar, 115 —bet 21 bilan bir Ashavanga (Ashavan-to‘g ‘rilik, rostgoУИк, haqiqat, qonun, tartib m a ’nosini beradi) topshirsa, Sipandormaz uni zamin q a ’riga, hasrat va parishonlik olamiga, tubanlik va sho ‘rbaxtlik sarzaminiga, devlar makoni- do ‘zax tubiga uloqtirib tashlamaydi' ». «Avesto»da yaxshilik va yomonlik o ‘rtasidagi kurash, yaxshilikka, ezgulikka erishish yo‘liari, odamlarning baxtli-saodatli yashashi vositalari haqidagi umumbashariy g'oyalar ilgari surilgan. Asaming «Vandidod» nomli ikkinchi qismida «qahraton sovuq» yomonlik, borliqni yo'qotuvchi kuch sifatida ifodalanib, bu kuch kezi kelganda barcha jonli mavjudotni badnom etishi ta ’kidlanadi. Bunday ofatni oldini olish Axura Mazda tom onidan buyuk ilohiy siymolardan biri bo‘lgan Jamga yuklatiladi. «Ey Jam, -deb xitob qilinadi, - har birining to ‘rt tom oni aspriys2 uzunligida bo'lgan var3, inshoot bino qil. Qo'ylar, tuyalar, odamlar, itlar, parrandalar va kuydirguvchi qizil olov urug'larini u yerga olib bor. So‘ngra, -sen, Ey, Jam! Odamlarning yashamog‘i uchun har birining to ‘rt tom oni aspriys uzunligida bo‘lgan var bino qil. Sigirlar va qo'ylar uchun har birining to ‘rt tomoni aspriys uzunligida bo'lgan var bino qil». «... U yerda hamisha yam-yashil va hurram, hamisha yegulik qut- barakali yaylovlar yaratgin... Uyerda■ keng va baland uylar qur4». Keltirilgan satrlardan bilish mumkinki, «Avesto» insoniyat hayotining abadiy ekanligi, biroq bu abadiy hayot doimo bo'lavermasligi, unga tajovuz qilib turuvchi har xil yovuz kuchlar ham bo'Iishi, ularga qarshi mustahkam zam in-ne’m atlar yaratish, uylar, inshootlar qurish, badaliga insonlar, chorva hayvonlarini asrash va shu bilan hayotning davomiyligini saqlab qolish mumkinligi tushuntiriladi. Qurilgan varlarga (inshootlarga) «XushboУ о ‘simliklaming urug'larini olib borish, yeryuzidagi eng yemishli, engyoqimli va xushbo У taomlaming urug'larini olib borish», hayvonlar va odamlarning yo'q b o ‘lib ketmasligi uchun «ulami juft-juft qilish» lozimligi ham uqtiriladi. Qizig ‘i shundaki, insoniyat, hayvonot va tabiat olamini sog'lom va musaffoligi hayotning abadiyligi garovi ekanligi haqidagi g ‘oya asaming markaziy о ‘mida turadi. Aytiladiki, odamlar va hayvonlarga faqat «yoqimli va xushbo ‘y taomlar» berilishi darkor. 1 Avesto, 115-bet 2 A spriys — u zu n lik o 'lchovi 3 V ar —od am lar va h a y v o n lam i so vuqdan saqlanuvchi yerosti inshooti 4 Avesto, 111 -bet 22 Axura Mazda Jamga ko‘rsatma berib «zinhor u yerga (varlarga) bukrilar, pushtenzlar, g‘o ‘llar, duyasana, dayvak, kasvish, vizborish, so'yloq tishli, pes, umurnan, Ahraman o ‘z dog'ini qoldirgan biror kimsani kirita ko‘rm a‘» deydi. Bizningcha, bundan shunday xulosa yasashimiz mumkin: insoniyat hayoti o ‘z-o‘zicha, stixiyali tarzda kechmasligi darkor, unga aralashmoq, ya’ni hayotning musaffoligi uchun kurashmoq zarur. Jamiyatning barqaror rivojlanib bormog‘i uchun odamlar ongli ravishda o ‘z bilimlari, kuchlari, tajribalarini safarbar qilishlari kerak. Buning uchun ilm-fan yutuqlarini ijtimoiy-iqtisodiy turmush musaffoligi va ravnaqi yo‘lida tatbiq etish lozim. «Avesto»ning insoniyat hayotini musafFolashtirish borasidagi g'oyalari naqadar hayotbaxsh ekanligini bugungi sivilizatsiyalashgan dunyo anglab yetmoqda. Hayotni saqlab qolish uchun odamlarga musaffo, toza, tabiiy muhit bilan birga ekologik sof mahsulotlar ishlab chiqarish va iste’mol qilish zaruriyati butun dunyo miq’yosida muammo sifatida kun tartibiga qo‘yilayotgani bejiz emas. Zero, insoniyat hayotining davomiyligi ekologik sof mahsulot ishlab-chiqarishni yer kurasining barcha mamlakatlarida amalda yoiga qo‘yish lozim. Chunki, bugungi dunyoda xalqaro iqtisodiy va boshqa munosabatlar shu qadar rivojlanib, mamlakatlar iqtisodiyoti integratsi- yalashib bormoqdaki, dunyoning biror bir mamlakatidagi hayotni zahar- lovchi n e’matlar boshqalarga yetib kelmasligiga kafolat deyarli yo‘q. Demak, «Avesto»da bilim olish, dunyoviy va ilohiy bilimlami egallash inson faoliyatining barcha jihatlari uchun g‘oyat muhim ekanligi uqtiriladi. «Avesto»ning «ilmni shiddat bilan o ‘rganish» haqidagi g'oyasi k e y in c h a lik , keng ta rg 'ib q ilin d i. B u n in g o q ib a tid a , b iznin g Movarounnahrda, Markaziy Osiyoda ilm-fanning rivojiga ulkan hissa qo'shgan, jahon fani beshigini tebratgan ulug‘ olimlar Forobiy, Ibn Sino, Beruniy, Ulug‘bek, Navoiydek fan darg‘alari, Al-Buxoriy, At- Termiziy, Moturudiy, Zamah-shariy kabi islom olimlari yetishib chiqishiga sabab bo‘lgan bo‘Isa ajab emas. «Avesto»da ilm olishga da’vat qilinishning m a’nosi shuki, ilm-ma’rifatli kishining mehnat unumi yuqori bo'ladi, jamiyatda farovonlik bo‘lishiga eng ko‘p hissa qo‘shilgan bo'ladi. Demak, ilm olish iqtisodiy faoliyat samaradorligini oshirishga, yaratuvchanlik salohiyatini ko’tarishga xizmat qilar ekan. 1 Aveslo, 111 -bet 23 |
