M. F. Ziyoyeva 1- resðublika tibbiyot kolleji direktori
Download 1.82 Mb. Pdf ko'rish
|
yuqumli kasalliklar epidemiologiya va parazitologiya
|
ADS-m, AS va B geðatitga qarshi vaksinalar muzlatilgan (0°C dan ðast bo‘lgan harorat)da buziladi. Shuning uchun bu vaksinalarni muzlatish kamerasida saqlash mumkin emas. BSJ, OPV, qizamiq hamda ðarotitga qarshi vaksinalarni muzlatish mumkin. Vaksinalar faolligi maxsus indikatorlar yordamida tekshiriladi. Ulardan biri nazorat kartochkali indikator bo‘lib, u to‘rtta darchadan iborat. +10°C dan yuqori bo‘lgan haroratda birinchi uch darcha rangi oq rangdan moviy (havo rang)ga o‘zgaradi. Hozirgi vaqtda har bir flakonda vaksinaning faolligini vizual (ko‘zdan kechirish orqali) tekshirish imkonini beradigan yangi indikator – vaksinali flakon termoindikatori (FÒI) keng qo‘llanmoqda (7-rasm). FÒI – yoðishtirilgan termo- sezgir qog‘oz bo‘lib, ma’lum vaqt issiqlik ta’sirida o‘z rangini o‘zgartiradi. Odatda ichki kvad- rat rangi tashqi aylana rangiga nisbatan och bo‘lishi kerak: kvadrat rangi tashqi aylana bi- lan bir xil yoki unga nisbatan to‘qroq bo‘lsa, bunday vak- sinalarni ishlatish yaramaydi. FÒI yordamida tibbiy xodim qaysi flakon yaroqli, qaysi biri yaroqsizligini aniqlaydi. FÒIli flakonda ichki kvadrat to‘q rang ola boshlasa-da, lekin u tashqi doira rangidan ochroq bo‘lsa, ular ichki kvadrati ochroq flakonlardan avval ishlatilishi lozim. Shu bilan tibbiy xodim yo‘q qilinadigan vaksinali flakonlar sonini keskin kamaytiradi. Bu ikki xil indikator ðast harorat ta’sirini ko‘rsata olmaydi. Bu maqsadda muzlatish indikatorlaridan foydalaniladi. Bunday indikator ðlastik tiniq g‘ilofdagi juda kichkina kaðsula bo‘lib, ichida qizil suyuqlik bor. Harorat bir soatdan ortiq vaqt ichida 0°C dan ðast bo‘lsa, kaðsula 7-rasm. Vaksinali flakon termoindikatori (FÒI). 4 – Yuqumli kasalliklar 50 Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va ðarazitologiya yorilib, oq qog‘ozda qizil dog‘ yoyiladi. Bu ko‘rsatkich vaksinaning muzlaganligini bildiradi. Profilaktik vaksinalar teri ostiga, teri orasiga, mushak orasiga, og‘iz orqali yuborilishi mumkin. Vaksinadan keyin organizmning allergik reaksiyasi, tana haroratining ko‘tarilishi, ensefalitlar, talvasa sindromi va boshqa asoratlar kuzatilishi mumkin. «Xavfsiz inyeksiyalar» dasturining qoidalari Jahon Sog‘liqni Saqlash Òashkilotining ma’lumotlariga ko‘ra, bir yil davomida dunyo bo‘yicha 12 milliard inyeksiya qilinadi. Òibbiy xodimlar ayniqsa muolaja va emlash xonalari hamshiralari orasida shðirs ignasining bexosdan sanchilish xavfi ancha yuqori bo‘ladi. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, inyeksiyalar bilan bog‘liq bo‘lgan qon orqali yuqadigan infeksiyalar soni dunyo miqyosida quyi- dagicha: 8–16 mln odam B geðatitni, 2,3–4,7 mln odam S geða- titni va 80–160 ming odam OIÒS (orttirilgan immunitet tanqisligi sindromi) infeksiyasini inyeksiyalar orqali yuqtiradi. Ayniqsa, B geðatit juda yuqumli bo‘lib, mazkur virus bir haftagacha saqlanib qoladi. «Xavfsiz inyeksiyalar» dasturiga asosan har bir kelgan bemor va sog‘lom ðotensial infeksiya manbai deb qaralishi va shunga yarasha ehtiyot choralari ko‘rilishi zarur. Xavfsiz inyeksiyalar mohiyati quyidagilardan iborat: 1) bemorga ziyon yetkazmaslik (bir martalik shðris va ignalarni ishlatish); 2) tibbiyot xodimini infeksiya yuqish xavfiga duchor qilmaslik (vaholanki bundan saqlanish mumkin); 3) atrof-muhit va aholi uchun xavfli chiqindilarni qoldirmaslik. Xavfli inyeksiyalar yuqumli (B, S virusli geðatitlar, OIÒS, abssesslar, qoqshol) yoki yuqumsiz (travmatik falajlanishlar, toksik anafilaktik shok va b.) asoratlarga olib kelishi mumkin. Ko‘ðincha shðris ignasi bilan bexos jarohatlanishlar inyeksiyalar vaqtida yoki inyeksiyadan keyin ro‘y beradi. Òibbiy hamshira igna bilan qancha ko‘ð harakat qilsa, bexosdan jarohatlanish ehtimoli shuncha ko‘ð bo‘ladi. Ko‘ðchilik inyeksiya vaqtida (bemorning keskin harakat- lanishi natijasida) va inyeksiyadan keyin shðrisni yuvganda, ignani shðrisdan olganda, ignaga qalðog‘ini qayta kiygizganda, shðrisdan 51 Umumiy qism ishlatilgan ignani olib tashlashda jarohatlangan. Bundan tashqari ochiq holdagi ignalari bo‘lgan chiqindilarni vaqtida yo‘q qilinmasligi ham igna bilan jarohatlanish xavfini tug‘diradi. Inyeksiyalar bilan bog‘liq ko‘ð asoratlar infeksiyali hisoblanib, ular asosan steril bo‘lmagan tibbiy asboblardan foydalanish orqali yuzaga keladi. Bular nafaqat inyeksiya oluvchilar, balki inyeksiya qilgan xodimlar uchun ham xavflidir. Qon orqali o‘tadigan kasalliklar (B va S geðatitlar, OIÒS) quyidagicha o‘tishi mumkin: a) bemordan bemorga (kontaminatsiyalangan, ya’ni qon va boshqa biologik suyuqliklar bilan ifloslangan tibbiy asboblarni ishlatish natijasida); b) bemordan tibbiy xodimga (masalan, ishlatilgan ignalarni noto‘g‘ri yo‘q qilish yoki unga qoðqoqchasini qayta kiygizish uchun ignani tasodifan sanchib olish natijasida); d) bemordan aholiga (bemorga inyeksiya qilingan shðrislar o‘z vaqtida kuydirish yo‘li bilan yo‘q qilinmasligi natijasida). Aholi ifloslangan ignalarning tasodifan sanchilishi yoki kontaminatsiyali tibbiy asboblardan tibbiy muassasadan tashqarida qayta foydalanish orqali kasallik yuqtirib olishi mumkin. Inyeksiyani bajarishda ðreðarat ehtiyotkorlik bilan qoida bo‘yicha steril shðrislar (ignalar) yordamida yuborilsa va u xavfsiz yo‘q qilinsa, bu inyeksiya xavfsiz o‘tkazilgan inyeksiya hisoblanadi. Inyeksiyalarni bajarishda tirnoqlar kalta olingan bo‘lib, qo‘llarda taqinchoqlar bo‘lmasligi kerak. Quyidagi qoidalarga amal qilish xavfsiz inyeksiyalar asosi hisoblanadi: 1. Ozoda va qulay ish joyi: – ðreðaratlar yorug‘lik va issiqlik ta’sirida qolmasligi uchun qorong‘ida va sovutgichda saqlanadi; – ish stoli bemor qo‘li yeta olmaydigan joyda turishi zarur; – ish joyida qon va boshqa biologik ajratmalar bilan ifloslanish bartaraf qilinadi; – o‘tkir asbob (igna)lar yig‘iladigan quti bexosdan jarohat- lanmaslik uchun doimo kuzatiladigan joyda hamshira nazoratida bo‘lishi kerak; – ishlatilgan shðris va ignalar yig‘iladigan quti shðris va igna bilan ortiqcha harakat qilmaslik uchun tibbiy xodimga yaqin joylash- tirilishi kerak;
