Lektsiya 1-modul: Bir kletkali haywanlar kishi alami: Sarkomastigoforalar tipi, klaslarǵa bóliniwi

Haywanlardiń dúziliwi hám ómir keshiriwi.
Haywalar kletkasi hám toqimalari. Haywan kletkasi hám basqa kletkalarǵa uqsap dúzilgen. Kletka sirtqi sitoplazmatik membrana, sitoplazma hám oniń organoidlari hámde yadrodan ibarat. Biraq kletka qabiǵiniń juqaliǵI qisqariwshi talshiqlar---miofibrilla, sezgir nerv kletkalari hám talshiqlari hám de kletkaniń bóliniwinde qatnasatuǵin sentrosomaniń boliwi menen haywan kletkalari basqa kletkalardan parq qiladi. Kóp kletkali haywanlar organizmde formasi, dúziliwi hám organizmdaǵI funksiyalari uqsas bolǵan kletkalar toqimalardi payda etedi. Haywanlar organizminde epiteliy (qaplawshi), biriktiriwshi, bulshiq-et hám nerv toqimalari boladi.(1-súwret).
Organlar hám organlar sistemasi. Joqarida aytip ótilgen toqimalar organlardi payda etedi. Hár qaysi organ quramina bir neshe túrli toqima kiredi. Hár bir organ organizmde belgili bir waziypani orinlawǵa maslasqan boladi. Bir-biri menen turaqli baylanisqan hám organizmde bir uliwma waziypani orinlaytuǵin organlar sistemaǵa birlestiriledi. Máselen, awiz bosliǵI, jutqinshaq, asqazan, ishek hám awqat sińiretuǵin bezler as-sińiriw sistemasin payda etedi. Evalyutsion rawajlaniwdiń bir qansha joqari basqishinda jaylasqan haywanlar as-sińiriw, dem aliw, bólip shiǵariw, tayanish-háreket, qan aylaniw, nerv hám basqa bir qansha organlar sistemalari rawajlanadi.
Dene simmetriyasi. Simmetriya haywanlar denesi uqsas bólimleri simmetriya orayi (noqat, tuwri siziq yamasa júze) átirapinda málim bir geometrik tártipte tuwri jaylasiwdan ibarat. Dene simmetriyasi uzaq dawam etip kiyatirǵan evalyutsion rawajlaniw nátiyjesi bolip jasaw ortaliǵi menen baylanisi. Haywanlarda dene simmetriyasiniń tómendegi túrleri bar.
1. Radial nurli yaǵniy teń oqli simmetriya suwda qalqip ómir súriwshi shar tárizli plankton haywanlar.( nurlilar, quyashlilar, volvokslar hám basqalar) da kóriw múmkin. Olar denesiniń uqsas bólimleri bir noqattan tarqalatuǵin radial nurlar jónelisinde jaylasqan.
2. Radial nurli simmetriya suw ortaliǵinda qalqip turiwshi haywan jasap atirǵan ortaliǵiniń deneniń hámme tárepinde bir qiyli boliwi menen baylanisli. Bul túrdegi dene simmetriyasina iye bolǵan haywanniń sirtqi ortaliq tasirine juwap reaksiyasi hám deneniń hámme tárepinde bir qiyli boladi. Radial oqli simmetriya suw túbinde otirip jasaytuǵin ishek quwislilar hám olardiń erkin jasawshi meduzalar, sonday-aq taraqlilar hám iyneterililer ushin tán. Radial oqli simmetriyaǵa iye bolǵan haywanlar denesiniń bólimleri aylaniw oǵI atirapinda jaylasqan. Haywanlar denesindegi simmetrik bólekler sanini dene sirtinda jaylasqan qarmalawshilari (ishek quwislilar, taraqlilar, gewek deneliler) yamasa dene orayinan ketiwshi nurlar sani menen belgilenedi.
3. Bilaterial yamasa eki jaqlama simmetriya júda kópshilik háreketsheń omirtqasiz haywanlar hám omirtqalilar ushin tán boladi. Bul haywanlar denesniń orayi oq arqali ótetuǵin jalǵiz júze arqali tek eki teń bólekke ajratiw múmkin. Bilarerial simmetriyaǵa iye bolǵan Haywanlar denesiniń shep hám oń yarimin, aldińǵI hám keyingi, arqa hám qarin bólimlerin aniq ajiratip aliw múmkin. Ádette radial-nurli dene simmetriyasi bir kletkalilar, radial oqli simmetriya birqansha ápiwayi dúzilgen omirtqasizlar ushin xarakterli. Ayirim haywanlar simmetriyasiz dúzilgen. Olarǵa jalańash amyobalar menen birqatar qarin ayaqli molyuskalar da missal boladi. Qarin ayaqlilardiń assimetrik dúziliwi spiral shiǵanaǵiniń payda boliwi menen deneniń bir tárepke buraliwi nátiyjesinde kelip shiqqan bolip ekilemshi xarakterge iye.