Лодлий петрович замойски


Download 1.38 Mb.
Pdf ko'rish
bet13/22
Sana18.01.2023
Hajmi1.38 Mb.
#1100290
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   22
Bog'liq
masonlar

Мцлкцм. Биринъи мяшрутиййят вя Мидщят паша
Бундан яввял эюрдцк ки, Мцлкцм хан мяктубларынын бириндя
илк дяфя Мидщят пашанын 1872-ъи илдя Тцркийянин баш назири тяйин
едилмясиндян сющбят ачыр. 1876-ъы илдя биринъи мяшрутиййят дюв рцндя
йаздыьы мяктубларда бир нечя дяфя ислащатчы баш назири хатыр ламыш вя
худпясянд бир тярздя онун барясиндя еля данышыр ки, эуйа ондан даща
йцксяк мягамда дурмушдур.
Худпясяндлик вя егоизм Мцлкцм ханын ян бариз хцсусий-
йятляриндян иди. Мидщят Паша вя Османлынын биринъи мяшрутиййяти иля
ялагядар мяктубларындан бязи сятирляр буну яйани шякилдя эюстярир.
«Бир ай оларды щамы билирди ки, султаны тахтдан салаъаглар.
Лакин мян алты ай бундан габаг, щяля бу барядя щеч бир сюз-сющбят
олмайанда бу чиркин ишя гошулмуш бир назирдян ешит мишдим ки, цч
няфяр гярара эялиб ки, султаны тахтдан йыхсынлар. Мян мятляби дярщал
лорд Дербийя хябяр вердим ки, бялкя иш эюря билсин… Йазыг Султан».
Бу сюзляр 1293-ъц ил ъямадийяссани айынын 15-дя, Султан
Ябдцлязизин Щцсейн Уни, Мидщят паша вя Ряшид паша тяряфиндян
тахтдан салындыгдан 40 эцн сонра (29 май 1876-ъы ил) Мцлкцмцн
Лондонда Иранын сяфири олдуьу вахтда йазылмышдыр. О, султанын


тахтдан салынмасы иля нятиъялянян шяраитин мясулиййятини Османлы
дювлят адамларында эюрцр вя щягигятян дя Иранда мювъуд олан
истибдад режимини тянгид атяшиня тутур:
«Бцтцн бу писликляр вязирлярин (назирлярин) тягсири цзцндян иди.
Султанын ямялляри вя ниййятляри яввялдя хейирхащлыьа йюнял мишди.
Амма онун ятрафындакы хаин вязирляр вя динсиз сарай адамлары о
гядяр мяддащлыг етмишляр ки, онун бяшяри тябиятиня о гядяр пярястиш
етдиляр ки, о бичаря яэяр мяляк олсайды беля о гядяр рящмсиз
фырылдагларын ичярисиндя юз сюзляриндя вя ямялляриндя ъящд етмямяси
мцмкцн дейилди. Аьзындан чыхан щяр бир сюзц истяр вязир, истярся дя
сарай адамы олсун, ятрафын дакылар тяяъъцбля гаршылайыр вя фярйад
едирдиляр ки, султанын сюзляри кярамятдир. Диэяр тяряфдян султаны
щакимиййят цчцн ким тярбийя етмишди. Адамларын ня щаггы вар иди ки,
ондан Наполеон гящряманлыглары тяляб етсинляр. 40 ил ону
мцяллимсиз, дост-танышсыз, савад вермядян вя тярбийяляндирмядян
сахладылар. Сонра эятириб щяр бир эушясиндя тящлцкядя олан язямятли
бир дюв лятин башында отуртдулар ки, бу юлкяни гайдайа сал! Вя о
бичаряни эцъляндирмяк цчцн тапдыглары тядбир о иди ки, щяр саат онун
йанына эедир, гаршысында баш яйиб дейирдиляр ки, «сизин дедикляриниз
дцздцр. Сизин йадыныза дцшян шей илащи илщамдыр. Сиз Аллащын
кюлэясисиниз. Сиз башдан айаьа аьыл вя мцтляг алимсиниз. Беля сюзляри,
ялбяття ки, цч эцн бир няфярин гулаьына тякрар етсян, щягигятян
башдан-айаьа аьыл вя харигцладя вцъуда малик олдуьуна инанар вя
юзцнц итиряр. Яэяр бичаря султанын бцтцн щягигятляри она дейя биляъяк
бир няфяр адамы олсайды иш башга ъцр битмязди. Амма беля чиркин ишя
гуршан мыш вязирляря ня дейим. Онларын чоху иля таныш олдуьума эюря
бир нечя эцндя онлары лянятлямишям. Яэяр бу иши бир гязябя дцчар
олмуш вязир (назир) вя йа хариъи нюкяр етсяйди баша дцшмяк оларды.
Амма ян шяряфсизи вя ян бюйцк намярдлик одур ки, юз падшащындан
вязифя аласан, сонра бу вязифядян сяня немятляр бяхш етмиш бир шяхся
гаршы хяйанятдя истифадя едясян. Щцсейнгулуйа (Цни паша) лянят
олсун, Ряшидин саг галына тцпцрцм».
1877-ъи ил февралын 16-да йаздыьы мяктубда, йяни Мидщят
пашанын сцрэцн олунмасындан 11 эцн сонра Мидщят пашанын
шяхсиййяти вя конститусийасы щаггында юз фикирлярини билдирмишдир.
«Мидщят паша юзцнцн бир нечя эцнлцк сядрлийи заманы бюйцк ишляр


