Lim, fan va innovatsiyalar vazirligi jizzax pedagogika universiteti

Iqtisodiy ta'lim o‘quvchilarga xo‘jalik yuritish tizimi (oila byudjetini shakllantirish,
xo‘jalikni yuritish, mavjud moddiy boyliklarni asrash, ko‘paytirish, savdo-sotiq
munosabatlarini to‘g‘ri tashkil etish va hokazolar) to‘g‘risidagi nazariy bilimlarni
berishga yo‘naltirilgan pedagogik jarayon. Iqtisodiy tarbiya o‘quvchilarga iqtisodiy
bilimlarni berish, ularda xo‘jalik yuritish faoliyat (oila byudjetini shakllantirish,
xo‘jalikni yuritish, mavjud moddiy boyliklarni asrash, ko‘paytirish, savdo-sotiq
munosabatlarini to‘g‘ri tashkil etish va hokazolar)ni tashkil etish ko‘nikma va
malakalarini shakllantirishdan iborat pedagogik faoliyat jarayoni. Binobarin, iqtisodiy
tarbiya yosh avlodda iqtisodiy bilim va ko‘nikmalarni rivojlantirish, ularda tejamkorlik,
mehnatsevarlik, tashabbuskorlik, iqtisodiy faoliyatni yo‘lga qo‘yish to‘g‘risida
12
Saodat Xalq urf – odatlar va an’analari. – Toshkent ijod dunyosi nashriyot uyi. 2003 y. 3-22 b.
30

---

fikrlashga o‘rgatadi. Demak, iqtisod inson faoliyatining asosiy jihati bo‘lib, jamiyatning
eng muhim negizi, uning poydevori hisoblanadi. Chunki, eng avvalo, insonning inson
sifatida talab-ehtiyojining qondirilishi, albatta, uning iqtisodiy faoliyati asosida
erishiladi. Bulardan ma'lumki, inson o‘z hayotida iqtisodiyot bilan doimiy munosabatda
bo‘ladi. Iqtisodiy tarbiya, avvalo, oiladan boshlanadi. Oilada iqtisodiy tarbiya zamirida
ham mehnatsevarlikni tarbiyalash yotadi. Bolalar o‘z mehnati natijalarini ko‘rgandagina
o‘z imkoniyatlaridan to‘g‘ri foydalanayotganini anglab yetadi, mustaqil faoliyat
yuritishni o‘rganadi, ularda tadbirkorlik va ishbilarmonlik xislatlari tarkib topadi.
Oilada yo‘lga qo‘yiladigan bolalar mehnati hovli va xonalarni tartibli saqlash, kiyim-
kechaklarni asrab-avaylash, uy jihozlarini ta'mirlash, ro‘zg‘or yumushlariga yordam
berish kabilar ko‘rinishlarda namoyon bo‘ladi. Ota-onalar bolalarni mehnat faoliyatini
kuzatib borib, ularga zarur o‘rinda maslahat beradilar. Ayniqsa, o‘quvchi-
yoshlarda 
oilada ham
, ta'lim muassasalarida ham tejamkorlikka rioya qilishga o‘rgatish
katta ahamiyatga ega.
Iqtisodiy tarbiya o‘z ichiga o‘quvchilar tomonidan iqtisodiyot asoslarini
o‘rganish, ularning unumli va ijtimoiy mehnatning turli ko‘rinishlarida ishtirok etish,
rejalashtirishga doir bilim va malakalarga ega bo‘lish, ishlab chiqarish mahsulotlarini
hisobga olish va nazorat qilish kabilarni oladi. Jamiyatda keng ko‘lamli iqtisodiy
islohotlar amalga oshirilayotgan sharoitda Respublika iqtisodiyotini rivojlantirish,
xo‘jalikni oqilona 
tashkil etish
, sanoat va qishloq xo‘jaligi tarmoqlarini
takomillashtirish, moliya operatsiyalarni to‘g‘ri tashkil etish, rejalashtirish, mehnat
unumdorligi, ishlab chiqarish samaradorligi, korxonalar rentabelligi, kichik va o‘rta
biznes, ijara, bozor infrastrukturasi, mahsulot qiymati, sof daromad, qo‘shimcha
daromad, byudjet, xaridor, tovar, tovarlar importi va eksporti, shartnoma, birja,
raqobat, 
menejment
, marketing, pul, bank, banknot va boshqalar haqida to‘la
ma'lumotlarning berilishi o‘quvchilarning iqtisodiy ongini shakllantirishga yordam
beradi.
31

