{Лингвистика тарийхы} п1нини4 18мийети 81м 7азыйпалары

§ 11. XIII-XV ÁSİRLERDEGİ QIPShAQ-OǴUZ ESTELİKLERİ 

---

- 31 - 
1. «Kitab-i-Medjmu-u-terdjuman-túrki ve adjemi-ve mogoli ve farsi». 
(Túrkiy, arab, mongol hám farsı tilleriniń awdarma kitabı). Bul miynettiń tup 
nusqası Gollandiyada Leyden kitapxanasınıń arxivinde saqlanbaqta.Túp nusqanıń 
kólemi 76-bet. Miynettiń 62-betinde túrkshe-arabsha sózlik berilgen, ol tórt 
bólimnen ibarat. Túrkiy hám arab tilleri boyınsha leksikografiyalıq hám 
grammatikalıq maǵlıwmatlar berilgen. Miynettiń avtorı belgisiz. Bul miynetti 
Gollandiyalı ilimpaz arabist, iranist hám tyurkolog Martin Teodor Xoustma 1894-
jılı Leyden qalasında baspaǵa tayarladı hám nemis tilinde járiyaladı. G.Xoustma 
birinshi ret bul sózliktiń tilin izertledi, latın grafikası tiykarında transkriptsiya 
jasadı, nemis tiline awdardı. G.Xoustmanıń bergen maǵlıwmatına qaraǵanda, 
sózlik 1245-jılı 28-yanvar kúni (27 shaban 643-jıl) jazıp pitkerilgen. Egipette 
yamasa Siriyada jazılǵan dep boljaw jasaydı. Qol jazba nusqanı kóshirip jazǵan 
Xalil ibn Muxammed ibn Yusup Konevi yaǵnıy Túrkiyanıń Koniya qalasınan 
shıqqan katib. 
Belgili tyurkolog A.Nadjip «bul túrkshe-arabsha sózlik Egipette mámleket 
basına mamlyukler kelmesten aldın dúzilgen»,- degen pikirdi bildiredi. İlimpazlar 
sózliktiń quramında 1260 mánili sóz qollanılǵanın, onnan 70 protsenti qıpshaq 
tillerinde ónimli jumsalatuǵın sózler ekenligin anıqlaydı. 
Bul miynetti ekinshi ret baspaǵa tayarlaǵan qazaq ilimpazı A.Kurıshjanov 
boldı. Ol túrkshe-arabsha bul sózliktiń tilin orta ásirlerdegi hám házirgi túrkiy 
tilleri menen salıstırmalı baǵdarda izertledi hám «Túrkshe-arabsha sózliktiń 
leksikası boyınsha izertlewler» degen atamada 1970-jılı Alma-Ata qalasında 
miynetti baspadan shıǵardı. Bunnan keyin ózbek ilimpazı A.Yusunov bul sózlikti 
tolıq awdarma jasaǵan xalında, onıń leksikası hám morfologiyasın izertleytuǵın 
kandidatlıq dissertatsiya jaqladı.
2. Jamal-ad-din-at-Túrkiydiń «Kitab-bulgat-ál-mushtaq-fi-luǵat-at-