M. H. Shermatov, O. I. Egamberdiyev funksional analiz va integral tenglamalar
Download 1.42 Mb. Pdf ko'rish
|
funksional analiz va integral tenglamalar
1 T
2 = ∅ bo`lsin. Agar f 1 : A 1
va f 2 : A 2 → R funksiyalar o`lchovli bo`lsa, u holda f (x) = f 1 (x), agar x ∈ A 1 f 2 (x), agar x ∈ A 2 E da o`lchovli funksiya bo`lishini isbotlang. Isbot. Ixtiyoriy c ∈ R da
1 : f 1 (x) < c} ∪ {x ∈ A 2 : f 2 (x) < c} to`plam o`lchovli. Demak, f funksiya E da o`lchovli. ∆ 10.3-misol. Nol o`lchovli A to`plamda aniqlangan ixtiyoriy f : A → R funksiyaning o`lchovli bo`lishini isbotlang. Isbot. Lebeg o`lchovi to`la o`lchov (8.4-ta'rif) bo`lganligi uchun o`lchovi nolga teng bo`lgan to`plamning ixtiyoriy qismi
o`lchovli, shuning uchun f funksiya A da o`lchovli funksiya bo`ladi. ∆ 10.1-teorema. Agar f funksiya E o`lchovli to`plamda aniqlangan bo`lib, o`lchovli g : E → R funksiyaga ekvivalent bo`lsa, u holda f ham E da o`lchovli funksiya bo`ladi. Isbot. Faraz qilaylik, g− o`lchovli va f ∼ g bo`lsin, ya'ni
94
10.2 va 10.3-misollarga ko`ra, f (x) = f (x), agar x ∈ E\A g(x), agar x ∈ A E da o`lchovli funksiya bo`ladi. ∆ 10.1. Deyarli yaqinlashish. 10.3-ta'rif. Agar E to`plamda aniqlangan {f n } funksiyalar ketma-ket- ligining f funksiyaga yaqinlashmaydigan nuqtalari to`plamining o`lchovi nol bo`lsa, u holda {f n } funksiyalar ketma-ketligi E to`plamda f funksiyaga deyarli yaqinlashadi deyiladi, ya'ni lim
n→∞ f n (x) = f (x) tenglik E dagi deyarli barcha x lar uchun o`rinli, yoki
n
n→∞ f n (x) = f (x) o
10.4-misol. f n (x) = cos n x, E = [0, 2π] funksiyalar ketma-ketligining nol funksiyaga deyarli yaqinlashishini isbotlang. Isbot. Ma'lumki, barcha x ∈ (0, 2π)\ {π} larda |cos x| < 1 tengsizlik o`rinli hamda cos 0 = cos 2π = 1, cos π = −1 ekanligini hisobga olsak, quyidagini olamiz lim
(x) = lim n→∞ (cos x) n = 0, agar x ∈ (0, 2π)\ {π} , mavjud emas x = π, 1, agar x ∈ {0, 2π} . Agar A = n
n→∞ f n (x) = 0 o = E\ {0; π; 2π} deb belgilasak, u holda µ(E\A) = µ ({0; π; 2π}) = 0 bo`ladi. Ta'rifga asosan, f n (x) = cos n x funksiyalar ketma-ketligi E = [0, 2π] to`plamda θ(x) = 0 funksiyaga deyarli yaqinlashadi. ∆ 95 10.2-teorema. Agar E to`plamda {f n } o`lchovli funksiyalar ketma-ketligi f ga deyarli yaqinlashsa, u holda limitik funksiya f ham o`lchovlidir. Isbot. A = n
n→∞ f n (x) = f (x) o bo`lsin. U holda teorema shartiga ko`ra, µ(E\A) = 0 bo`ladi. A to`plamda {f n } funksiyalar ketma-ketligi f ga nuqtali yaqinlashadi. 9.2-teoremaga ko`ra, f funksiya A to`plamda o`lchovlidir. 10.3-misolga ko`ra nol o`lchovli to`plamda aniqlangan ixtiyoriy funksiya o`lchovli, shuning uchun f funksiya E\A da o`lchovli bo`ladi. 10.2- misolga ko`ra, f funksiya birlashma A S (E\A) = E to`plamda ham o`lchov- lidir.
∆ Ma'lumki, tekis yaqinlashishdan nuqtali yaqinlashish, nuqtali yaqinlashish- dan esa deyarli yaqinlashish kelib chiqadi. Quyidagi implikatsiyalar o`rinli: Yegorov teoremasi deyarli yaqinlashish bilan tekis yaqinlashish orasidagi bog`lanishni ifodalaydi. 10.3-teorema (Yegorov). E chekli o`lchovli to`plamda {f n } funksiyalar ketma-ketligi f ga deyarli yaqinlashsin. U holda ixtiyoriy δ > 0 uchun shun- day E δ ⊂ E to`plam mavjudki, uning uchun quyidagilar o`rinli: 1) µ(E\E
) < δ, 2) E
to`plamda {f n } funksiyalar ketma-ketligi f ga tekis yaqinlashadi. Isbot. 10.2-teoremaga ko`ra, f o`lchovli funksiya bo`ladi. Aytaylik,
= \ i≥n {x : |f i (x) − f (x)| < 1/m} bo`lsin. E
to`plamlar barcha n va m uchun o`lchovli bo`ladi. E m n to`plam
tayinlangan n va m da barcha i ≥ n lar uchun |f i (x) − f (x)| < 1/m 96
tengsizlikni qanoatlantiruvchi x lar to`plamidan iborat. Endi E m =
[
bo`lsin. Aniqlanishiga ko`ra E m n to`plamlar har bir m da E m 1
m 2
m n ⊂ · · · munosabatni qanoatlantiradi. O`lchovning uzluksizlik xossasiga ko`ra, lim
) = µ(E m ) yoki har bir m va δ > 0 uchun shunday n 0 (m) mavjudki, 0 ≤ µ (E m ) − µ ³
0 (m) ´ = µ ³
0 (m) ´ < δ 2
. (10.1) Endi
=
\
0 (m) bo`lsin. Ko`rsatamizki, E δ to`plam teorema shartlarini qanoatlantiradi. Dast- lab E
to`plamda {f n } ketma-ketlikning f ga tekis yaqinlashishini ko`rsatamiz. Aytaylik, x ∈ E
bo`lsin. U holda ixtiyoriy m uchun barcha i ≥ n 0 (m) nomerlarda |f i (x) − f (x)| < 1/m tengsizlik bajariladi. Bundan E
to`plamda {f n } ketma-ketlikning f ga tekis yaqinlashishi kelib chiqadi. Endi E\E
to`plam o`lchovini baholaymiz. Barcha m lar uchun µ(E\E m ) = 0. Haqiqatan ham, agar x 0
m bo`lsa, u holda yetarlicha katta i lar uchun |f
(x 0 ) − f (x 0 )| ≥ 1/m bo`ladi, ya'ni {f
(x 0 )} ketma-ketlik f(x 0 ) ga yaqinlashmaydi. Demak, E\E m ⊂ E\A munosabat o`rinli. Bu yerda A = {x : lim n→∞ f n (x) = f (x)}. Bundan, µ(E\E
) ≤ µ(E\A) = 0 ga kelamiz. Bu o`z navbatida µ(E\E
) =
0 ga olib keladi. Bu yerdan va (10.1) dan kelib chiqadiki, µ(E\E m n 0 (m) ) = µ(E m \E m n 0 (m) ) < δ 2
97
bo`ladi. Shuning uchun quyidagi tengsizlik o`rinli µ(E\E δ ) = µ Ã
\
E m n 0 (m) ! = = µ Ã ∞ [
(E\E
0 (m) ) !
∞ X
µ(E\E m n 0 (m) ) < ∞ X
δ 2
= δ. ∆ 10.2. O`lchov bo`yicha yaqinlashish. Bizga E to`plamda aniqlangan {f n } o`lchovli funksiyalar ketma-ketligi va f o`lchovli funksiya berilgan bo`lsin. 10.4-ta'rif. Agar ixtiyoriy δ > 0 uchun lim
n→∞ µ ({x ∈ E : |f n (x) − f (x)| ≥ δ}) = 0 tenglik bajarilsa, u holda {f
funksiyalar ketma-ketligi E to`plamda f funk- siyaga o`lchov bo`yicha yaqinlashadi deyiladi. Deyarli yaqinlashishdan o`lchov bo`yicha yaqinlashish kelib chiqadi. Quyida- gi teorema shu haqda. 10.4-teorema. Agar {f n } o`lchovli funksiyalar ketma-ketligi E (µ(E) < ∞) to`plamda f funksiyaga deyarli yaqinlashsa, u holda {f n } ketma-ketlik E to`plamda f ga o`lchov bo`yicha ham yaqinlashadi. Isbot. 10.2-teoremaga ko`ra, limitik funksiya f o`lchovli bo`ladi.
