Lektsiya – Islamnin` Orayliq Aziya aymag`indag`i orni ha`m a`hmiyeti: tariyx ha`m ha`zirgi zaman Joba

Lektsiya – 2. Islamnin` Orayliq Aziya aymag`indag`i orni ha`m a`hmiyeti:
tariyx ha`m ha`zirgi zaman
Joba:
1. Islamg`a shekemgi da`wirde dinlerdin` rawajlaniwi ha`m ja`miyet ruwxiy turmisinda tutqan orni.
2. Ha`zirgi O`zbekstan aymag`inda islam tariyxi.
3. Orayliq Aziya oyshillarinin` islam ilimlerin ha`m ma`deniyatin rawajlandiriwdag`i roli.
4. Tasavvuf (sufizm) ilimi rawajlaniwinin` o`zine ta`n o`zgeshelikleri. Do`retiwshilik ha`m tolerantliq da`stu`rlerinin` jetilisiwi.
1. Islamg`a shekemgi da`wirde dinlerdin` rawajlaniwi ha`m ja`miyet ruwxiy turmisinda tutqan orni.
O`tmishte aymag`imizda, sonin` ishinde ha`zirgi O`zbekistan aymag`inda ha`r tu`rli o`zine ta`n diniy ko`z-qaraslar ha`m og`an tiykarlang`an u`rp-a`detler ha`m da`stu`rler bolg`an. Atap aytqanda, izertlewshiler O`zbekstandag`i a`yyemgi dinler sipatinda fetishizm, totemizm, animizm, shamanizm, magiya ha`m siyqirshiliq siyaqli tu`rlerin ko`rsetip o`tedi.
Fetishizm (fr. Fetiche – «but», «kumir», «tumar», uliwma alg`anda muqa`ddes buyim) mazmuni jag`inan ta`biyattag`i jansiz na`rselerge siyiniw bolip esaplanadi, og`an ko`re ayirim buyimlarda adamdi o`z maqsetlerine eristiriw, belgili bir waqiya-ha`diyselerdi o`zgertiw qu`direti boladi. Bunday isenim formasin a`yyemgi da`wir adaminin` bilimsizligi menen emes, al o`z turmisin belgili da`rejede ta`rtipke saliw, og`an mazmun-mag`ana bag`ishlaw, o`tkinshi du`n`yadag`i ornin aniqlaw, og`an degen mu`na`sibetin aydinlastiriwg`a umtiliwdin` jemisi dep qaraw orinli boladi. Bunday isenim formalarin, a`lbette, ja`ha`n dinlerine ten`lestirip bolmaydi. Sebebi olarda usi dinlerge ta`n bolg`an ha`m turmistin` derlik barliq – sotsialliq-ekonomikaliq, ruwxiy ta`replerin o`z ishine aliwday jetilisken sistema joq. Fetishizmnin` elementleri ha`zirgi da`wirde de xaliqlardin` u`rp-a`detlerinde ha`m da`stu`rlerinde, ha`r tu`rli tumar, ko`zmonshaq ja`ne de nishanlarg`a bolg`an mu`na`sibetinde de saqlanip qalg`an bolip, bunnan o`z da`wirinde ol adamlar o`miri, ko`z-qaraslari ha`m minez-qulqin belgilewde qanshelli a`hmiyetke iye bolg`anlig`i tuwrali juwmaq shig`ariw mu`mkin.
Totemizm (Arqa Amerikada jasag`an Ojibva indeets qa`wiminin` tilinen aling`an bolip, «onin` na`sili» degen ma`nini an`latadi) mazmuni jag`inan «adamnin` haywanat yamasa o`simliktin` belgili bir tu`rlerine tuwisqanliq baylanisi bar» dep iseni bolip esaplanadi. Usi isenim formasi boyinsha tek bazibir
diniy ma`resimlerde ruxaniylar yamasa qa`wim basliqlari g`ana totemdi jewi mu`mkin bolg`anin itibarg`a almag`anda, totem esaplang`an haywanat yaki o`simlikti aziq-awqat sipatinda paydalaniw qadag`an etilgen. Ha`zirgi waqitta da ko`plegen xaliqlarda totemizmnin` elementleri saqlanip qalg`an. Hindlerde siyirdi ka`ramatli dep esaplaw, qirg`izlarda aq suwindi a`psanawiy baxit keltiriwshi haywan sipatinda ulug`law siyaqli ko`rinislerde ushirasatug`in bunday elementler bu`gingi ku`nde de adamlardin` ko`z-qaraslarinda, ruwxiyatinda sezilerli orin iyelep kelmekte.