Лекциялар курси тошкент-2018

Инструмент сарфи қуйидаги учта усулда ҳисобланади: статистик,
таъминлаш меъёри бўйича ва сарф меъёри (ҳисобли) бўйича.
Статистик усулда ҳақиқатдаги инструмент сарфи миқдори ҳисобот
йили учун минг сўм ялпи маҳсулот ёки дастгоҳларнинг минг соат иш
вақтига қараб аниқланади. Олинган натижа режа даврига мосланади.

---

101
Таъминлаш меъёри бўйича ишчига инструментал варақа билан
узоқ муддат ишлайдиган инструметларнинг тўлиқ эскиришига қараб
инструментлар миқдори аниқланади (универсал кесувчи, ўлчагич,
ёрдамчи, қуйиш ва ҳ.к.).
Сарф меъёри бўйича маълум бир ҳажмдаги ишни бажариш учун
талаб этиладиган инструмент меъёрий миқдорига қараб улар ҳажми
аниқланади. Меъёр сарфи сифатида 1, 100 ёки 1000 та маҳсулот (детал) ёки
1000 дастгоҳ-соат олинади.
1000 та деталга меъёр сарфи қуйидаги формула ёрдамида
аниқланади:
)
60
(
/
1000
1
T
K
i
t
H
у
м
r
×
×
×
×
=
Бу ерда,
м
t
- ушбу инструмент ёрдамида битта деталга қайта ишлов
беришнинг машина вақти, минут;
i
- дастгоҳда ушбу турдаги бир вақтда
ишлайдиган инструментлар сони;
у
K
- тасодифан инструментнинг ишдан
чиқиш коэффициенти (
у
K
>1);
1
T
- инструмент умумий яроқлилиги, соат.
Ўлчов инструментининг 1000та маҳсулотга тўғри келадиган меъёр
сарфи қуйидагича аниқланади:
)
100
/(
1000
×
×
×
×
=
Z
К
П
а
Н
у
ўл
ўл
Бу ерда,
а
– назорат танлови, %;
ўл
П
- бир деталдаги ўлчовлар
сони;
Z
- ўлчов инструментининг тўлиқ эскиришигача йўл
қўйиладиган ўлчовлар сони.
1000та маҳсулотга штамплар меъёр сарфи қуйидагича аниқланади:
)
/(
1000
в
Т
m
H
ш
ш
×
×
=
Бу ерда,
m
- битта детални тайёрлаш учун талаб этиладиган
зарбалар сони;
ш
Т
- тўлиқ эскиришда штамп (матрица) хизмат муддати,
зарбалар миқдори;
в
- бир вақтда штампа қилинадиган деталлар сони.
Якка ва шахсий ишлаб чиқаришларда инструментлар меъёр сарфи
1000 (айрим ҳолларда 100) дастгоҳ-соатга қуйидаги формула ёрдамида
ҳисобланади:
)
60
/(
1000
1
Т
K
i
K
K
H
у
k
m
р
×
×
×
×
×
=
Бу ерда,
m
K
- вақт меъёрида машина вақт улуши;
k
K
- ишловда
ушбу инструмент қатнашиши улуши.
Марказий инструментал омборида инструментлар заҳираларини
тўлдиришни режалаштиришнинг икки тизими бир-биридан фарқланади:
максимум-минимум (универсал ва махсус инструментлар учун) ва
буюртмага (бошқа инструментлар учун).
Максимум-минимум тизимининг моҳияти шундан иборатки, бунда
инструментлар заҳиралари марказий инструментал омборида ўрнатилган

---

102
максимал қийматдан юқори ҳам, резерв (суғурта) миқдорига тенг бўлган
миқдоридан кам ҳам бўлмаслиги керак.
Машинасозлик корхоналарида инструментал цех иш ҳажми ва
номенклатурасини режалаштиришни инструментал хўжалиги бўлими ёки
бош технолог бўлими амалга оширади.