52 Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va ðarazitologiya – ish joyida bir ðaytda bir bemordan ortiq kishi bo‘lmasligi kerak. Ish joyini to‘g‘ri tashkil etish igna bilan jarohatlanish hollariga chek qo‘yadi. Shðris va ignalar bilan bajariladigan muolajalar soni- ning kam bo‘lishi bexosdan igna sanchilishi hollarini kamaytiradi (8-rasm). 2. Qo‘lni yuvish (aseðtika qoidalariga rioya qilish). Barcha hamshiralar har bir inyek- siyadan oldin albatta qo‘llarini yuvishlari kerak. Ayniqsa, qo‘lga qon sachraganda yoki qo‘l ifloslanganda qo‘lni yuvish shart. Har bir tibbiy xodimda o‘zining sochig‘i bo‘lib, uni har kuni almashtirib turishi yoki yuvishi shart, aks holda sochiqda kasallik chaqiruvchi ko‘ðlab mikro- organizmlar yig‘ilishi tabiiy. Sochiq bo‘lmaganda qo‘l bir martalik salfetka bi- lan artiladi (9-rasm). 3.Steril shðrislar va ignalardan foy- dalanish. Har bir inyeksiya uchun faqat bir marta ishlatiladigan shðris va ignalarni qo‘llash zarur. Bir marta ishlatiladigan shðrislar va ignalar dori hamda vaksinalarning barcha turlari uchun yaroqlidir. O‘zbe- 8-rasm. Ish joyini tashkil qilish. 9-rasm. Qo‘lni yuvish.
53 Umumiy qism kistonda hozirgi vaqtda rejali emlashlar faqat bir marta ishlatiladigan ignalar bilan bajarilmoqda. Bir marta ishlatiladigan shðris va ignalarning har biri foydalanilgandan keyin bartaraf qilinishi shart. Bir marta ishlatiladigan shðris va ignalar 2 xil ko‘rinishda bo‘ladi: bir marta ishlatiladigan standart shðris va ignalar (10-rasm) hamda bir marta ishlatiladigan qisqichli shðris va ignalar. Bunday shðris va ignalarning qayta qo‘llash imkoniyatini bermaydigan moslamasi (qisqichi) bo‘ladi (11-rasm). 10-rasm. Bir marta ishlatiladigan standart shðris va igna. Ko‘ð marta ishlatiladigan shðris va ignalar hozirgi vaqtda juda ham kam qo‘llaniladi va emlashda esa umuman ishlatilmaydi. Ulardan sterillikka kafolat bo‘lgandagina foydalanish mumkin. Bu vaqtda inyeksiyadan keyin darhol shðris va ignalar toza suvda yuviladi, so‘ngra toza suvga solib qo‘yilib, ish kunining oxirida ehtiyotlik bilan tozalanadi. Keyinchalik bug‘li sterilizatorda 20 minut davomida 121– 126 °
200 marta sterilizatsiya qilib ishlatiladi. Shundan keyin ular ham bir marta ishlatiladigan shðrislar kabi xavfsiz yo‘q qilinadi. Monodozali inyeksion moslamalar – oldindan to‘ldirilgan injektorlardan ham keng foydalanilmoqda (12-rasm). Bular tayyor bir miqdorli ignali shðris-ðaketlar ko‘rinishida bo‘lib, odatda 11-rasm. Bir marta ishlatiladigan qisqichli shðris. 54 Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va ðarazitologiya emlashda ishlatiladi. Bu injektorlarning asosiy xususiyati, uni ikkinchi marta qo‘llab bo‘lmasligidadir. Inyeksiyadan so‘ng injektor xavfsiz konteynerga solinib, yo‘q qilinadi. 4. O‘ramlar va dori-darmonlar hamda eritmalarning steril flakonlarda bo‘lishi. Òeshilgan, ochilgan yoki muddati o‘tgan o‘ramlardagi shðrislar va ignalar yoki flakonlardagi ðreðaratlar ishlatish uchun yaroqsiz hisob- lanadi. Shðris o‘rami bevosita inyeksiya qilishdan oldin ochilishi zarur. 5. Òerini zararsizlantirish. Òerini standart zararsizlantirish uchun inyeksiya qilishdan oldin qo‘l terisi albatta 70 ° C li sðirtga namlangan ðaxta bilan artiladi. Quritishga vaqt beriladi va shundan keyin inyeksiya qilinadigan joyni 3–4 marta artib, so‘ng inyeksiya qilinadi. Har bir tibbiy hamshira teriga qon yoki biologik ajratmalar tushganda uni tozalash qoida- larini ðuxta bilishi zarur. 6. Ishlatilgan materialni xavfsiz yig‘ib olish. Ishlatilgan materiallar, ayniqsa o‘tkir buyumlar, juda ehtiyotkorlik bilan yig‘iladi. Inyeksiyadan keyin shðris va ignalar tibbiy xodimlar hamda atrofdagi kishilar uchun yu- qumlilik xavfi bor material hisob- lanadi. Ishlatilgan shðris va ignalarni qo‘l yetadigan joyda, qolaversa ochiq holda saqlash mumkin emas (13- rasm). Ularni tibbiy xodimlar, be- morlar va atrofdagilarga maksimal xavfsiz bo‘lishi uchun maxsus kon- 12-rasm. Oldindan to‘ldirilgan injektor. 13-rasm. Ishlatilgan shðris va ignalarni qo‘l yetadigan joyda, ochiq holda saqlash mumkin emas. 55 Umumiy qism teyner qutiga solinadi (14-rasm). Bunda shðrisni qutiga solishdan oldin undan igna- ni ajratib olish yoki uni qalðoqchasi bilan qayta yoðib qo‘yish qat’iyan man qilinadi (15-rasm). Hozirgi vaqtda barcha emlash ðunktlari maxsus konteyner-qutilar bilan ta’minlangan. Mazkur qutilar quyidagi talablarga javob bera olishi zarur: 1) devor- lari mustahkam – quti devorlari igna bilan teshilmaydi, bu esa hamshiralarni ishla- tilgan ignalarning tasodifan sanchilishidan saqlaydi; 2) namga chidamli – quti ichiga ma’lum miqdordagi suyuqlik to‘kilsa-da, u mustahkam qolishi zarur; 3) chiqindi solingan quti ag‘darilib ketgan taqdirda ham, ichidagi chiqindilar sochilib ketmasligi zarur. Bu talablarga to‘la javob berish uchun inyeksiyada ishlatiladigan asbob-buyumlarni yig‘ishda qo‘lla- niladigan quti mustahkam, teshil- maydigan va namlanmaydigan kar- tondan yasaladi. Bunday qutilar tib- biy muassasalarga yig‘ilmagan holda keladi va shuning uchun ularni to‘g‘- ri yig‘ish juda muhimdir. Chunki noto‘g‘ri yig‘ilgan quti ochilib keti- shi va tibbiy chiqindilarning sochilib ketishiga sabab bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari, inyeksion materialni yig‘ishga yaroqli moslama sifatida xavfsiz ðlastik konteynerlar – qoðqoqli ðlastik chelaklar ham vaqtincha ishlatilishi mumkin. Uning ichiga ðolietilen ðaket joyla- nadi va chelak qoðqog‘i zich qilib yoðiladi. Òo‘lgan konteyner insineratorga olib boriladi. Yoqishdan oldin qoðqoq ochilib, ðoli- etilen ðaket ehtiyotlik bilan insineratorga solinadi. Keyin konteynerga yangi ðolietilen ðaketni joylab, undan qayta foydalanish mumkin. Bu vaqtda chelak har safar dezinfeksiya qilinishi shart. Plastik qutini ishlatishning o‘ziga yarasha shartlari mavjud bo‘lib, ular quyidagilardan iborat: 1) konteyner qoðqog‘i uning devori bilan jiðs bo‘lishi kerak; 2) konteynerda «ochilmasin» degan yozuv bo‘lishi kerak; 3) konteyner qoðqog‘ini bevosita yoqish oldidan 14-rasm. Xavfsiz karton quti. 15-rasm. G‘ilofni ignaga kiygizish mumkin emas. 56 Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va ðarazitologiya insinerator yonida ochish kerak. Ishlatilgan shðris va ignalarni yig‘ishdagi eng asosiy shartlardan biri ularni to‘ldirish hajmiga e’tibor berishdir. Ignalar bilan jarohatlanishning oldini olish uchun kon- teyner – quti 3/4 miq- dordan oshmagan holda to‘ldirilishi kerak (16- rasm). 7. Ishlatilgan inyeksiya materiallarini tegishli tartibda xavfsiz yo‘q qilish. Òibbiy chiqindilar maxsus qutichalarga yig‘iladi va kuydirish yo‘li bilan yo‘q qilinadi. Ishlatilgan shðrislar va ignalarni yo‘q qilish qoidalari quyidagilardan iborat: – inyeksiyada ishlatilgan ðaxta tamðonlar, shðris ðaketlari va qoldiq ðreðaratli flakonlar ham kuydirish yo‘li bilan yo‘q qilinishi shart; – ishlatilgan bir martalik tibbiy asboblar ignalarni eritadigan darajada yuqori haroratda kuydirish orqali xavfsiz yo‘q qilinadi; – quticha ishlatilgan shðrislar bilan to‘lgan vaqtda, u maxsus ajratilgan joyda kuydirish yo‘li bilan yo‘q qilinishi zarur. Bu joy bolalar va boshqa kishilar yo‘lamaydigan yerdan ajratilishi zarur. Yuqori (800 ° C va undan ortiq) haroratda shðris va ignalarni kuydirish insineratsiya deb ataladi. Bu haroratda shðris ignalari kuyib kulga aylanadi. Bunday yuqori haroratga ega bo‘lgan o‘choq- larni insineratorlar deyiladi. Bunday haroratda barcha mikro- organizmlar yo‘q bo‘ladi, atrofning ifloslanish xavfi kamayadi, chunki tutun bo‘lmaydi, chiqindi miqdori kamayadi. Statsionar va dala insineratorlari farqlanadi. Statsionar insinerator – olovga chidamli g‘ishtdan ishlangan, keng sig‘imli, katta o‘choqlar bo‘lib, bir necha shifoxonaga xizmat qila oladi. Statsionar insineratoriga Monford o‘chog‘i misol bo‘la oladi (17-rasm). Bunday insinerator uchun qo‘shimcha yonilg‘i zarur (gaz, ko‘mir va hokazo). O‘zbekistonda gazli insineratorlar samaralidir. Monford o‘chog‘i yaxshi ishlashi uchun uni bir soat 16-rasm. Ignalar bilan jarohatlanishning oldini olish uchun quti-konteyner. 57 Umumiy qism davomida qizdirib, keyin unga chiqindi tashlanadi. Shunda quyuq tutun hosil bo‘lmaydi va yongan chiqindi miqdori kamayadi. Òibbiy chiqindilarni kuy- dirish uchun mo‘ljallangan Monford o‘chog‘i oddiy ikki kamerali (xonachali) o‘choq bo‘lib, +800 ° C va undan yu- qori haroratda ishlashga moslashgan. O‘choqning ish unumdorligi 15 kg/soatgacha bo‘lishi mumkin, ya’ni u bir soat ichida 15 kg gacha chiqindilarni kuydirishi mumkin. Lekin tibbiy chiqindilarning namlik darajasiga qarab bu ko‘rsatkich ozroq o‘zgarishi mumkin. Kuydirishning dastlabki bosqichi birlamchi kamerada boshlanib, so‘ngra issiq gazlar ikkilamchi kameraga o‘tadi va shu yerda kuy- dirish jarayoni yakunlanadi. Ikki kamerali tuzilish kuyish mahsu- lotlarini yo‘qotish uchun yetarli vaqt oralig‘ida yonishni ta’minlaydi va zaharli tutun ajralib chiqishini kamaytiradi. O‘choq katta miqdordagi (tekstil, ðlastika va o‘ramlar bilan birga) tibbiy chiqindilarni yo‘q qilishga qodir. Shu bilan birga dori- darmonlar va vaksinalarni ham kuydirish yo‘li bilan yo‘q qilish mumkin. Lekin yog‘ asosli moddalar, masalan, malham, krem va vazelin kabilar to‘la yonmaydi va ular katta miqdorda quyuq qora tutun hosil qiladi. Shuning uchun bunday moddalarni o‘choqqa solmagan ma’qul. O‘choq oddiy qurilma hisoblanib, uni yasash (qurish) da issiqqa bardosh beradigan g‘ishtlar, oddiy qurilish g‘ishtlari va ðo‘lat ishlatiladi. U ikki kameradan – birlamchi kamera (chiqindi tashlana- digan kamera) va ikkilamchi kamera (mo‘ri)dan yasalgan (18- rasm). U issiqqa bardosh bera oladigan g‘ishtlardan qurilgan bo‘lib, tashqi devori standart g‘ishtlardan yasalgan. Kameralar va tashqi devorlar o‘rtasidagi oraliq bitta standart g‘isht kengligiga teng. Yuqoridagi ðlita ðo‘latdan yasalgan bo‘lib, unda chiqindilarni tashlash uchun eshikcha bor. Mo‘ri ðechning yuqorisida joylashgan va rom burchagi hamda ðo‘lat tilimi (ðarchasi) orqali tashqi devorga mustahkam o‘rnatilgan. Sharnirlar ðechning oldingi qismida shun- 17-rasm. Monford insineratori.
58 Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va ðarazitologiya day joylashtirilganki, bunda eshikcha uni ochayotgan kishiga qa- rab ochiladi. Eshikcha romi izolatsiya maq- sadida qum bilan to‘l- diriladi. Dala insineratori. Bu insinerator odatda QVP ga mo‘ljallangan bo‘lib, ko‘ðincha emlash vaqtida ish- latiladi. Bunday insinerator har kuni ish- latilganda 10 oydan ortiq vaqtga chi- damaydi. Dala insineratori muammoni vaqtincha hal etish uchun mo‘ljal- langan (19-rasm). 18-rasm. Òibbiy chiqin- dilarni kuydirish ðechi. 1–chiqindilar tashla- nadigan kamera; 2–mo‘ri; 3–chiqindilarni tashlash uchun eshikcha; 4–brus; 5–sharnir; 6–ðechning yuqori ramasi; 7–tashqi devor; 8–havo kirishi uchun truba; 9–tozalash uchun eshikcha; 10–qo‘l uchun ðanjara. 19-rasm. Dala insineratori. A – bochkaning kesilmagan qismi; B – mo‘ri uchun teshik; C – chiqindini yoqish uchun katta kamera; D – kesish chizig‘i; 1– temir bochka; 2–g‘alvirsimon metall varaq; 3–tortuvchi teshiklar; 4–qoðqoq; 5–mo‘ri; 6– yoqish uchun kamera eshikchasi; 7– chiqindilarni yoqish kamerasidan ajratib turuvchi metall to‘r.
59 Umumiy qism O‘choqda ishlashni biladigan kishi insineratorga qo‘yiladi. Uning vazifasi o‘choqni yoqish, o‘chirish, tibbiy xodimlar xavfsizligini kuzatish va hosil bo‘lgan kulni insineratordan olishdir. O‘choqdagi kul yig‘ib olinib, maxsus kovlangan joyga 1 metr chuqurlikka ko‘mib tashlanadi. Hozirgi sharoitda «Xavfsiz inyeksiyalar» dasturini qo‘llab- quvvatlash borasida texnologiyaning hozirgi zamon yutuqlaridan keng foydalanilmoqda. Bunga yangi inyeksion moslamalar (qisqichli shðrislar), ignasiz moslamalar, mono (bitta) dozalik inyeksion moslamalar va chiqindilarni yo‘q qilish uchun moslamalar (tibbiy chiqindilarni kuydiruvchi o‘choqlar) hamda inyeksiyalar sonini mumkin qadar kamaytirishlar kiradi. «Xavfsiz inyeksiyalar» dasturi bilan tanishish yakunida quyi- dagilarni unutmaslik zarur: 1. Qon orqali yuqadigan infeksiyalarning nozokomial infeksiya sifatida uchrashi butun dunyoda eng asosiy muammolardan biri hisoblanadi. 2. Inyeksiyalarni noto‘g‘ri bajarish qon orqali yuqadigan infek- siyalarning keng miqyosda tarqalishiga olib keladi. 3. Haddan ortiq inyeksiyalar qilinmasligi va ularning xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan turli tadbirlar yordamida ogohlantirish lozim. Nazorat savollari 1. Umumiy eðidemiologiya nimani o‘rganadi? 2. Eðidemik jarayonning uchta zaruriy shartlarini gapirib bering. 3. Ichak, nafas yo‘llari, qon (transmissiv) va tashqi qoðlamlar infeksiyalarining yuqish yo‘llari qanday? 4. Dezinfeksiya, dezinseksiya va deratizatsiya nima? 5. Dezinfeksiya usullari va vositalari haqida gaðirib bering. 6. Immunitetning qanday turlarini bilasiz? 7. Immunoðrofilaktika maqsadida qanday ðreðaratlar ishlatiladi? 8. Vaksinalar va boshqa immun ðreðaratlarni saqlash qoidalari qanday? 9. «Xavfsiz inyeksiyalar» deganda nimani tushunasiz va dastur- ning maqsadi nima? 10. Òibbiy hamshira ish joyini qanday tashkil qilishi kerak? 11. Oldindan to‘ldirilgan injektor nima?
60 Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va ðarazitologiya 12. Ishlatilgan tibbiy asboblarni xavfsiz yo‘qotish deganda nimani tushunasiz? 13. Òibbiy chiqindilarni kuydirish o‘chog‘ining tuzilishi va ish rejimi haqida qisqacha gapirib bering.
1. Kasal hayvonlar odam uchun infeksiya manbai bo‘lishi mumkinmi? A) ha; B) yo‘q. 2. Immunitetni sun’iy ravishda hosil qilish mumkinmi? A) ha; B) yo‘q. 3. Inyeksiya qilgandan keyin hamshira shðris ignasining qoð- qog‘ini yoðib qo‘yishi mumkinmi? A) ha; B) yo‘q. 4. Eðidemik jarayon yuzaga kelishi uchun necha xil sharoit (harakatlantiruvchi kuchlar) bo‘lishi shart? A) 4 xil; B) 3 xil; C) 2 xil; D) 5 xil; E) to‘g‘ri javob beril- magan. 5. Peroral yuqish mexanizmida qo‘zg‘atuvchi organizmga qanday tushadi? A) havo orqali; B) qon orqali; C) teri orqali; D) jinsiy yo‘l bilan; E) og‘iz orqali. 6. Kemiruvchilarni yo‘qotish nima deb ataladi? A) dezinfeksiya; B) deratizatsiya; C) dezinseksiya; D) dezin- toksikatsiya; E) to‘g‘ri javob yo‘q. 7. Xlorli ohakning ishchi eritmalari necha foizli asosiy eritmadan Download 1.82 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|