---

XULOSA
Biz oilada farzand tarbiyasi mavzusini o’rganib chiqib quyidagi xulosalarga
keldik. Barcha milliy an’analarimizni avaylab – asrab, rivojlantirib, kelajak avlodga
yetkazib berish bizning asosiy vazifamiz bo’lib, hisoblanadi. Jamiyatning taraqqiyoti
ko’pgina davrlarda tarbiyaning mazmuni va yo’nalishi milliy qadriyatlarimiz,
an’analarimiz va urf – odatlarimiz uyg’unligi bilan belgilanadi. Bu nazariy qoida xozirgi
kunda ijtimoiy tarbiyaga bog’liq.Yosh avlodni tarbiyalashda bugungi kunda bu
qadriyatlar, an’analar o’zining barcha qirralarini ko’rsatib yangi ijtimoiy
munosabatlarning shakllanishida ijobiy ta’sir ko’rsatmoqda. Bolalarni milliy an’analar
ruhida tarbiyalash uchun oila, maktab va mahallalar birgalikda quyidagilarni
bosqichma–bosqich amalga oshirsa maqsadga muvofiq bo’lar edi.Oilada bolalarni
milliy an’analar asosida tarbiyalashda oila va jamiyatchilik faoliyatlarini
muvofiqlashtirilsa.Bolalarni milliy an’analar asosida tarbiyalash jarayonidagi amalga
oshirilishi lozim bo’lgan vazifalarni aniqlash, ularni amalga oshirish uchun zarur shart –
sharoitlar yaratilsa.Maktab yoshidagi o’quvchilarni milliy an’analari asosida
tarbiyalashning asosiy tamoyillarini belgilash. Bolalarni milliy an’analar ruhida
tarbiyalashda ota – onaning pedagogik madaniyatini shakllantirish. Milliy an’analarimiz
xis etgan ilmiy va badiiy kitoblar, darslik va qo’llanmalar, ko’rgazmali vositalar ishlab
chiqarish. Oilada yo’qolib ketayotgan an’analarimizni yosh avlod ongiga singdirish,
milliy tarbiyamizni yanada rivojlantirishda xalq pedagogikasining axamiyati beqiyos.
Milliy qadriyatlarimiz, an’analarimiz, urf – odatlarimizni ta’lim – tarbiya jarayonida
yosh avlodni barkamol etib tarbiyalashda amaliy qo’llash, uning nazariy asoslarini
ochib berish, kelajakni asosi bo’lib xizmat qiladi.
Xulosa qilib aytish mumkinki, mustahkam ma’naviy immunitetli, o’zining
fikrlarini ravon ayta oladigan, yuqori marralarga erishuvchan avlodni tarbiyalash uchun
ota-ona, oila muhiti juda katta ahamiyat kasb etadi. Hech kimga sir emas, insonning
qalbi va ongini egallash, ayniqsa, yoshlarning ma’naviy dunyosini zaharlashga
qaratilgan turli xavf-xatarlar ham kuchayib borayotgan bugungi kunda o’zining
kimligini, qanday bebaho meros vorislari ekanini teran anglab, ona yurtga muhabbat va
32

---

sadoqat hissi bilan yashaydigan, imon-e’tiqodi mustahkam yosh avlodgina muqaddas
zaminimizni yot va begona ta’sirlardan, balo-qazolardan saqlashga, Vatanimizni har
tomonlama ravnaq toptirishga qodir bo’ladi. Farzandlarimizga shunday tarbiya
berayliki, ular o’z ota-bobolariga, o’z tarixi, Vatani, ona tiliga, millati, diniga va
an’nalariga sodiq bo’lib kamol topishsin. Ulg’ayotgan shaxsda ijobiy sifatlar
shakllanishida oiladagi sog’lom muhit katta ahamiyat kasb etadi. Oilada sog’lom
muhitning saqlanishi ko’p omillarga bog’liq. Masalan, oila boshliqlarning o’zaro yaxshi
munosabati, xonadon qariyalariga hurmat, e’tibor oiladagi bolalarning o’zaro
munosabatlari to’g’ri tarbiyalangani, ota-onaning bolalar tarbiyasiga barobar
jonkuyarligi, oilada o’rnatilgan to’g’ri munosabatda bo’lish kabilar shular
jumlasidandir. Bularning qay birida mutanosiblik buzilsa demak, o’sha oiladagi sog’lom
muhitga putur yetadi. Bola tarbiyasida ota-onaning bir-biriga munosabati o’zlarini tuta
bilishlari muhimdir. Oilada muomalaning barcha qoidalariga amal qilinishi lozim.
Kattalarga hurmat, kichiklarni avaylash, bir-biriga mehribonlik, ayniqsa, ayollarni izzat
qilish odatga, qoidaga aylanib borishi kerak. Bolalarga onani hurmat qilishni, unga
mehribon bo’lishni o’rgatish otaning muhim vazifasi. Odatda o’g’il bola otasiga, qizlar
esa onasiga o’xshashga, ulardagi yaxshi xislatlarni o’ziga singdirishga harakat qiladi.
Ota ham, bolani tarbiyalashga o’z hissalarini qo’shadilar. Ona g’amxo’r, mehribln
ko’ngilchan uy bekasi bo’lsa, ota kuch-qudrat, jasurlik, qattiqqo’lik va adolat ramzi. Ota
ko’proq bolaning aqliy va jismoniy rivojlanishi uchun qayg’ursa, ona yurish-turish,
muomala, xis-tuyg’u nafosat uchun tashvishlanadi. Bularning hammasi nisbiy bo’lib,
ota ham, ona ham bolaning aqliy, axloqiy, jismoniy kamolati uchun baravar javobgar,
chunki ularning biridan bir maqsadi shaxsni tarbiyalashga qaratilgandir. Anna shu
jarayonning muvaffaqiyatli bajarishi ko’p o’rinda ota-onaning obro’siga bog’liq.
Manfaatlar umumiy bo’lgan ahil oilada yaxshi odat an’analar vujudga keladi, sog’lom
muhit mehr-oqibat, qadr-qimmat uchun zamin yaratadi. Bolaning yaxshi tarbiya
topishlari uchun shart-sharoit tug’iladi.
33

---