М. А.Ҳамроев она тилидан маърузалар

От таҳлили намунаси

1. Сўроғи. 2. Маъно тури (атоқли ва турдош отлар, турдош отлар­нинг турлари). 3. Бирлик ёки кўп­лиги (сони) 4. Келишиги. 5. Эга­лик қўшимчаси бўлса,

унинг шахс-сони аниқланади. 6. Кич­райтириш, эркалаш, ҳурмат­лаш маъ­нолари бўлса, аниқланади. 7. Тузи­лиш тури. 8. Туб ёки яса­ма­лиги. 9. Гапдаги синтактик вазифаси.

12 - М А Ъ Р У З А
С И Ф А Т
Режа:
1. Сифатнинг таърифи ва лексик-грамматик хусусиятлари
2. Аслий ва нисбий сифатлар
3. Сифат даражалари
4. Озайтирма ва кучайтирма сифатлар


1-§. Сифатнинг таърифи ва лексик-грамматик хусусиятлари

Предметнинг белгисини билдириб, қандай?, қанақа?, қайси? сўроқларидан бирига жавоб бўлган сўзлар сифат дейилади.

Сифатлар маъно жиҳатидан қуйидаги турларга бўлинади:
1) хусусият билдирувчи: яхши, ёмон, ақлли, сергак, сўзамол;
2) ҳолат билдирувчи: гўзал, эркин, сулув, чўлоқ, маймоқ, чўтир, соқов, кар, кўр. 3) ранг-тус билдирувчи: оқ, қора, сариқ, кул ранг; 4) шакл-кўриниш билдирувчи: япалоқ, текис, ясси, думалоқ; 5) ҳажм-ўлчов-масофа билдирувчи: кенг, тор, чуқур, катта, кичик; 6) маза-таъм билдирувчи: ширин, аччиқ, нордон, шўр, ачимсиқ; 7) ҳид билдирувчи: хушбўй, сассиқ, бадбўй, муаттар, қўланса; 8) вазн-оғирлик билдирувчи: оғир, енгил, зилдек, вазмин; 9) ўрин ва пайтга муносабат билдирувчи: ёзги, қишки, аввалги, дастлабки, уйдаги, кўчадаги.


Диққат! Айрим дарсликларда (21; 138) кўп, мўл, оз каби
миқдор сифатлари ҳам ажратилади.
Сифатларнинг морфологик хусусиятлари: 1) белгининг даражасини кўрсатади: шўх, шўхроқ, энг шўх. 2) отлашади: Катталарни ҳурмат қилинг. 3) равиш ўрнида келади: Саттор чиройли ёзади. 4) ясалади: ақлли, эртапишар. Сифатларнинг синтактик хусусиятлари: 1) асосан аниқловчи ва кесим вазифасини бажаради: Ёқимли шамол эса бошлади. Табиат гўзал. 2) сифат аниқловчи бўлиб келганда, аниқлаб келаётган сўзи билан мослашмайди.