Lektsiya 1-modul: Bir kletkali haywanlar kishi alami: Sarkomastigoforalar tipi, klaslarǵa bóliniwi

Dem alıw. Kópshilik organizmler, olar qatarinda haywanlarda da organism menen sirtqi ortaliq ortasinda toqtawsiz gaz almasiw bolip turadi.Bul protseste sirtqi ortaliqtan organizmge kislorod ótedi hám organizmnen tarqaliw ónimi-karbonat angidrid shigariladi.Mikroskopik apiwayi omirtqasiz haywanlarda gaz almasiwshi putkil dene beti arqali amelge asadi.
Dene bosligina iye bolgan kóp kletkali haywanlar:ishek quwislilar,jalpaq qurtlari,dógelek qurtlarinda gaz almasiwi dene suyiqliǵI arqali boladi.Saqinali qurtlariniń kapillyar qan tamirlari menen qaplanǵan terisi gaz almasiwinda tiykarǵI orindi tutadi. Dene duzilisiniń jánede quramallasiwi hám haywanlar aktivligi artiwi menen dene qaplawishi arqali gaz almasiwi jeterli bolmay qaladi. Sol sebepli bir qansha quramali duzilgen haywanlar organizminde arnawli dem aliw organlari rawajlanadi.Qurǵaqliqta jasap atmosfera hawasi arqali dem aliwshi haywanlar traxeyalari yamasa ókpe arqali,suw suw haywanlari bolsa jabralari arqali demaladi.
Awqatlaniw. Haywanlarda hamme geterotrof organizmler uqsap beloklar, maylar,uglevodlar hám basqa organic zatlar esabinan aziqlanadi.Bul zatlardiń molekulasi juda ulken bolǵanliqtan suwda erimeydi hám kletka membranasi arqali ótpeydi.Soniń ushin haywanlar organizminde bul zatlar fermentler tásirinde bir qansha apiwayi zatlarga maydalanip soriladi.Bul protses as sińiriw deyiledi.Sorilgan organik zatlar organizmniń turli bolimlerine barip,assimilatsiya protseslerine sariplanadi.Kletkalarda olardan haywanlar ushin has bolǵan jańa zatlar sintez qilinadi.Kópshilik kóp kletkali haywanlarda aziqti maydalaw, sińiriw shiresi islep shiǵariw hám as sińiriw funktsiyasin atqariwshi arnawli as sińiriw sistemasi rawajlanǵan.Bir kletkalilarda hám apiwayi kóp kletkalilarda aziq kletka ishinde sińiriledi.
Haywanlar aziqlaniw usilina qarap da bir-birinen pariq qiladi.Kópshilik haywanlar jasil ósimlikler menen aziqlanadi.Olar fitofag (otxor) esaplanadi.Eginler hám aziq-awqat ónimlerine ziyan keltiretuǵin haywanlar ziyankeshler dep ataladi.Basqa haywanlar esabina aziqlanatuǵin haywanlardi zoofaglar dep ataladi. Olar da jirtqishlar hám parazitlerge ajiraladi.Jirtqishlar óz oljasin tez jep qoyadi. Parazitlar bolsa basqa haywanlardan óz rawajlaniw tiykarinda paydalanadi. Haywanlar arasinda organic qaldiqlar menen aziqlanatuǵin turleri saprofaglar deyilledi. Saprofaglar da ósimlik qaldiǵI menen aziqlanatuǵin fitofaglarga,haywanlar ekskrementi menen aziqlanatuǵin koprofaglarga hám haywanlar óligi menen aziqlanatugin nekrofaglarga ajiraiw mumkin.