n
n→∞ f n (x) = f (x) o bo`lsin. Teorema shartiga ko`ra, µ(E\A) = 0 bo`ladi. Berilgan δ > 0 son uchun quyidagi belgilashlarni kiritamiz. E k (δ) = {x : |f k (x) − f (x)| ≥ δ} , R n (δ) = ∞ [
E k (δ), M = ∞ \
R n (δ). O`lchovli to`plamlarning xossalaridan foydalanib, ko`rsatish mumkinki, yuqori- da kiritilgan barcha to`plamlar o`lchovli bo`ladi. Ravshanki, R 1 (δ) ⊃ R 2 (δ) ⊃ · · · R n (δ) ⊃ · · · . 98
O`lchovning uzluksizlik xossasidan lim
n→∞ µ(R n (δ)) = µ(M) (10.2) tenglik kelib chiqadi. Ko`rsatamizki, M ⊂ E\A bo`ladi. Haqiqatan ham, x 0
bo`lsin, ya'ni lim
(x 0 ) = f (x 0 ) . Limit ta'riga ko`ra, berilgan δ > 0 son uchun shunday n mavjudki,
(x 0 ) − f (x 0 )| < δ tengsizlik barcha k ≥ n lar uchun o`rinli, ya'ni x 0
∈ R n (δ), shunday ekan,
0
∈ M. Bundan A ⊂ E\M ⇒ M ⊂ E\A. O`lchovning yarim additivlik xossasidan
=⇒ µ(M ) = 0. Demak, (10.2) dan lim n→∞ µ(R n (δ)) = 0. E n (δ) ⊂ R n (δ) munosabatdan va o`lchovning yarim additivlik xossasidan lim
(δ)) = 0 ekanligi kelib chiqadi. Bu esa teoremani isbotlaydi. ∆ O`lchov bo`yicha yaqinlashishdan deyarli yaqinlashish kelib chiqadimi de- gan savol tug`iladi. Umuman olganda o`lchov bo`yicha yaqinlashishdan deyarli yaqinlashish kelib chiqmas ekan. Quyidagi misol bu krning to`g`riligini tas- diqlaydi. 10.5-misol. Har bir k ∈ N uchun E = (0, 1] yarim intervalda f (k) 1
(k) 2
. . . , f (k) k funksiyalarni quyidagicha aniqlaymiz f (k) i (x) =
1, agar i − 1 k < x ≤ i k , 0, agar x ∈ (0, 1]\ µ
¸
99
Bu funksiyalarni tartib bilan nomerlab, {g n } ( g 1 = f (1) 1
2 = f (1) 2
3 =
(2) 2
4 = f (1) 3
) ketma-ketlikni hosil qilamiz. {g
ketma-ketlikning E da nol funksiyaga o`lchov bo`yicha yaqinlashishini va biror nuqtada ham nolga yaqinlashmasligini isbotlang. Isbot. Har bir n ∈ N uchun shunday k va i sonlar jufti topiladiki,
(k) i (x) = g n (x) tenglik bajariladi va n cheksizga intilishi bilan k ham chek- sizga intiladi. Ixtiyoriy δ > 0 uchun µ ({ x : |g n (x) | ≥ δ }) = = µ ³n
(k)
(x) ≥ δ o´
µµ
k , 1
¸¶ =
k tengsizlik o`rinli. Bu yerdan lim n→∞ µ(E(|g n | ≥ δ)) = 0 ni olamiz. Demak, 10.4-ta'rifga ko`ra, {g
ketma-ketlik E da nol funksiyaga o`lchov bo`yicha yaqinlashadi. Endi {g
ketma-ketlikni E da nol funksiyaga deyarli yaqin- lashmasligini ko`rsatamiz. Ixtiyoriy x 0
nuqtani olamiz. Shunday k
va i n (k 1
2
n < · · · ) sonlar jufti topiladiki, x 0
µ
¸ bo`ladi. Bu yerdan quyidagini olamiz: lim n→∞ f (k n )
n (x 0 ) = 1 6= 0. Ya'ni, {g n } ketma-ketlik biror nuqtada ham nolga yaqinlashmaydi. ∆ 10.5-teorema. Agar {f n } o`lchovli funksiyalar ketma-ketligi E to`plamda f ga o`lchov bo`yicha yaqinlashsa, u holda undan f ga deyarli yaqinlashuvchi qismiy ketma-ketlik ajratish mumkin. Isbot. Biz musbat va nolga intiluvchi ε 1
2
n , . . . ketma-ketlikni va η 1
2
musbat sonlarni η 1 + η 2 + . . . + η n + . . . qator yaqinlashuv- chi bo`ladigan qilib tanlaymiz. Indekslar ketma-ketligi n 1
2
larni 100
quyidagicha tanlaymiz: n 1 indeksni shunday tanlaymizki, µ ({x : |f n 1 (x) − f (x)| ≥ ε 1 }) < η 1 tengsizlik bajarilsin. Bu tengsizlikni qanoatlantiruvchi n 1 mavjudligi {f n } ketma-ketlikning f ga o`lchov bo`yicha yaqinlashuvchi ekanligidan kelib chiqa- di. Endi n 2
1 indeks shunday tanlanadiki, µ ({x : |f n 2 (x) − f (x)| ≥ ε 2 }) < η 2 tengsizlik bajarilsin. Umuman n k > n k−1 indeks shunday tanlanadiki, µ ({x : |f n k (x) − f (x)| ≥ ε k }) < η k tengsizlik bajarilsin. Tanlangan {f n k } ketma-ketlikning f ga deyarli yaqin- lashuvchi ekanligini ko`rsatamiz. Quyidagi belgilashlarni kiritamiz:
=
[
(x) − f (x)| ≥ ε k } va R = ∞ \
R i . Tanlanishiga ko`ra, R 1
2
n ⊃ . . . . O`lchovning uzluksizlik xossasiga ko`ra, lim
) = µ(R). Download 1.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling