{Лингвистика тарийхы} п1нини4 18мийети 81м 7азыйпалары

§ 40. LEV VLADİMİROVİCh ShERBA
Lev Vladimirovich Sherba (1880-1944) original lingvistikalıq kontseptsiyanıń tiykarın salıwshı, talantlı orıs tilshileriniń biri boldı. Ol óziniń miynetlerinde Boduen-de-Kurteneniń shákirti ekenligin kóp mártebe tilge aladı. Onıń pedagogikalıq hám ilimiy xızmeti Sankt-Peterburg universiteti menen baylanıslı.
Ol 1898-jılı Kievte gimnaziyanı tamamlaǵannan soń Peterburg universitetiniń tariyx-filologiya fakultetine oqıwǵa qabıllandı. Bul jerde ol óziniń ilimiy kóz-qaraslarınıń qáliplesiwine úlken tásir jasaǵan Boduen de Kurteneniń lektsiyaların tıńlaydı. 1906-1909-jılları L.V Sherba Germaniya hám İtaliyada ilimiy saparda boladı. Bul ilimiy saparda toplaǵan materialları tiykarında eki dissertatsiya tayarlaydı:- «Orıs tilindegi dawıslılardıń sapalıq hám sanlıq qatnası» degen temada 1912-jılı magistrlik dissertatsiya qorǵaydı. 1915-jılı
«Shıǵıs lujits sóylemi» degen temada doktorlıq dissertatsiya qorǵaydı.
L. V. Sherba izertlew jumısları tematikasınıń, ilimiy diapazonınıń keńligi menen ajıralıp turadı. Ol morfologiyanıń ulıwma máseleleri, leksika, ásirese leksikalıq hám grammatikalıq kategoriyalardıń óz-ara qatnası, sóz jasalıw, fonetika hám fonologiya, sintaksis hám leksikografiya máseleleri boyınsha ilimiy miynetler dóretti. Ol tilge sistema sıpatında qatnas jasaydı. Ol óziniń 1928-jılı járiyalanǵan «Orıs tilindegi sóz shaqapları haqqında» miynetinde leksika hám grammatika máselelerin usı baǵdarda izertleydi. Sózdiń leksikalıq hám grammatikalıq mánilerin anıqlaydı. Usınday ulıwmalastırıwlar tiykarında sózlerdiń leksika-grammatikalıq toparları tuwralı táliymatın dóretedi. Bul táliymatı boyınsha sózler tómendegi toparlarǵa bólinedi: a) sóz jasalıw tártibi; b) forma jasalıw tártibi; v) aktiv hám passiv sintaksis; g) fonetika; d) leksikalıq hám grammatikalıq kategoriyalar.
Sintaksis tarawında L. V. Sherba sintagma teoriyasın usındı.
Ol til sisteması, tillik materiallar hám sóylew háreketin bir-birinen ajıratıp qaraydı. Onıń bul tuwralı pikirleri 1931-jılı járiyalanǵan «Til qubılıslarınıń úsh aspekti hám til bilimindegi eksperiment haqqında» miynetinde bildirildi.
Boduen de Kurteneniń dástúrlerin dawam ettirip L.V.Sherba házirgi janlı tiller hám onıń sóylemlerin izertlewdiń áhmiyetin kórsetedi.
Praga lingvistikalıq dógereginiń kontseptsiyasında fonetika hám fonologiya óz-aldına qaralǵan edi. L.V.Sherba til hám sóylew bular bir-birinen ajıratıp qarawǵa bolmaytuǵın bir qubılıstıń eki aspekti ekenligin anıqlaydı.
Til biliminde fonologiya tarawında bir-birinen ayırım ózgesheliklerine iye eki fonologiyalıq dógerek qáliplesti. Birinshisi, Moskva fonologiyalıq dógeregi, onıń wákilleri –R.İ.Avanesov, P.S.Kuznetsov, A.A.Reformatskiyler boldı. Ekinshisi Leningrad fonologiyalıq dógeregi, onıń wákilleri – S.İ.Bernshteyn, L.R.Zinderler edi.