olish usulidan voz kechdi. «Bu kunda madaniy millatlar umshlarni tijorat
va sanoatga aylantirdilar va bu soyada g‘alaba va raqobat qila boshladilar.
Sehigarlik va jodugarlik ila emas, tijorat, sanoatgirlik ila cholishqon Yevropo,
Afriko va Osiyoni o‘ziga asir va musaxhar qilmoqdadur1». Bu yerda muallif
Turkistonliklami tijorat ilmini chuqurroq egallab, boshqalarga to’be bo‘lib
qolishdan saqlanishga chaqirdi. Darhaqiqat, dunyoning ilg‘or davlatlari
o'zida sanoatni rivojlantirib, boshqalar resurslari evaziga savdoni avj oldirib
katta foyda olmoqdalar, o ‘zlariga iqtisodiy jihatdan qaram qilmoqdalar.
Mahmudxo'ja Behbudiy ham bu masalaga jiddiy e’tibor bergan edi. U
«oxirgi vaqtlarda Turkistonliklar tijorat ishlarida sinib» borayotganini
achinib e’tirof etadi. Tijorat sohasida sinish, raqobatsizlik sabablari haqida
mushohada qilib, quyidagi sabablami ko'rsatgan edi:
Birinchi - «nozoalla. hisobsizlik, aql va tarbiyasizlik bizni barbod etdi»;
ikkinchi-naf va zararimizni bilmaganimiz, tijorat ishi va ahli zamondan
bexabarligimizdan, xulosa-jaholat va nodonligimizdandir; uchinchi-
1 A.Avloniy. Tanlangan asarlar. 1-jild. Ma'rifatparvar shoir, Т., 1998, 56-bet
158
«qo‘ldagi bor nimarsalarimizni to‘y va azog‘a, behuda odatlarg'a sarf
etarmiz. Ko‘rpamizga qarab oyoq uzatmaymiz. Qarz ila imorat, to‘y
qilarmiz. Isrofqilarmiz1», to‘rtinchi- «Mundan boshqa yana sinmog‘imizga
sabab tariyqi tijoratni», dunyodagi bozor ahvolini, qayerdan mol olib,
qayerda sotish mumkinligini, axborot olishni bilmaganimiz2».
6. Xorij texnika-texnologiyasi, sarmoya va tajribasini jalb etish-
milliy taraqqiyotning kuchli omili
Jadidlar harakatining yetuk namoyandasi boigan Abdurauf Fitrat o ‘z
Do'stlaringiz bilan baham: |
