Lektsiya – Islamnin` Orayliq Aziya aymag`indag`i orni ha`m a`hmiyeti: tariyx ha`m ha`zirgi zaman Joba

Animizm (latinsha «anima» - «ruwx», «jan» ma`nilerin an`latadi) ruwxlarg`a siyiniw, ta`biyat ku`shlerin ilahiylastiriw, haywanat, o`simlik ha`m jansiz denelerde ruwx, sana ha`m ta`biyiy qu`diret bar ekenligi haqqinda ta`liymatti ilgeri su`retug`in da`slepki diniy ko`z-qaraslar formalarinin` biri bolip
esaplanadi. Animizmde ta`biyattin` qu`diretli ku`shlerin- aspan ha`m Jer, Quyash ha`m Ay, jawin ha`m samal, gu`ldirmama ha`m shaqmaq siyaqlilar ilahiylastirilip, olarda ruwx bar dep esaplang`an. Sonin` menen birge, animizm shen`berinde rel`eftin` ayirim o`z aldina bo`lekleri – tawlar ha`m da`r`yalar, dalalar ha`m tog`aylar siyaqli adam itibarin tartatug`in na`rseler ha`m denelerge de ilahiy mu`na`sibette bolinip, ha`tte ko`p jilliq terek, u`lkenirek jumalaq tas, jarliqlarg`a uqsas na`rseler de janli, sanali, seziwshen` ha`m ha`reketlenetug`in, sonday-aq, jaqsiliq ha`m jamanliq keltiriwi mu`mkin dep tu`sinilgen. Usinnan kelip shig`ip, ha`r qanday waqiya-ha`diyselerge itibarli mu`na`sibette boling`an, qurbanliqlar berilgen, ruwxlar haqqina duwa qilip, ma`resimler sho`lkemlestirilgen. Animizm bu`gingi ku`nde de adamlardin` ruwxiyati, ku`ndelikli minez-qulqi ha`m is-ha`reketinde a`hmiyetli orin iyelep kelmekte. Atap aytqanda, o`lgenlerdin` hu`rmetin ornina qoyip, olar tuwrali tek jaqsi na`rselerdi eslew, o`tkenler ruwxi ba`rhama tiriler menen birge ekenligi, Jer, suwdan aqilg`a muwapiq paydalanbawdin` gu`na ekenligi haqqinda tu`siniklerdin` tamirlari animistikaliq ko`z-qaraslarg`a barip taqalatug`inlig`in atap o`tiw za`ru`r.
Shamanizm (tungus tilinde «shaman» so`zi – «siyqirshi» ma`nisin bildiredi) real na`tiyjeler aliw ushin ilahiy ku`shlerge ta`sir etiw maqsetinde siyqirshiliq, duwaxanliq, magiyag`a tiykarlang`an halda a`melge asirilatug`in ma`resimler, u`rp-a`detler kompleksi sipatinda ko`rinedi. Onda ata-babalardin` ruwxlari menen qiyaliy baylanisiw tiykarg`i a`meliyat bolip esaplanadi. O`z waqtinda Orayliq Aziyada siyqirshiliq ma`resimlerin jeke halda yaki ja`ma`a`t bolip o`tkeriw a`meliyati ken` tarqalg`an. Duwaxanliq go`zlengen maqsetke qarap qanday da bir ziyan keltiriw niyetinde islenetug`in jawiz dushpang`a qarsi, ma`selen, qural-jaraqlardi siyqirlawda qollanilg`an a`skeriy, «issi» yaki «suwiq» qiliw ushin isletiletug`in muhabbat, emlewde isletiletug`in ta`wiplik duwaxanlig`i siyaqli formalarda sa`wlelengen. Siyqirshiliqtan jawin shaqiriw yamasa sog`an uqsas halda hawa-rayin o`zgertiw maqsetlerinde de paydalanilg`an. Aymaqtag`i xaliqlar turmisinda ha`zirgi waqitta da shamanizm elementlerin ushiratiw mu`mkin. Atap aytqanda, adamlar arasinda jawizliq ha`m muhabbat duwaxanlig`inin` ku`shine iseniw elege shekem sezilerli ta`sirge iye ekenligin atap o`tiw lazim.