Ldoshev, Q. Muftaydinov, V. Abdurahmonov
Qadimgi Hindiston iqtisodiy ta’limotlari
Download 5.44 Mb. Pdf ko'rish
|
Iqtisodiy ta\'limotlar tarixi. Yo\'ldoshev Q.Muftaydinov Q
2. Qadimgi Hindiston iqtisodiy ta’limotlari
Qadimgi Hindistonning «Manu qonunlari»da (eramizdan awalgi IV- III asrlar) ijtimoiy m ehnat taqsimotining hukmronligi va bo‘ysunish institutlarining mavjudligi aytiladi. Qadimgi dunyo olimlari tomonidan siyosiy-iqtisodiy mavzuda yozilgan birinchi asarlardan biri «Artxashastra»dir. U hind iqtisod ilmining birinchi namunasidir. Bu asar Shoh Chandraguptaning (eramizdan awalgi IV-III asrlar oralig‘ida) bosh maslahatchisi Kautilye tomonidan yozilgan. Hindcha «artxa» so‘zi foyda, moddiy manfaat, «shastra» esa ilm, ilmiy asar m a’nosini anglatib, asar moddiy manfaat to ‘g‘risidagi ilm m a’nosini bildiradi. Bu asarda, birinchi navbatda, shu davlatda yashayotgan xalqlar va guruhlar haqida ma’lumot beriladi. Unda hind xalqi 4 ta kastaga (tabaqaga): braxmanlar, kasriylar, vayshiylar va shudralarga b o ‘linadi. Kautilye yozadiki: «jahonning rivojlanishi kastalarning o ‘z qonunlari asosida yashashiga bog‘liqdir. Podshoh hech qachon kastalami aralashib ketishiga yo‘l qo‘ymasligi kerak». Bu asarda yozilishicha, braxmanlar va kasriylar barcha imtiyozlarga ega bo‘lib, boshqarish ishlari bilan shug‘ullanganlar, vayshiylar va shudralar yerda ishlashgan, hunarmandchilik va savdo bilan shug‘ullanganlar. Bu asarda qullar, ulami sotib olish haqidagi m a’lumotlar berilishi bilan birga, qullarni ham xususiy mulki b o ‘lishi va uning daxlsizligini qonun yo‘li bilan ta ’minlanishi taqiqlanadi. Bu asarda yer boylik manbayi b o iib , undan to ‘g‘ri foydalanmoqlik, kimda kim yerga ishlov bermasa, madaniylashgan yerlarni tortib olish, ishlov talab qilinadigan va madaniylashgan ekin maydonlaridan foydalanib dehqonchilik qilganlarga yordam ko‘rsatish va imtiyozlar berish uqtirilgan. Asarda savdo haqida ham so'z yuritilib, unga xo‘jalik yuritishning asosiy bo‘g‘ini sifatida qaraladi. Xazinaning ortishiga asosiy yo‘l savdo deb qaraladi. Savdoni nazorat qiluvchining oldiga qator talablar qo‘yiladi, aw alo, u tovarlar qayerdan, qancha kelishi haqidagi m a’lumotga ega bo‘lishi, baholarmi aniq bilish va tovami sotishdan qancha foyda olishini biUshi shart deyiladi. Savdo foydasi haqida gapirilib, agar bu foyda podshohga katta zarar asosida keltirilsa kerak emas, hech foyda keltirmasa ham birlamchi iste’mol tovarlaiini to‘planib qolishiga yo‘l qo‘yilmasligi kerak deb yoziladi. Masalan, tarozilar har 4 oyda, albatta, tekshirilib turilishi kerak deyiladi. Xazinaga olinadigan soliqlar haqida quyidagicha yoziladi: 0 ‘lchov (metrga o'xshash) bilan sotiladigan tovarlardan tushadigan daromadning 1/16, tarzida sotiladigan tovarlaming daromadidan 1 /1 1 olinadi, deb yoziladi. 29 M ahsulotning bozor bahosi bilan uning tabiiy qiymati o ‘rtasidagi farq haqida: tovarga bo'lgan ehtiyoj ortganda uning bahosi qiymatidan oshib ketishi mumkin, deyilgan. Savdo bilan shug‘ullanuvchilarga alohida urg‘u berilgan bo'lib, foyda masalasi ko‘tarilgan, foydaning miqdori tovar bahosiga qo'shilib, hisoblanishi aytiladi. Umuman, «Artxashastra» da biz savdo, baholar haqidagi m a’lum otlami o'rganish bilan Hindistonning o'sha davrdagi xo'jalik holatini boshqarilish tizimini tushunib olishimiz mumkin. Download 5.44 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling