M. F. Ziyoyeva 1- resðublika tibbiyot kolleji direktori

klinik belgilarini ko‘rsatadi.

Qo‘zg‘atuvchi qon oqimi va limfatik yo‘llar bilan miya pardalariga

kiradi. Bosh hamda orqa miya pardalarida yashash va ko‘payish uchun

qulay sharoit yaratadi. Bu miyaning yumshoq va o‘rgimchaksimon

pardalarining yallig‘lanishi (meningit) ga olib keladi. Yallig‘lanish

bir necha soatlardan keyin yiringli xarakterga ega bo‘ladi. Yiringli

jarayon asta-sekinlik bilan bosh miyaning barcha qavatlarini egallaydi

va orqa miya pardalaridan miya moddasiga ham kirishi mumkin. Bemor

o‘limiga asosan miya shishi sabab bo‘ladi. O‘lim nafas falajlanishi

tufayli kelib chiqadi.

Patologoanatomik jihatdan meningeal nazofaringitda tomoq devori

tomirlarining qonga to‘laligi, qoplovchi epiteliy hujayralari shishi,

240

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

limfoid follikulalar  gi pertrofiyasi kuzatiladi; traxeya va bronxlarda

yallig‘lanish jarayoni  namoyon  bo‘ladi; meningokokksemiyada – qon

tomirlari, ayniqsa mayda tomirlar kuchli zararlanadi, teri va shilliq

qavatlarga, o‘pka, yurak mushaklari, buyrak usti bezlari, miya

pardalari, miya moddasi va endokard ostiga qon quyiladi. Meningitda

bosh miya yumshoq va o‘rgimchaksimon pardalari, xususan bosh

miya moddasining o‘zgarishlari kuzatiladi.

Klinikasi. Yashirin davr 2 kundan 10 kungacha (ko‘pincha 4–6

kun) davom etadi. Meningokokk infeksiyasi klassifikatsiyasi

I.K.Musaboyev (1965) tomonidan kiritilgan bo‘lib, bu

klassifikatsiyaga asosan uning quyidagi turlari farq qilinadi: 1)

lokalizatsiyalangan shakllari (meningokokk tashuvchanlik, o‘tkir

nazofaringit va meningokokkli cheklangan pnevmoniya); 2) tarqalgan

shakllari (meningokokksemiya, meningit, meningoensefalit va

aralash shakli); 3) kam uchraydigan shakllari (endokardit, poliartrit,

septik pnevmoniya, iridosiklit).

Meningokokk tashuvchanlik qech qanday klinik belgilarsiz kechadi

(sog‘lom tashuvchanlik).

O‘tkir nazofaringit. Kasallikning asosiy belgilari bosh og‘rig‘i,

tomoqda og‘riq va qirilish, tumov, burundan shilliq-yiringli, ayrim

hollarda esa qonli xarakterga ega ajratma ajralishi, quruq yo‘tal,

burundan nafas olishning qiyinlashishi hisoblanadi. Burun-tomoq

shilliq qavatlarining shishi va qizarishi kuzatiladi. Og‘ir hollarda bosh

aylanib, bemor qusadi. Òana harorati 3–4 kun davomida 37,3–38°C

gacha ko‘tarilishi mumkin.

Meningokokkli cheklangan pnevmoniya. Katta miqdorda balg‘am

ajraladi. Kasallikning og‘ir kechishi, ko‘p uchraydigan plevritlar va

sog‘ayishning cho‘zilib ketishi kasallikning asosiy belgilari hisob-

lanadi.

Meningokokksemiya – meningokokkli sepsis to‘satdan boshlanadi

va shiddatli o‘tadi. Et uvushishi, bosh og‘rig‘i, tana haroratining

40°C gacha ko‘tarilishi aniqlanadi. Bu shaklning eng xarakterli belgisi

– gemorragik toshmalardir.

Òoshma elementlari noto‘g‘ri shakldagi yulduzchalar ko‘rinishida

bo‘ladi, bundan tashqari mayda petexiyalar va 2–4 sm diametrli

yirik qon quyilishlar uchraydi. Qon quyilishlar ayrim hollarda barmoq

uchlari, teri va quloq suprasi nekrozlari bilan kechadi. Miokardit,

endokardit va artritlar uchrashi mumkin. Kasallikning birinchi

241

MAXSUS QISM. II. Nafas yo‘llari infeksiyalari

kunidanoq kuchli intoksikasiya kuzatiladi. Ishtaha yo‘qoladi, ich dam

bo‘ladi, taxikardiya, arterial bosimning pasayishi qayd etiladi.

Ko‘pincha nafas yetishmasligi va ko‘karish uchraydi. Ba’zan

gepatoliyenal sindrom namoyon bo‘ladi. Meningokokksemiya yashin

tezligidagi shaklda o‘tishi ham mumkin. Bu (Uoterxaus-Frideriksen

sindromi – buyrak usti beziga qon quyilishi) meningokokk

infeksiyasining prognostik yomon shakli hisoblanadi. Kasallik klinik

jihatdan to‘satdan boshlanishi va shiddatli kechishi bilan xarakterlanadi.

Kuchli et uvushishi va tana haroratining 40–41°C gacha ko‘tarilishi

kuzatiladi. Bir necha soatlardan keyin bemor badanida o‘likda

uchraydigan dog‘larni eslatuvchi nekrotik elementlarga ega bo‘lgan

ko‘p miqdorli gemorragik toshmalar paydo bo‘ladi. Bemorning ahvoli

birdan og‘irlashadi. Òeri qoplamlari oqarib, lekin ko‘karish kuchli

rivojlangan bo‘ladi. U bezovtalanib, juda betoqat bo‘ladi. Ba'zan,

ayniqsa bolalarda talvasa kuzatiladi. Ko‘pincha bir necha marta qayt

qilish, qorinda og‘riq, qon aralash ich ketishi kuzatiladi. Bemor

hushidan ketishi mumkin. Parallel ravishda arterial bosim pasayib,

puls tezlashadi (i psimon),  nafas qisadi hamda anuriya («shok

holatidagi buyrak»)  rivojlanadi.   Qonda gi perleykositoz 60x10

9

/l

(1mm

3

 da 60000),  ECHÒ ning oshishi (40–60 mm/soat) aniqlanadi.

Ratsional davolash o‘tkazilmaganda bemor kasallikning birinchi

sutkasida o‘tkir yurak yetishmovchiligidan o‘ladi.

Meningit ham o‘tkir rivojlanadi. Ayrim bemorlardagina 1–5 kun

ichida nazofaringit shaklida prodromal belgilar paydo bo‘lishi mumkin.

Kasallik et uvushishi, tana haroratining tezda yuqori ko‘tarilishi,

betoqatlik, harakatli bezovtaliklar bilan kechadi. Meningitda bosh

og‘rig‘i juda ham kuchli – chidab bo‘lmaydigan darajada bo‘lib,

ko‘pincha bemor og‘riyotgan joyini ko‘rsata olmaydi. Og‘riq tana

vaziyatini o‘zgartirmagan hollarda ham kuchayadi. Bemor bosh

og‘rig‘idan qattiq ingraydi. Meningitda qusish ko‘ngil aynimasdan va

ovqat yeyish bilan bog‘liq bo‘lmagan holda to‘satdan paydo bo‘ladi

va qusgandan keyin ham bemorning ahvoli yengillashmaydi. Ko‘pincha

kasallikda yorug‘lik va shovqinga kuchli sezgirlik kuzatiladi. Ayniqsa bu

belgilar bolalarda tez ko‘zga tashlanadi. Kasallikning dastlabki soatlarida

ko‘pchilik bemorlar talvasaga tushadilar. Ular hushdan ketishi ham

mumkin.

Bemorni ko‘zdan kechirganda tashxis qo‘yishga yordam beruvchi

eng asosiy belgilar – meningeal belgilar ko‘zga tashlanadi. Ular

16 – Yuqumli kasalliklar

242

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

kasallikning birinchi sutkalaridayoq paydo bo‘ladi va tezlik bilan

rivojlanadi. Ko‘p meningeal belgilar ma'lum bo‘lib, shulardan ensa

mushaklari tarangligi (tortishishi), Kernig, Brudzinskiy simptomlari

ko‘p uchraydi. Ko‘krak yoshidagi bolalarda triada (uchlik) simptomlari

xarakterli: liqildoq (chaqaloq boshi tepasidagi qotmagan joy) ning

bo‘rtib chiqishi, tarangligi va unda normal pulsatsiyaning bo‘lmasligi.

Kichik yoshdagi bolalarda Kernig va Brudzinskiy simpomlari fiziologik

xarakterga ega bo‘lishi ham mumkin yoki bu meningitda kuzatilmaydi.

Eng og‘ir va o‘tkazib yuborilgan hollarda bemor xarakterli bo‘lgan

majburiy holatni egallaydi – boshini orqaga tashlab yon tomoni bilan,

oyoqlarini tizza va chanoq-son bo‘g‘imlarida bukib qorniga tortgan

holda yotadi.

Odatda meningit bilan kasallangan bemorlarda pay reflekslari

oshadi, lekin keyinchalik bu holat yo‘qolib ketishi mumkin. Qator

hollarda patologik reflekslar (Babinskiy, Gordon, Rossolimo va b.)

hamda ayrim kalla suyagi nervlarining zararlanish belgilari – ko‘zning

g‘ilayligi, nistagm, burun-lab burmasining silliqlanishi, yuz

assimetriyasi, ko‘rish va eshitishning pasayishi hamda yo‘qolishini

kuzatish mumkin. Lyumbal punksiyada orqa miya suyuqligi yuqori

bosim ostida (tez-tez tomchilab yoki oqim bilan) loyqa chiqadi. Oqsil

miqdori ancha ko‘payib, 1 ml likvorda hujayra elementlari bir necha

ming va hatto bir necha o‘n mingga yetadi. Likvorda globulin miqdori

ham ancha ko‘tariladi, shuning uchun Pandi reaksiyasi (1–2 tomchi

serebrospinal suyuqlik 1 ml 10% li karbol kislota eritmasiga qo‘shilganda

loyqalanish kuzatiladi, uning daraja ko‘rsatkichi krestlar shaklida

belgilanadi), Nonne-Appelt reaksiyasi (bir xil hajmda likvor va sulfat

ammoniyning to‘yingan eritmasi aralashtirilganda globulin miqdori

yuqori bo‘lsa loyqa yoki cho‘kma paydo bo‘ladi) kuchli ijobiy natija

beradi.

Meningoensefalit jarayonga miya moddasi qo‘shilganda rivojlanadi

va bu meningokokk infeksiyasining kam uchraydigan shakli

hisoblanadi. Bunda ensefalit belgilari yuzaga chiqadi, meningeal belgilar

esa sust rivojlangan bo‘ladi. Meningokokkli ensefalitlar uchun es-

hush buzilishi, talvasa, parez va falajlanishlarning tezda rivojlanishi

xarakterlidir. Hatto hozirgi zamonaviy sharoitda ham o‘lim hollari

yuqori ko‘rsatkichda qolmoqda, sog‘ayish esa to‘liq emas.

Kasallikning aralash shakli (meningokokksemiya+meningit)

tarqalgan meningokokk infeksiyasining 25–30% ini tashkil qiladi.

243

MAXSUS QISM. II. Nafas yo‘llari infeksiyalari

Klinik jihatdan bu shakl meningokokkli sepsis va miya pardasi

zararlanish belgilarining birga kuzatilishi bilan xarakterlanadi.

Meningokokk  infeksiyasining kam uchraydigan shakllari

(endokardit, poliartritlar, septik pnevmoniya, iridosiklitlar)

meningokokksemiya tufayli vujudga keladi.

Òashxisi.  Òi pik kechishda   va  aniq meningeal sindrom bo‘lganda

tashxis qo‘yish qiyinchilik tug‘dirmaydi, lekin bunday vaqtda ham

boshqa yiringli meningitlar (pnevmokokkli, stafilokokkli va b.) dan

farqlash uchun bakteriologik tekshiruvlar o‘tkaziladi.

Umumklinik va biokimyoviy tekshirish usullari. Meningokokk

infeksiyasining tarqalgan shakllarida qonda yuqori leykositoz va ECHÒ

ning oshishi (40–60 mm/soatgacha) kuzatiladi. Anemiya va qon

ivuvchanligining oshishi aniqlanadi. Siydik tekshirilganda toksik

albuminuriya va silindruriya uchraydi, ayrim hollarda eritrositlar paydo

bo‘ladi.

Meningokokk infeksiyasida laboratoriya tashxisining spetsifik

usullaridan bakteriologik tekshirishlar katta ahamiyatga ega.

Meningokokk infeksiyasida orqa miya suyuqligi, qon, burun-tomoq

shilliq moddasi, toshma elementlari tekshirish materiallari bo‘lib

hisoblanadi. Xususan qo‘zg‘atuvchi yuqori haroratga juda sezgir,

olingan material 36–37°C da saqlanishi zarur. Meningokokklarning

boshqa patogen mikroblardan farqi shundaki, ular optimal haroratdan

past haroratga sezgir hisoblanadi. Shuni hisobga olgan holda ekma

bemor yotog‘i oldida bajariladi, bakteriya tashuvchanlikka material

esa laboratoriyaning o‘zida olingani ma'qul. Material va ekmalar

izotermik konteynerlarda tashiladi. Bundan tashqari material va

ekmalar quyosh yorug‘ligidan himoya qilinishi zarur, chunki

meningokokk yorug‘likda 1 soatda o‘ladi. Asosiy muhit sifatida 20% li

zardobli agar, boyitish muhiti sifatida – 0,1 % li yarim suyuq agar

qo‘llanadi. Muhitlar yangi olingan bo‘lishi va muzlatgichda bir

sutkadan ko‘p saqlangan bo‘lmasligi kerak.

Meningokokksemiyaga gumon qilinganda venadan olingan  50

ml 0,1% li yarim suyuq agarga ega, flakondagi qondan (5–10 ml)

ekma qilinadi. Òekshirish uchun qon teridagi toshmalarning periferik

qismlaridan olinishi mumkin. Sutkalik inkubatsiyadan keyin Petri

kosachasidagi zardobli agarga ekma qilinadi. Ijobiy natijalar qon ekma

qilinganidan 2 kun ilgari va 9–10 kundan kech bo‘lmagan vaqtda

olinadi.

244

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

Burun-tomoq shilliq moddasi meningokokk infeksiyasining barcha

shakllarida bakteriologik tekshiriladi, lekin meningokokkli nazofaringit

va bakteriya tashuvchanlikda bu katta ahamiyatga ega. Burun-tomoqdan

material nahorda yoki ovqatdan 3–4 soat keyin olinadi. Egilgan simga

o‘rnatilgan steril tampon uchi yuqoriga qaratilgan holda yumshoq

tanglay ostidan burun-tomoqqa yetkaziladi. Albatta shpatel yordamida

til ildizi bosiladi. Òamponni chiqarishda u tishlar hamda lunj shilliq

qavati va tilga tegmasligi zarur. Ekma qilinmagan tamponlar labora-

toriyaga yuborilishi mumkin emas. Olingan material qattiq muhitli

kosachaga shu joyning o‘zida ekiladi. Elektiv muhit hisoblanmaydigan

zardobli agardan tashqari, bir vaqtda grammusbat kokklarning

o‘sishiga yo‘l qo‘ymaydigan muhitga ekma ekish tavsiya qilinadi.

Yakuniy natija tekshirishning 4-kuni olinadi.

Meningokokkli meningit tashxisida lyumbal punksiya (orqa miya

suyuqligini tekshirish) hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Mazkur muolaja

meningitga salgina gumon qilingan taqdirda ham o‘tkaziladi. Normada

orqa miya suyuqligi rangsiz tiniq bo‘lib, 1 mkl da 2–8 hujayra mavjud.

Oqsillar miqdori – 150–450 mg/l,  glukoza – 2,5–4,16 mmol/l,

xlor – 118–132 mmol/l. Globulin reaksiyalari (Pandi, Nonne-Appelt)

ijobiy emas. Orqa miya suyuqlig‘i bosimi 130–180 mm suv ustunida,

ya'ni likvor punksion ignadan minutiga 30–60 tomchi tezlikda oqib

tushadi. Meningokokkli meningitda likvor odatda loyqa, hujayra

elementlari juda yuqori bo‘lib, 1 mkl da 5000–10000 va undan ham

yuqori bo‘ladi, ayrim hollarda ularni hatto sanab bo‘lmaydi. Oqsil

miqdori bir necha barobar oshadi, globulinli reaksiyalar doimo

ijobiy bo‘ladi. Glukoza va xlor miqdori pasayadi. Orqa miya suyuqlig‘i

bosimi yuqori (300–500 mm suv ustunida) bo‘lib, u tez-tez

tomchilab  chiqadi. Orqa miya punksiyasini respiratorda o‘tkazish

kerak. Likvorning birinchi porsiyasi (1 ml ga yaqin) umumiy likvoro-

logik tekshirish uchun alohida probirkaga olinadi. Bakteriologik

tekshirish uchun mo‘ljallangan ikkinchi porsiya steril probirkaga

yig‘iladi. Ekmaning dastlabki natijasi 1–2, yakuniy natija esa 3–4

kundan so‘ng olinadi. Meningokokkning toza kulturasini boyitish

usuli yordamida ajratib olishda yakuniy natija 7–8 kundan so‘ng

olinadi.

Bo‘yalgan orqa miya suyuqligi surtmasini bevosita mikroskopiya

qilish (bakterioskopik usul) meningokokkli meningitga tashxis

qo‘yishda katta ahamiyatga ega. Gemorragik toshma elementlari

245

MAXSUS QISM. II. Nafas yo‘llari infeksiyalari

yuzasidan qirib olingan material, qon, burun-tomoq shilliq moddasi,

o‘lim kuzatilganda ichki a'zolar ham bakterioskopik tekshiriladi.

Meningokokksemiyaga tashxis qo‘yish uchun yirik qon tomchi

preparatini bakterioskopik tekshirish mumkin.

Immunologik tekshirish usullari. Presipitatsiya     reaksiyasi  menin-

gokokk antigenlarini nafaqat likvorda balki qon zardobi hamda menin-

gokokk artritida sinovial suyuqlikda ham aniqlashga yordam beradi.

Mazkur reaksiya yordamida meningokokk infeksiyasi tashxisi 85–95%

bemorlarda laboratoriyaga material tushganidan 1 soat keyin tasdiqlanadi.

Davosi. Erta boshlangan va to‘g‘ri o‘tkazilgan kompleks davo

bemor hayotini saqlab qolishga yordam beradi.

Nazofaringit bilan kasallangan bemorlarga tomoqni tez-tez

antiseptiklar (0,02% li furasilin, 2% li bor kislota va 0,05–0,1% li

kaliy permanganat eritmasi) bilan chayish tavsiya etiladi.

Intoksikasiyada ko‘p miqdorda va tez-tez issiq  ichimliklar beriladi.

Meningokokk infeksiyasining tarqalgan shakllarida penitsillin bilan

intensiv davolash asosiy o‘rinni egallaydi. Penitsillinning gema-

toensefalitik to‘siqdan yomon o‘tishini hisobga olib, u yuqori miq-

dorda tayinlanadi. Òashxis aniqlangandan keyin yoki meningokokk

infeksiyasiga gumon qilinganda darhol benzilpenitsillin buyuriladi.

Preparat mushak orasiga sutkasiga 1 kg tana vazniga nisbatan 200000–

300000 birlikdan kam bo‘lmagan miqdorda, 3 oylikkacha bo‘lgan

bolalarga 1 kg tana vazniga nisbatan 300000–400000 birlikda

tayinlanadi. Miqdor 6 qabulga taqsimlanib qilinadi, ular orasidagi

oraliq 4 soatdan, 2 oylikkacha bo‘lgan bolalar uchun esa 3 soatdan

oshmasligi kerak. Davolash jarayonida penitsillin miqdorini kamay-

tirish mumkin emas (bu kasallikning yana zo‘rayishiga sabab bo‘ladi).

Antibiotiklar bilan davolash muddati odatda 5–8 sutka.

Meningokokk infeksiyasida natriy levomitsetin-suksinat ham

yuqori samarali hisoblanadi. Preparat sutkasiga 1 kg tana vazniga 50–

100 mg hisobida mushak orasiga har 8 soatda 6–8 kun davomida

yuboriladi. Penitsillinni laziks va natriy xloridning izotonik yoki glukoza

eritmasi bilan qo‘llash yanada samaraliroq bo‘ladi.

O‘rta og‘irlikdagi bemorlarni davolashda ayrim hollarda uzoq

muddat ta'sir etish xususiyatiga ega sulfanilamid preparatlardan

sulfamonometoksin qo‘llanadi. Uni kattalarga ichish uchun tabletka

holida 2 g dan 2 marta 1-kuni va keyingi kunlar kuniga 2 g dan

tayinlanadi. Davolash muddati 7–10 kun.

246

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

Òoksikozga qarshi kurashish uchun yetarli miqdorda suyuqliklar,

vitaminlar va oksigenoterapiyadan foydalaniladi. Miya shishi belgilari

paydo bo‘lgan vaqtda degidratatsiya – laziks, diakarb va boshqalar

tayinlanadi. Òalvasa vaqtida fenobarbital va huqna tarzida xloralgidrat

ishlatiladi. Mushak orasi va venaga diazepam yoki seduksen (kattalar

uchun sutkasiga 50–100 mg va bolalar uchun 40 mg) va natriy

oksibutirat (sutkasiga 1 kg tana vazniga 50–100 mg) yuborish ham

foydalidir.

Meningokokksemiyaning Uoterxaus-Frideriksen sindromi bilan

kechadigan yashindan tez shaklida venaga suyuqliklar – natriy

xloridning izotonik eritmasi bilan 5% li glukoza yoki Ringer eritmasi,

neokompensan, gemodez, qon plazmasi, albumin, poliglukin

kiritiladi. Suyuqliklarning dastlabki porsiyasida albatta gidrokortizon

1 kg tana vazniga 7–12 mg yoki 1 kg tana vazniga 2 mg prednizolon,

askorbinat kislota, kokarboksilaza, kordiamin, strofantin va

1000000–2000000 birlikda benzilpenitsillinning natriyli tuzi yubo-

riladi. Kasallikning og‘irlik darajasiga qarab eritmalar avval oqim bilan,

puls paydo bo‘lganidan va arterial bosim nisbatan normallashganidan

keyin tomchilab yuboriladi.

Òo‘la qimmatli va vitaminlarga boy parhez hamda albatta bemorlarni

to‘g‘ri parvarishlash katta ahamiyatga egadir. Parvarishlash individual

bo‘lishi zarur. Yutinish buzilganda ovqatlar zond orqali yuboriladi.

Kasallikning tarqalgan shakllarida bemor shifoxonadan (meningit,

meningokokksemiya) quyidagi shartlarga rioya qilingan holda

chiqariladi:

1) klinik sog‘ayish (muddati individual aniqlanadi). Bemor

statsionarda o‘rtacha 2,5–3 hafta yotishi lozim;

2) tomoq-burun qismidan olingan shilliq moddani menin-

gokokklarga ikki marta bakteriologik tekshirish (ijobiy bo‘lmagan natija

olish). Ekma klinik sog‘ayishdan keyin antibiotiklar bilan davolash

kursi tugagandan so‘ng kamida uch kundan keyin 1–2 kunlik oraliq

bilan ekiladi.

Nazofaringit bilan kasallangan bemor shifoxonadan sanatsiya

tugagandan 3 kun keyin bir marta bakteriologik tekshiruvdan keyin

chiqariladi.

Uyda yotib davolanayotgan bemor oldiga har kuni tibbiy  xodim

tashrif buyurishi shart.

247

MAXSUS QISM. II. Nafas yo‘llari infeksiyalari

Profilaktikasi va o‘choqda o‘tkaziladigan tadbirlar. Bemorlar

o‘z vaqtida aniqlanib izolatsiya qilinadi. Meningokokk infeksiyasining

tarqalgan shakli bilan og‘rigan bemorlar maxsus bo‘limlar (yoki

bokslar) ga yotqiziladi. Nazofaringitli bemorlarni uyda izolatsiya qilish

mumkin, bunda tibbiy xodim har kuni bemorni kuzatib turishi

shart. Meningokokk tashuvchilar shifoxonaga yotqizilishi shart emas.

Sanatsiya to‘rt kunlik levomitsetin bilan davolashdan iborat (kattalarga

0,5 g dan kuniga 4 mahal, bolalarga – yoshiga qarab). Infeksiya

o‘chog‘ida kimyoprofilaktika o‘tkazilmaydi. Har kuni binoni 0,1% li

xlorli eritmalar bilan dezinfeksiya qilinadi (joriy dezinfeksiya), xona

shamollatiladi, ultrabinafsha nurlar yordamida  nurlantiriladi.

Nazorat savollari

1. Meningokokk infeksiyasi nima?

2. Meningokokklarga qisqacha ta’rif bering.

3. Meningokokk infeksiyasi ðatogenezi qanday?

4. I.Q. Musaboyev meningokokk klassifikatsiyasini gapirib bering.

5. Meningokokk tashuvchanlik va u qanday shakllanadi?

6. Lyumbal ðunksiya nima va u nima maqsadda o‘tkaziladi?

7. Meningokokk infeksiyasida nima uchun ðenitsillin yuqori

miqdorda tayinlanadi?

8. Bemorlarni shifoxonadan chiqarish qoidalari qanday?

9. Organizmni sanatsiya qilish nima?

Chinchechak (variola vera)

Chinchechak — viruslar chaqiradigan yuqori kontagiozli o‘tkir

yuqumli kasallik bo‘lib, umumiy intoksikatsiya, ikki to‘lqinli isitma

va o‘ziga xos toshma (ðaðula, vezikula, ðustula) toshishi bilan

kechadi. Chinchechak karantin infeksiyaga kiradi.

Etiologiyasi. Chinchechak qo‘zg‘atuvchisi virusning alohida turi

— Strongyloðlasma variola dir. Virus yumaloq shaklda, 150—250

nm kattalikda bo‘ladi. DNKga ega, to‘qima kulturalarida yaxshi

rivojlanadi. Virusning asosiy xususiyati uning tashqi muhitga o‘ta

chidamliligidir. Òana haroratida 17 oy va undan ko‘ð vaqt davomida

o‘z hayot faoliyatini saqlab qoladi. Bemor kiyimi bir necha hafta va

hatto oylar davomida yuqumli bo‘lishi mumkin.

248

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

Quritilganda u yuqori haroratga (100°C da 10 minutdan keyin

o‘ladi) chidamli, qurigan va ko‘chib tushgan chechak ðo‘stloqlari

bir necha yillar davomida yuqumliligini saqlab qoladi. Bemor

ajratmalarini dezinfeksiya qilishda dezinfeksiyalovchi moddalar

yuqori konsentratsiyalarda qo‘llaniladi, chunki ajratmalarning oqsil

komðonentlari himoya to‘sig‘ini yaratadi. Bemor organizmida virus

kokksimon bakteriyalar (stafilokokklar, streðtokokklar va b.)

rivojlanishini faollashtiradi.

Chinchechak viruslarining etalon shtammlari Jahon Sog‘liqni

Saqlash Òashkilotining maxsus laboratoriyalarida saqlanadi.

Eðidemiologiyasi. Infeksiya manbai chinchechak bilan og‘rigan

bemordir. U yashirin davr oxiridan yuqumli hisoblanadi va butun

kasallik davomida to‘liq sog‘ayib, ðo‘stloqlar tushgunigacha yuqum-

lilik davom etadi. Chechakdan vafot etganlar murdasi juda katta xavf

tug‘diradi. Chinchechak havo-tomchi, havo-chang (havo oqimi

bilan virus qo‘shni binolarga o‘tishi mumkin), maishiy va trans-

ðlasentar yo‘llar bilan yuqadi. Chinchechakning havo-tomchi yo‘li

orqali yuqishi alohida ahamiyatga ega. Kasallikdan keyin turg‘un

immunitet hosil bo‘ladi.

Patogenezi va ðatologik anatomiyasi. Infeksiyaning kirish

darvozasi yuqori nafas yo‘llari shilliq qavati va teri hisoblanadi. Virus

organizmga kirgandan keyin ko‘ðayadi va regionar limfatik tugun-