Lektsiya 1-modul: Bir kletkali haywanlar kishi alami: Sarkomastigoforalar tipi, klaslarǵa bóliniwi

INDIVIDUAL RIVAJLANIV HAM ÓSUW. Tuqimlanǵan yamasa partanogenetik mayekti er jetgen ozganizmge aylaniv davri individual rawajlaniw yamasa ontogenez delinedi.Ontogenez embrional ham postembrional ravajlanuvlardi oz ishine aladi. Embrional ravajlaniv davri mayek qoyuvshi hayvanlarda embrionniń mayekden shiǵivi,tiri tuvuvshilarda bolsa embrinniń ona qornidan tuwiluwi menen tamamlanadi. Postembrional rawajlaniw hayvalarda yeki jol menen baradi. Kopshlik hayvanlar maselen ayri gevek deneliler, saqinali ham dongelek qurtlar,órgimshek tarzliler’ dushshi suv shayanlari,kopshilik xordalilar burtiginnen embrional ravajlanish natijesinde er jetgen hayvanniń ozine uqsas organism payda boladi. Usinday rawajlaniw ozgerissiz yaǵniy tuvridan tuvri rawajlaniw delinedi. Basqa hayvanlar (teńiz gevek denelileri, kopshilik saqinali qurtlar, teńiz shayanlari ham molluskalar, qanatli shibin shirkeyler,iyneterililer)de, embrional rawajlaniw natijesine payda bólǵan jas organism er jetgen oeganizmden dene duzilisi ham tirishiligi menen parq etedi. Jas organism postembrional davrde bir neshe ozgerislerde keyin er jetgen ota-ona organizmge uqsas bólip qaladi. Rawajlaniwdiń bu tipi ozgerisli tuvri emes rwajlniw, yaǵniy metamarfoz deyledi. Ósuw hayvanlar tirishiliginiń aldin ǵI dawirlerine tuwra keledi. Dene qaplaǵishi jumsaq bólǵan haywanlardiń ósuwi bir tegis baradi. Dongelek qurtlar, buwinayaqlilar ham basqa hayvanlardiń denesiniń ósuwine kesentlik etetuǵun qattiq qabiq penen qaplanǵan. Óniń ósuwi eski qattiq qabiqti taslaǵandan sóń baslanip, taza qabiq qatǵansha dawam etedi.
TIRISHILIKDIŃ ZAMANAGÓY SISTEMASI. Házirgi dawrde jer juzinde 2mln ǵa jaqin tirik organizmler málum. Ólardi sistematika pani úyrenedi. Sistematika biolagiya paniniń biri bólip, óniń wazipasi hazir tiri bólǵan ham qadimde jasap qirilip ketgen organizmlerdi tasvirlep beruw hám turli taksonomik kategoriyalardiń bir- birine qaraǵanda ózara ierarxik jaylasuwin tartipge saliw orqali organizmler órtasindaǵI evalutsion munasebetlerdi tóliq aship beruwden ibarat. Hazirgi sistematikada tur eń kishi tikarǵI sistematik birlik bólip, yeki at menen ataladi(binar nomenklatura). Turdiń yeki at menen ataluwi 16-asr órtalarinda Konard Gesner usinis etgenligin bójanadi. Biraq binary nomenklaturaniń ilmiy tikarini birinshi bólip Karl Linney islep shiqqan. Hazirgi dawirde sistemtikada tomendegi taksanomik birlikler qóllaniladi. IMPERIYA (Olam). Aristotel dawninnen baslap barshe tiri organizmler yeki dunya; ósimlik hám hayvanlarǵa ajralip ketgen. 20-asrdiń yekinshi yariminda organizmlerdi kletkada yadro bóluwi hám bólmasliǵina qarap sistemǵa saluw haqqinda pikirler payda boldi. Bu sistemeǵa tikarinnan tiriklik olami yadrosiz (yadroǵa shekem)oraganizmler, prakoriotlar ham yadroli eukariotlar ulkrn dunyasina ajratildi. Prokariotlar hám eukarotlar birǵana bologik kategoriya- imperiyaǵa birlestiriledi. Imperiya-biologik sistemaniń eń bas kategoriyasi bólip, hayot, tiriklik yamasa organic dunya manisin ańlatadi.