M. Dáwletov, Sh. Allaniyazova, D. Seytqasımov, A. Dáwletova

Sorawlar hám tapsırmalar:
1. Iyesi ulıwmalasqan gáp degenimiz ne?
2. Iyesi ulıwmalasqan gápke mısallar keltiriń.
§ 25. Qara úy — xalqımızdıń maqtanıshı
144-shınıǵıw. Tekstti oqıń. Mazmunın sóylep beriń.
QARA ÚY — BABALAR MIYRASÍ
Qaraqalpaq qara úyi kóshpeli hám yarım kóshpeli 
xalıqlardıń eń áyyemgi baspanalarınan biri. Qara úy 
kópshilik túrkiy xalıqlarda bolǵan hám házirge shekem 
saqlanıp kelgen. Yarım kóshpeli turmıs keshirgen xalıq ushın 
jıynawı hám qurıwı ańsat, jeńil, jazda salqın, qısta jıllı 
bolatuǵın qara úy júdá qolaylı bolǵan. Ayrıqsha sánli etip 
bezetilgen qara úyler otaw dep atalǵan. Otaw úsh bólekten 
turadı: kerege, uwıq, shańaraq.
Kerege — aǵashtan islengen qara úydiń qabırǵası. Kerege 
birneshe bólekten, qanattan turadı. Qara úyler altı qanatlı, 
segiz qanatlı, on eki qanatlı boladı. Uwıqlar keregeni 
shańaraq penen tutastıradı. Qara úydiń tóbesi shańaraq dep 
ataladı.
Qara úydiń ishi hám sırtı hár qıylı naǵıs salıp toqılǵan 
zatlar menen bezetiledi. Bunday bezew ushın qollanılatuǵın 
kestelengen zatlarǵa aq basqur, qızıl basqur, aq qur, 
qızıl qur, dizbe, esikqas, shiyqur, beldew, beljip kiredi. 
Keregelerge zat salıp qoyıw ushın kergi, qarshın ildirilip 

---

109
qoyıladı. Burınǵı waqıtları qaraqalpaq qızları 7—8 jaslarınan 
baslap uzatılǵanǵa shekem úyge kerekli zatlardı óz qolları 
menen toqıǵan.
Házirgi dáwirde de qara úyler biziń milliy maqta-
nıshımız. Muzeylerdegi ayrıqsha bezetilgen otawlar shet elden 
kelgen miymanlardı tańlandırmay qoymaydı.
145-shınıǵıw. Qosıqtı oqıń. Mazmunın sóylep beriń.
QARA ÚY
Kórinseńiz taw sıyaqlı awıldan,
Uzap ketken qálbi sızlap saǵınǵan,
Qıyın-qıstaw, shım-shıtırıq dáwirde,
Xalqımdı qıpsalap, úrgin, dawıldan.
Aman-esen quwıstırǵan, qara úy.
Taqıyaday jer anama usaysań,
Márgiyań bar bawırıńa tusaysań,
Janıma jaqınım kempir apamday,
Qanat berip qıyalımnan shıqpaysań,
Bozatawım — boz otawım qara úy.
Eris dep atalıp pútin keregeń,
Otaw qurǵan jánewitten, óreden,
Altı qanat, segiz qanat, mıyıqsız,
Úyshi usta sheber bolǵan ne degen,
Qarekeńniń hasıl úyi qara úy.
Babalarım tanıs, batır, kóregen,
Xoshametlep jırawları demegen,
Túńligińnen ay qalqıǵan túnlerde,
Dáste-dáste dástanlarıń dóregen,
Edige biy eńiregen, qara úy.
(G.Dáwletova)

---

110