эюрдц. Мяним фикримъя, онун конститусийасы чох ейибли вя гярязли
олса да, Авропа дювлятляринин мцдахилясинин гаршысыны алмагда
бюйцк тядбир иди. Авропанын мцдахилясинин гаршысыны алмаг вя
Русийаны мяьлуб етмяк цчцн бир Русийа типли конститусийадан йахшысы
олмазды. Бцтцн Авропа ящалиси беля нятиъяйя эялмишдир ки, инди даща
Османлы дювлятиндян 2 яманят вя хцсуси эиров алмаг лазым дейилдир.
Бу дювляти бир гядяр асудя вя мцстягил гоймаг лазымдыр ки,
эюрсцнляр Османлы дювляти бу тянзимлямя имтащанындан неъя
чыхаъагдыр. Бу дюв ляти ян чох щейрятя салан одур ки, Османлы дювляти
бу конс ти тусийа иля йениляшмя вя азадлыг аляминдя русун юзцнц дя
эеридя гойду. Авропанын бцтцн монархлары вя бцтцн Авропа халгы
Мидщят пашайа бцтцн Османлы султанларындан даща чох щюрмят
бясляйирляр. Султанын деврилдийи эцнлярдя бцтцн бюйцк шяхсиййятляр вя
назирляр, хцсусян Бисмарк мяълислярдя елан едирляр ки, Мидщят паша
Шяргин ян бюйцк шяхсиййятидир».
Щямин тарихдя адлы-санлы дин хадимляринин дилиндян юзцнц
Османлынын ислащатчы рящбярляриндян бири кими гялямя верир:
«Биринъи эюрцшцмцз заманы мяня деди: Сиз эяряк чох хошбяхт
олмалысыныз ки, 5-6 ил яввял Истанбулда зати-алиляриня тяклиф етдийимиз
щямин дяйишикликляр инди Сизин планыныз ясасында иъра олунур. Дцзцнц
дейирди, лакин щейф ки, йерлярдя мяним планларымы йа баша
дцшмяйяряк рядд едирляр, йа да еля нюг санлы шякилдя иъра едирляр ки,
эюзянилян нятиъяни вермир».
Бир нечя ай сонра Мидщят паша Авропада сцрэцн щяйаты
кечиряндя юзцнцн онунла даими ялагядя олдуьуну, проблемлярини щялл
етмякдя она кюмяклик эюстярдийини вя мяслящятляр вердийини иддиа
едир:
«Мидщят паша эялдикдян сонра мяни эюрмяк истяди. Ону
габагладым вя дявят етдим. О, сяфирлийя эялди вя хейли сющбят етдик.
Авропада олдуьу мцддятдя чох вахт бир йердя олурдуг.
Сющбятляримиз тябии ки, Османлы дювлятинин вязиййяти, кечмиш сящвляр
вя эяляъяк ишлярин мцзакиряси барясиндя иди… Мцмкцн олдуьу гядяр
инсанлыг вя достлуг шяраитиндя она кюмяклик эюстярдим. Чцнки бцтцн
ялдя етдикляринин дювлят тяряфиндян рядд едилдийини эцман едирди».



Download 1.38 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   22




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling