Lison tafakkur-nutq munosabati
www.scientificprogress.uz
Download 0.51 Mb. Pdf ko'rish
|
lison-tafakkur-nutq-munosabati-dialektik-butunlik-sifatida
www.scientificprogress.uz
Page 245 shaklda yashaydi va nutqiy vaziyat bilan mehnatksh inson deganda o‘zbeklar lisonida beixtiyor chumolidek, turklarda aridek, ozarbayjon, armanlarda eshshakdek birliklari tayyor turadi va yuzaga chiqadi.Insonning yashash tarzi, kasbi-kori, kelib chiqishi, qaysi makon va zamonda yashayotganligi uning tafakkurini o‘sishiga o‘zgarishiga yoki aksincha bo‘lishiga sabab bo‘ladi.Va bu albatta tilda o‘zini namoyon qiladi.Yuqoridagi misollar orqali aytmoqchi bo‘lganimiz shuki, har bir til va undagi birliklar nafaqat shu tildagi balki o‘zga tillardagi birliklar bilan ham, ularning ham lisonida mavjudligi bilan, tafakkurida yashashi(paydo bo‘lishi, o‘sishi,) va nutqida ifodalanishi bilan bog’liq , bir bu-tun.O‘ziga xosliklari bilan esa ajralib turadi. Tilga dialektik yondashuv deganda- narsaga (til birliklariga) umumiylik,imkoniyat sifatida yondashib, idrokiy bilimlar asosida ochilishi; bu birliklar yakka holda emas, balki paradigmalarda, ziddiyatlarda o‘rganilishi tushuniladi. Bilamizki, lison bu-jamiyat a’zolari uchun tayyor, majburiy, umumiy bo‘lib, fikrni ifodalash uchun xizmat qiladigan birliklar yig’indisi.Ushbu birliklat (fonema,leksema…) lisonda tizimlashtirilgan holda turadi. Xuddi, tabiatda hamma narsa tartibda, me’yorda sis-temada turgani kabi. Me’yor buzildimi qonuniyat buziladi. Mohiyat tilshunosligi ham aynan shuni –tilni tizim ekanligini isbotlashdi.Va undagi hamma birliklar ,jumladan, lison, tafakkur va nutq ham bir butun ekanligini ilmiy- nazariy va amaliy isbotladilar.Yomg’ir yog’ishi uchun yerda suv bo‘lishi, u suv issiqlik ta’sirida bug’lanib, osmonga ko‘tarilib, bulut hosil bo‘lishi lozim bilamizki,bu tabiat qonuni.Xuddi shu kabi, Inson so‘zlashi uchun unda nutq bo‘lishi ya’ni gapira olishi, gapirish uchun ma’lum material (fonema-tovush,leksema- so‘z…shu materiallar yashaydigan joy,baza -Lison) shartligi, qayerda va qanday gapirishi uchun tafakkur lozimligi ham ya’ni biri ikkinchisisiz o‘zligini namoyon qila olmasligi ham til birliklari dialektik bir butunlikda ekanini hech izohsiz ko‘rsatib beradi. Shuning uchun ham substansial tilshunoslik vakillari tilni dialektik kategoriyalar asosida o‘rganish lozimligini qayd etadilar : Umumiylik Xususiylik Mohiyat Hodisa Imkoniyat Voqelik Sabab Oqibat Lison bu dialektik yondashuvda UMIS tabiatli.Nutq esa AHVO. Demak,nutq va uning birliklariga xos dialektik xususiyat-AHVO.Lison va uning birliklariga xos dialektik xususiyat –UMIS. Koinot cheksiz va undagi jismlar son-sanoqsiz bo‘lgani kabi inson tafakkuri cheksiz, lisonidagi birliklar soni sanoqli emas.O‘zbek tili izohli lig’atida sakson ming so‘z bor degani bu shu tilda so‘zlashvchilar lisonida shuncha so‘z bor degani emas.Yoki oltita unli borligi ham. Turk tilini o‘rgangan o‘zbek tilida so‘zlashuvchi ushbu millat SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 4 ǀ ISSUE 1 ǀ 2023 ISSN: 2181-1601 Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257 Uzbekistan Download 0.51 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling