M. F. Ziyayeva xirurgik kasalliKlar bilan og‘rigan va intensiv terapiyani o‘tayotgan beMorlarda HaMsHiraliK parvarisHi

oksigenoterapiya
oksigenoterapiya – bu to‘qimalarga yetib borayotgan kislorod 
miqdorini turli texnik vositalar yordamida oshirishga qaratilgan 
usul va harakatdir. Oksigenoterapiyadan maqsad gipoksiyani 
yo‘qotish va gipoksiya kelib chiqishining oldini olishdir.
Organizmga qo‘shimcha kislorodni ingalyatsiya, giperbarik 
oksigenatsiya (GBO), enteral (oshqozonga), venaga, ekstrakorporal 
usullar bilan berish mumkin.
Kislorod ingalyatsiyasi – amaliy tibbiyotda eng ko‘p 
tarqalgan. U nafas olinayotgan havodagi yoki gaz aralash-
masidagi kislorodning foiz miqdorini oshiradi. So‘ng plazmada 
kislorod parsial bosimi ko‘tariladi, gemoglobinning kislorod bilan 
to‘yinishi ortadi. Kislorodning plazmada eruvchanligi kuchayadi. 

---

263
Kislorod ingalyatsiyasi samarasiga: bemorga berilayotgan 
konsentratsiyasi nafas yo‘llari ochiqligi alveolalar soni va 
funksional holati, alveokapillar qon aylanishi (mikroserkulatsiya), 
alveokapillar va eritrotsitlar membrana o‘tkazuvchanligi, 
gemoglobinning kislorodni o‘ziga bog‘lab keyin to‘qimalarga 
berish xususiyati va to‘qimalarning kislorodni o‘zlashtira olish 
xususiyatlari ta’sir qiladi. To‘qimalar metobolizmi qancha 
yuqori bo‘lsa (gipertermiya) shuncha kislorodga ehtiyoj ko‘p 
bo‘ladi. Oksigenoterapiyaga ko‘rsatmalar: turli gipoksiyalar. 
Gipoksiyaning klinik belgilari: sianoz (lablar, tirnoq osti teri 
qoplamalari), hansirash (taxipnoe bradipnoega o‘tib, keyin nafas 
to‘xtaydi), taxikardiya (dekompensatsiya bo‘lsa, bradikardiyaga 
o‘tib so‘ng yurak to‘xtaydi) arterial gipertenziya yoki gipo-
tenziya, es-hushining yo‘qolishi – psixomator qo‘zg‘alish sopor, 
koma, tonik va klonik talvasalar. Kislorod ingalyatsiyasi uchun 
intranozal (burun) naychalar, bosh tentlari, yuz niqoblari (shu 
jumladan Ambu qopchasi), mikrotraxeostoma (teri orqali 
traxeyaga qo‘yilgan naycha vositasida), intubatsion nay, 
traxeostoma qo‘llaniladi. Ko‘proq burun naychalari va kanulalari 
ishlatiladi. Yumshoq rezina yoki elastik kateter burun katagiga 
shunday yuboriladiki, uning uchi og‘iz-halqum ko‘rilganda 
yumshoq tanglaydan pastda bo‘lishi kerak, ya’ni kateter pastki 
burun yo‘lida turishi kerak. So‘ngra kateterni yopishqoq tasma 
bilan burun qanotlariga mahkamlab qo‘yiladi. Chunki u sidirilib 
tashqariga chiqsa, ingalyatsiya samarasi pasayadi va aksincha 
ichkariga kirib ketsa, qizilo‘ngachga kislorod yetib oshqozonni 
shishirib yuborishi mumkin.
Kateter qo‘llanilganda «o‘lik masofa» ko‘paymaydi, lekin 
nafas kontori germetik bo‘lmagani uchun kislorod yuqori 
konsentratsiyasini hosil qilish qiyin. Kislorod ingalyatsiyasi 3–6 
litr/ daqiqa bo‘lganda u qitiqlovchi va qurituvchi ta’sir ko‘rsatib 
bemorda negativ reaksiya paydo bo‘ladi (ingalyatsiyadan bosh 
tortadi).

---

264
Kanulalarni esa faqat tashqi burun yo‘liga kiritiladi. Ular 
qulay bo‘lib, bemor qiynalmaydi. Sanchqisimon burun kanulasi 
bilan ingalyatsiya o‘tkazilayotgan paytda gaplashish, ovqatlanish 
mumkin.
Hamshira kislorod ingalyatsiyasi uchun apparatni tayyorlashi 
va muolajani texnika xavfsizligiga amal qilib otkazishi kerak.