Лодлий петрович замойски


Download 1.38 Mb.
Pdf ko'rish
bet9/22
Sana18.01.2023
Hajmi1.38 Mb.
#1100290
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   22
Bog'liq
masonlar

Ермянилярин сийасятдя вя игтисадиййатда ролу
Орта Шяргин мцсялман юлкяляринин Гярб юлкяляри иля игтисади вя
сийаси мцнасибятляр гурмаьа башладыьы замандан ермяниляр фяал
олмушлар. Сяид Няфиси ермянилярин даща чох беля ишляря ъялб
олунмаларыны бунда эюрцр ки, о заманлар Авропа диллярини билян вя
Гярб адятляри иля таныш олан адамларын сайы Иранда чох аз иди вя
мцсялманлар авропалыларла эедиш-эялиши вя онларла ялагяляр йарат маьы
бяйянмядикляриня эюря биринъи нювбядя ермяниляр, сонра ися йящудиляр
гярблиляр иля иранлылар, хцсусян Иран дювлят адамлары арасында
ялагяляндириъи ролуну ойнайырдылар. Беля ки, узун мцддят Иранын хариъи
юлкялярдяки сяфирляри вя сийаси нцмайяндяляри даща чох ермяниляр,
ассуриляр вя келданиляр олмушдур.
О мцраъият олунмуш китабдан цч ил сонра йаздыьы башга бир
ясяриндя йенидян бу мювзуйа гайытмыш вя гейд етмишдир ки, о
заманлар Иран тяряфиндян Авропайа эюндярилян дипломатларын якся-
риййяти ермяниляр олмушлар. Чцнки мцсялман мямурлар Авропайа
эетмякдян чякинирдиляр вя Иран дювляти дя беля тясяввцр едирди ки,
ермяниляр авропалылар кими христиан олдуглары цчцн Авропайа даща
чох нцфуз едя билярляр вя авропалылар онларын сюзцнц даща йахшы
ешидярляр. Биринъи ъилддян 9 ил сонра чап олунмуш китабынын икинъи


ъилдиндя 1816-ъы илдя Аббас Мирзя тяряфиндян Авропа сарайларына сяфир
эюндярилмиш вя ян азы он ил бу вязифялярдя ишлямиш бир ермянини тягдим
едир. Онун ады Мялик Шащнязярзадя Нур Давуд Шапурйан олмушдур.
О, мяктубларыны Давуд Мялик шащ Нязяр Шапурйан ады иля
имзалайырды. О, цч дилдя – фарс, франсыз вя ермяни дилляриндя «Иранын
щазыркы вязиййяти» адлы китаб йазмыш вя 1817-ъи илдя Па рисдя чап
етдирмишдир.
Китабда дейилир ки, Мирзя Таьы хан Ямир Низам Ромада
кечирилян конфранс заманы Йан Давуд адлы бир ермянини тяръцмячи вя
тясяррцфат ишляри цзря иърачы шяхс кими йанында сахламышдыр. О, Ямирин
эюстяриши иля франсыз дилиндя китаблар топлайыр вя тяръцмя едирди.
Сонралар Ямир баш назир олан заман университет мядрясяси цчцн
мцяллимляр сечирди. Щиъри тарихля 1273-ъц илдя Фяррух хан
Яминцлмцлкцн (Яминялдювля) башчылыьы иля Парися езам олунмуш
щейятин тяркибиндя ики няфяр ермяни дя олмушдур. Фяррух хан Щерат
мцщарибяси заманы Османлыдакы инэилис сяфирлийи иля ялагяляр йаратмаг
цчцн 1885-ъи илдя Истанбула эюндярилмиш вя орада бир мцддят
галдыгдан сонра Парися йола дцшмцшдцр. Щиъри тарихля 1273-ъц илин
ъямадийяляввял айында Парися дахил олан Фяррух хан Инэилтярянин
Франсадакы сяфири иля мцзакирялярдян сонра III Напо леонун
васитячилийи иля щиъри тарихля 1273-ъц илин ряъяб айында Парис
мцащидясинин имзаланмасында иштирак етмишдир. Иран нцмайяндя
щейятинин цзвляри бундан сонра рцшвят алмагда вя юлкянин мА-
рагларына хяйанят етмякдя иттищам олундулар. Чцнки онлар бу
мцащидяни имзаламагла Щератын вя Яфганыстанын Ирандан айрыл мА-
сына баис олдулар. Бунунла да онлар эуйа Британийа дювлятиня етдикляри
хидмятя эюря щямин дювлят тяряфиндян мцкафатландырылыблар.
Нцмайяндя щейятинин тяркибиндя ики няфяр ермяни - Мирзя
Мцлкцм хан вя Мирзя Няриман хан да олмушдур. Грандавериан
тяригятинин 1860-ъы илдя няшр олунмуш бцллетениндя щяр икиси дя
нцмайяндя щейятинин даща 4 няфяр цзвц иля бярабяр 1857-ъи илин
декабр айынын 10-да «Сямими достлар» ложасына дахил олмалары
щаггында мялумат верилмишдир. Бцллетиндя эюстярилмишдир ки, «щеч бир
шцбщя йохдур ки, Иран нцмайяндя щейятинин 1858-ъи илдя масон
ложасына цзв олмалары Франсанын Иранда сийаси вя мядяни нцфу зу нун
артмасына сябяб олмушдур. Иранлыларын цзвлцйя гябул олун мА лары


мярасиминдя етдикляри чыхышлар сцбут едир ки, грандавериан тяри гяти
хариъи гардашларын цзвлцйя гябул едилмялярини башга юлкялярдя франсыз
мядяниййятинин йайылмасы цчцн ян идеал васитя щесаб едир. Фяррух хан
Парис вя Лондонда узун мцддят йашадыгдан сонра щиъри тарихля
1274-ъц илдя Иранын Османлы империйасында сяфири тяйин олунду. Бир
илдян сонра Ирана гайытды вя сарай вязири олду. Сонралар Гяввамцс-
сялтяня лягяби алмыш ермяни Няриман хан Хариъи Ишляр Назирлийиндя
тяръцмячи иди вя сяфирин мцавини кими Фяррух хан да нцмайяндя
щейятинин тяркибиня дахил едлмишди. Щиъри тарихля 1275-ъи илдя Мирзя
Щцсейн хан Гязвини (Сепещсалар) Османлы Им пе ри йасында вязир
мухтар (фювгяладя вязир) тяйин едилмякля ейни вахтда Няриман хан
Османлы Империйасында мцшавир тяйин едилди вя онунла бирликдя
Истанбула эетди вя 20 илдян чох бу вязифядя галды. О щиъри тарихля
1294-ъц илдя Иранын Австрийадакы фювгяладя сяфири тяйин едилди вя узун
илляр бу вязифядя ишляди. Няриман хан бу иллярдя Иранын Парисдяки сяфири
Нязяр аьа Йяминюддювля иля бирликдя Ъулфа-Тещран шосе йолунун
чякилмясиндя Иран дювлятинин имтийазыны ялин дян алыб ону Русийайа
баьлы олан бир Белчика ширкятиня верилмясиня наил олду.
Нязяр аьа Урмийада йашайан ассурилярдян иди. О, ъаван лыгда
Истанбула эетмиш, орада лазарист кешишляринин мяктябиндя тящсил
алмышдыр. Тящсилини баша вурдугдан сонра Ирана гайытмыш,
дарцлфцнунда бир мцддят тящсил алмыш вя тяръцмячи кими Хариъи Ишляр
Назирлийиня ишя гябул едилмишди. О, Тифлис китабханасында вя Петер бург
сяфирлийиндя ишлямиш вя щиъри тарихля 1275-ъи илдя Иранын Авропадакы
фювгяладя сяфири Эоруслу Ямир Низам иля бирликдя тяръцмячи кими
Парися эетмиш, бурада фювгяладя сяфир вязифясиня гядяр йцксялмиш вя
Йяминцссялтяня лягяби алмышдыр. О, мцхтялиф вязифялярдя Иранын
Парисдяки сяфирлийиндя 40 ил ишлямишдир. Нязяр аьа да Ямир Низамын
башчылыг 
етдийи 
нцмайяндя 
щейятинин 
диэяр 
цзвляри 
кими
«Грандавериан» ложасына дахил олмушду.
Садиг Щидайятин Парисдя алдыьы вя доктор Мящдявийя вердийи
бцллетендя Нязяр аьанын ады чякилян ложада нитги чап едилмишдир.
Чох да мяшщур олмайан бир чох диэяр ермяниляр дя Иранын хариъи
юлкялярдяки сяфирлик вя консулханаларында ишлямишляр. Онларын арасында
Ованес ханын адыны чякмяк олар. XIX ясрин 80-90-ъы илляриндя Иранын
Истанбулда вя Измирдя баш консулу ишлямишдир. О, Измир


ермяниляриндян иди. Анасы Ирана сцрэцн едилмишди. Атасы ондан яввял
Измирдя Иранын консулу олмушдур. 1887-ъи илдя даща ики ермяни
консуллугда тяръцмячи ишлямишляр.
Мисирдя вя Османлы Империйасында да ермяниляр хариъи тиъа рят,
сийасят вя мядяниййят сащяляриндя фяал иштирак етмишляр вя бу сащялярдя
мцщцм вязифялярдя чалышмышлар. Бу сябябдян Османлы Империйасынын
банк иши, дипломатик вя хариъи ялагяляр, сонралар бу юлкянин ялейщиня
ъасуслуг кими бир чох мцщцм вя щяссас ишляр Османлы Империйасында
йашайан христианларын вя йящудилярин ялиндя олмушдур. Бернард
Левисин сюзляри иля десяк, «Цмумиййятля, Истанбулда хариъи юлкялярин
нцмайяндяляри иля данышыглар гейри-мцсялман дювлят мямурлары
тяряфиндян апарылырды. Дипломатик вя тиъарят ишляри цчцн хариъи юлкяляря
сяфярляр дя адятян гейри-мцсялманлара щяваля едилирди. Чох надир
щалларда бир няфяр йцксяк рцтбяли мцсялман Османлы Империйасыны
хариъи юлкялярдя тямсил едир вя бу заман юзц иля дя бир няфяр
гейри-мцсялман тяръцмячи апарырды».

Download 1.38 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   22




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling